Dankzij garanties kan Van Schier-kaas van start op Schiermonnikoog

Ingrijpende keuzes

Ruim vijf jaar later kon een handtekening worden gezet onder de overeenkomst met verschillende overheden en andere partijen. Later dan de bedoeling was, maar er moesten de nodige hobbels worden genomen. De keuzes die de boeren moesten maken om met minder koeien door te gaan waren ingrijpend, het instellen van een emissieplafond voor het eiland kostte tijd en het rechtstreeks compenseren van de boeren bleek niet mogelijk omdat dit valt onder staatssteun.

Eind vorige maand kwam het groene licht voor een Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB)-pilot voor twee jaar met bijbehorende financiering van 800.000 euro. De hoop is dat deze termijn wordt verlengd met drie jaar. Gebeurt dat niet, dan staat de provincie Fryslân garant voor 1,2 miljoen euro, vertelt procesbegeleider Irene van Dorp.

2 miljoen euro

De in totaal 2 miljoen euro is bedoeld om vijf jaar te kunnen overbruggen tot het nieuwe verdienmodel van de melkveehouders goed loopt. 'Daarna moet het uit de kaas worden verdiend', zegt Arjan Schoemaker. Hij is namens de Zuivelcoöperatie Schiermonnikoog verantwoordelijk voor de vermarkting van de Van Schier-kaas die sinds kort op kleine schaal wordt geproduceerd. Nu nog op een locatie op de vaste wal, maar over zo'n anderhalf jaar op het eiland.

De verkoop van de kaas vindt plaats in de eigen winkel die deze maand wordt geopend en in speciaalzaken op de vaste wal. Het doel is om de helft van de melkplas van 3 miljoen liter te verkazen tot 150.000 kilo kaas. De boeren beuren 10 cent bovenop de reguliere melkprijs van FrieslandCampina. De andere helft gaat naar FrieslandCampina, waar ze allemaal lid van zijn.

Uitdagend volume

'Een uitdagend volume', noemt Schoemaker de hoeveelheid kaas die hij moet verkopen. 'Het is een onderscheidend product met een goed verhaal en Schiermonnikoog trekt veel toeristen. Daar moeten we het vooral van hebben. Buiten het eiland is het dringen op de markt.'

Het concept van Schiermonnikoog wordt landelijk met belangstelling gevolgd. Het wordt in menig politiek debat aangehaald als hét voorbeeld om de stikstofuitstoot bij natuurgebieden te verminderen door extensivering van de agrarische bedrijven.

Van Dorp en Schoemaker benadrukken dat het concept niet een-op-een is te kopiëren in andere gebieden. 'Je kunt wel delen overnemen, maar het is niet zo dat je dit project als blauwdruk op de rest van Nederland kunt leggen. Daarvoor is de situatie op Schiermonnikoog te uniek', legt Van Dorp uit.

Maatwerk en tijd nodig

'Voor ieder gebied is maatwerk nodig. En tijd. Het gaat om ingewikkelde processen, maar ook om een ommezwaai van de boeren', vervolgt de procesbegeleider. 'Het is een moeilijke beslissing om een derde van je koeien af te voeren, dat doe je niet zomaar.'

Melkveehouder Ludie van der Bijl beaamt dat. 'Ik ben er al een jaar of drie mee bezig', zegt hij. Zijn bedrijf moet aan het eind van het jaar zijn gekrompen naar 45 koeien. In 2016 waren dat er nog 69. 'Iedere boer heeft zelf de keuze gehad hoeveel koeien hij wil blijven melken. De transitievergoeding die hij ontvangt is hierop gebaseerd', legt Van der Bij uit. De totale veestapel van Schiermonnikoog telt op 1 januari volgend jaar nog 375 melkkoeien. In 2016 waren dat er nog ruim 600.

Het verkleinen van de veestapel is niet de enige maatregel die de boeren nemen om de stikstofuitstoot te verlagen. In de catalogus groen-blauwe diensten waarop de GLB-pilot is gebaseerd staan ook andere maatregelen waarmee ze een vergoeding kunnen verdienen. 'Bijvoorbeeld minder eiwit voeren. Maar we richten ons ook op meer biodiversiteit en weidevogelbeheer', geeft Van der Bij aan.

Mijlpaal in jarenlange proces

Het ondertekenen van de overeenkomst en het aansnijden van de eerste kaas is een mijlpaal in het meer dan vijf jaar durende proces. 'Je gaat zo'n traject in met zeven verschillende ondernemers. Dat moet wel allemaal samengaan. Dat we het toch voor elkaar hebben gekregen, daar mogen we best wel trots op zijn. We willen allemaal graag boer blijven en daar is nu weer een belangrijke stap in gezet.'

De boeren zijn zich bewust van de landelijke aandacht die hun project krijgt. 'We worden weleens 'Nederland in het klein' genoemd, maar dat zie ik toch anders. Wij boeren geïsoleerd op een eiland, midden in een nationaal park en vlak bij een Natura 2000-gebied. Alle boeren hebben ook een recreatietak en tot 1 juni is het hier kaal vanwege de ganzenvraat. Dat is een uitzonderlijke situatie.'