Het telen van de zilte olijf 'La Dritta' wordt steeds moeilijker

'Dit is La Dritta.' Giuseppe Scorrano (32) wijst naar de olijfgaard vlak naast de olieperserij van zijn familie in Pianella, een gehucht in de midden-Italiaanse regio Abruzzo op zo'n 200 kilometer ten oosten van Rome. 'Een olijvenras dat alleen hier in deze heuvels groeit. Het is een beschermde soort, een van de oudste Denominazione di Origine Protetta (DOP's) ofwel beschermde oorsprongsbenaming voor olijfolie in Italië.' Scorrano is trots op zijn bedrijf, geboortegrond en familietraditie.

Scorrano's over-overgrootvader, die ook Giuseppe heette, kocht de perserij en bijbehorende grond tijdens de Eerste Wereldoorlog van zijn eigen baas. De landeigenaar gokte erop dat Scorrano's enige zoon om zou komen aan het front, zodat hij de grond voor weinig zou kunnen terugkopen. De landeigenaar gokte verkeerd en nu, ruim een eeuw later, heeft de familie Scorrano ongeveer 10 hectare olijfgaard met zo'n 1.200 bomen.

Daarnaast heeft de familie nog eens 20 hectare aan graan en tomaten, naar Italiaanse standaarden een gemiddeld agrarisch bedrijf. Scorrano produceert tussen de 50.000 en 60.000 kilo olijven per jaar. Goed voor ongeveer 4.000 liter olijfolie.

La Dritta

De familie Scorrano verbouwt hoofdzakelijk La Dritta (de rechte), een olijvensoort die alleen in dit gedeelte van Italië voorkomt. 'Het is een autochtone olijf die hier al sinds mensenheugenis groeit.' Pianella ligt tegen een heuvel, die samen met andere heuvels een soort kom vormt waar de zilte lucht van de Adriatische Zee in waait. Daarom heeft de olie van La Dritta naast de intense, wat bittere smaak, een licht zilte nasmaak.

'De gaard is verdeeld over verschillende heuvels. De noordkant van de heuvel krijgt minder zon en de olijven rijpen later en hebben een andere smaak dan die op de zuidflank.' Behalve dat die variatie goed is voor de smaak, is het ook gunstig voor de productie. 'De olijven op de zuidflank worden al begin oktober geoogst, aan de noordkant twee weken later', legt Scorrano uit.

Jonge boom van 25 jaar

La Dritta is een sterke olijf die historisch gezien een vrij constante oogst biedt. Olijfbomen hebben de neiging om na drie à vier goede jaren één jaar helemaal geen vruchten op te leveren, maar La Dritta kent niet zo'n tussenjaar. 'Deze bomen hier zijn nog jong, zo'n 25 jaar oud', wijst Scorrano naar de bomen dicht bij de perserij. 'Deze geven de meeste olijven, zo'n 40 kilo per jaar. Bij de oudere bomen wordt de productie langzaam minder.'

Scorrano wijt de langzaam afnemende productie aan de klimaatverandering. Het wordt warmer en droger in Abruzzo en tegelijkertijd valt er meer regen, geconcentreerder en heftiger. 'Tot tien jaar geleden was de productie constant, daarna merkten we om de twee à drie jaar een sterke daling in de productie, tot wel 40, 50 procent.' Vooral 2014 en 2016 waren dramatische jaren.

Olieproductie stokt

Italië is na Spanje en voor Griekenland de grootste producent van olijven en olijfolie ter wereld. In 2020 stokte de olieproductie op ongeveer 290.000 ton, meer dan 70.000 ton minder dan het jaar ervoor. In 2010 werd er nog ruim een half miljoen ton olijfolie geproduceerd in Italië.

Een deel van die productieafname is te wijten aan de bacterie Xylella fastidiosa die al jaren huishoudt in Apulië. De hak van de Italiaanse laars is de belangrijkste regio van het land voor de productie van olijven. Een ander belangrijk deel is te wijten aan de veranderende weersomstandigheden. Het weer in Italië wordt grilliger en onvoorspelbaarder.

Schade door late vorst

'De klimaatverandering heeft het weer extremer gemaakt', zegt Lorenzo Bazzana, economisch expert van boerenorganisatie Confederazione Nazionale Coltivatori Diretti (Coldiretti). 'Late vorst hebben we bijvoorbeeld altijd gehad. Als planten nog in hun winterslaap zijn, is er niet zoveel aan de hand. Maar door de hogere temperaturen lopen planten eerder uit en dus kan dezelfde late vorstperiode nu veel meer schade aanrichten dan tien, twintig jaar geleden.'

Ook de hagelbuien en zware regenbuien zijn heftiger dan twintig jaar geleden en de periodes tussen de regen worden langer en droger. 'Regen die normaal in drie maanden valt, valt nu in een paar uur. Op die manier wordt het water een probleem', concludeert Bazzana. Het regenwater veroorzaakt overstromingen en aardverschuivingen en stroomt sneller naar zee. 'We kunnen het water daardoor niet eens gebruiken voor irrigatie.'

14 miljard euro

Volgens de boerenorganisatie heeft de klimaatverandering de Italiaanse boeren de afgelopen tien jaar al 14 miljard euro gekost. 'Dat is een grove schatting', geeft Bazzana toe. 'Maar we merken het ook aan de strengere voorwaarden die verzekeringsmaatschappijen stellen. Het wordt voor boeren steeds lastiger om zich te verzekeren tegen bijvoorbeeld late vorst.'

Door het veranderende klimaat neemt ook de biodiversiteit sterk af. Veel planten- en diersoorten zijn al verdwenen en veel andere vechten om te overleven. 'La Dritta dreigt te verdwijnen', zegt olijfboer Scorrano. 'Het is een olijvensoort die beschermd is door een DOP, dit is de enige plek waar deze olijf groeit. Maar het verbouwen van La Dritta wordt steeds moeilijker.'

Lastig aanpassen

Vooral de oudere bomen kunnen zich lastiger aanpassen aan de veranderende omstandigheden en dus plant Scorrano tegenwoordig steeds vaker ook andere rassen. 'Zie je die kleine boompjes daar?' Hij wijst naar dicht bij elkaar geplaatste jonge bomen op het laagste punt van de vallei.

De jonge planten zijn zo'n 40 centimeter hoog en staan in de lengte 4 meter van elkaar af en in de breedte 2 meter. Traditioneel is er tussen olijfbomen zo'n 6 tot 8 meter afstand, vooral ook om de bestuiving door de wind te bevorderen. 'Dat is een ander, modern type olijf. Een FS17, afgeleid van de Frantoio, een traditioneel Italiaans olijvenras. Levert prima olie op, maar het is niet La Dritta. Die hebben alleen wij hier.'

Scorrano plant de moderne FS17-olijf om zijn bedrijf te beschermen tegen te grote financiële schommelingen en zijn terrein te beschermen tegen de effecten van de klimaatverandering. Daardoor staan de ongeveer vijfhonderd olijvenrassen die Italië rijk is onder druk. Dat geldt ook voor bepaalde soorten graan, groenten en fruit. Een ander gevolg van de klimaatverandering is dat gewassen die eerder niet in Italië voorkwamen nu ineens wel door boeren kunnen worden verbouwd.

Bananen en avocado's

'De olijfgrens schuift op naar het noorden', zegt Bazzana van boerenorganisatie Coldiretti. 'Maar er zijn nu boeren op Sicilië die bananen en avocado's verbouwen. Dus er zijn ook nieuwe mogelijkheden, maar het is afwachten of behalve de temperaturen ook de hoeveelheid water en het terrein geschikt zijn voor die gewassen.'

Scorrano loopt tussen de eeuwenoude olijfbomen – 'Deze hier is ruim tweehonderd jaar oud' – richting de perserij, die bij het bedrijf hoort. Behalve zelf olijven verbouwen, persen ze de productie van een groot deel van de boeren in de omgeving.

'Zie je die eikenboom daar?', wijst Scorrano naar de andere kant van de vallei. 'Daar stond het daglonershuisje van mijn over-overgrootvader. In het voorjaar hebben we dat stuk grond erbij gekocht', zegt hij trots. Hij staat op de grond die ooit is gekocht door de man naar wie hij is vernoemd. 'We zijn het aan hem verplicht om La Dritta te blijven verbouwen, ondanks alles.'