Verschuift de landbouw naar het noorden door opwarming?

In Canada zullen op dit moment niet veel mensen beginnen over mogelijke voordelen van klimaatverandering. Het dorpje Lytton registreerde op 29 juni het Canadese hitterecord van 49,6 graden Celsius. Een dag later werd het dorp getroffen door een enorme natuurbrand. Een groot deel van het dorp werd verwoest. Het is niet alleen een Canadees record. Boven de 45 graden noorderbreedte werd het wereldwijd niet eerder zo warm.

Canada is een groot land, met grote klimatologische verschillen. In het noorden van het land zijn er gebieden die steeds geschikter worden om landbouw op te bedrijven. In het Canadees-Amerikaanse onderzoek 'The environmental consequences of climate-driven agricultural frontiers' werd vorig jaar aangetoond dat er tot het jaar 2080 ongeveer 4,2 miljoen vierkante kilometer bij kan komen in Canada die warm genoeg is voor landbouw. Op dit moment is het daar nog te koud.

Wordt Canada straks de graanschuur van de wereld? De onderzoekers van onder meer de de Universiteit van Guelph zien inderdaad serieuze kansen voor gebieden die tot nu toe relatief onontwikkeld zijn. Dat biedt kansen voor economische ontwikkeling, voedselproductie en voedselzekerheid. Tegelijkertijd brengt het ook nieuwe problemen met zich mee als deze gebieden 'ongebreideld' worden ingezet voor landbouw. Het winnen van nieuwe landbouwgebieden heeft negatieve gevolgen voor de waterkwaliteit en biodiversiteit.

Het vrijkomen van extra koolstof, wat weer bijdraagt aan de opwarming van de aarde, is ook een probleem. Op dit moment wordt veel koolstof gebonden in bossen en veengebieden in het noorden van Canada. Het kappen van bomen en ontginnen van veen zullen ervoor zorgen dat veel van deze koolstof vrijkomt. Toch is de verwachting dat, onder druk van de groeiende wereldbevolking en migratie richting het noorden, ook steeds vaker naar deze gebieden zal worden gekeken.

Sociale problemen

De onderzoekers adviseren dan ook om daar nationaal en internationaal goed beleid voor te maken. Dat is volgens hen niet alleen nodig om nieuwe klimaat- en milieuproblemen te voorkomen, maar ook sociale problemen. Door de klimaatverandering kan het landgebruik (drastisch) veranderen. Het is belangrijk om hier met de lokale bevolking gedragen keuzes in te maken.

Naast Canada is Rusland een land waar veel potentiële landbouwgrond bij kan komen, als je kijkt naar temperatuur en groeiseizoen. Op wereldkaarten waarop is aangegeven waar er voor landbouw geschikte gebieden bij komen, blijkt dat het vooral om het noordelijk halfrond gaat: Canada, delen van de Verenigde Staten, Scandinavië, Noord- en Oost-Rusland en enkele gebieden in Centraal-Azië. Ook bergachtige gebieden in andere delen van de wereld worden mogelijk geschikt.

Al deze grond gaan gebruiken voor landbouw zou een nieuwe ramp voor de aarde betekenen. De onderzoekers berekenden dat er dan enorme hoeveelheden broeikasgassen uit de bodem vrijkomen: 177 gigaton. Dat is 119 keer de huidige jaarlijkse uitstoot van de Verenigde Staten. Waarschijnlijk zijn ook lang niet alle gebieden geschikt. In het onderzoek is vooral naar temperatuur gekeken. Niet alle bodems lenen zich voor landbouw. Bodems kunnen te rotsachtig zijn of te zuur.

Zelfvoorziening

Het land dat bij uitstek goed is voorgesorteerd om te profiteren van klimaatverandering is Rusland. Het vergroten van voedselproductie voor zelfvoorziening en export is een van de belangrijkste doelstellingen van het Kremlin. Het land wil minder afhankelijk worden van gas en olie-export. Het wat betreft oppervlakte grootste land van de wereld wil de voedselleverancier van de wereld worden. Want dat betekent ook invloed en macht in de wereld.

Rusland trekt samen op met een aantal Centraal-Aziatische landen, zoals Kazachstan en Oezbekistan. Ter illustratie: de Russische export van tarwe is in 2018 al gestegen naar ruim 30 miljoen ton. Daarmee is Rusland de grootste exporteur van tarwe in de wereld. Daarnaast is Rusland marktleider in mais, gerst en haver. Het land bepaalt samen met Kazachstan en Oekraïne de wereldmarkt van granen. Ook op het gebied van dierlijke producten timmert Rusland flink aan de weg, zij het op een nog wat lager niveau.

Ploegen en steenvrij maken

Veel gronden die in het verleden niet voor landbouw werden gebruikt, worden daar nu geschikt voor gemaakt. Dat gaat in een behoorlijk hoog tempo. 'Daar hoeft vaak niet eens zoveel voor te gebeuren', weet adviseur Peter van Dooren van Nutrivice Consultancy. Hij adviseert wereldwijd melkveebedrijven op het gebied van voeding en bemesting en komt vaak in Rusland. 'Het is soms gewoon een kwestie van ploegen en stenenvrij maken.'

Van Dooren merkt bij bedrijfsbezoeken dat de doelen van de Russische overheid op het gebied van landbouw helder zijn. 'Er zijn enorme subsidiepotten voor beschikbaar. De groei van het landbouwareaal is vooral politiek gemotiveerd en heeft met macht te maken en zou ook zonder klimaatverandering zijn gebeurd. Maar het helpt Rusland wel.'

Enorm groeipotentieel

Rusland heeft volgens de adviseur nog een enorm groeipotentieel. 'In Europa en de Verenigde Staten loopt de productie tegen haar grenzen. Amerika heeft al jarenlang ongeveer 9 miljoen melkkoeien. Ook China is beperkter in groeimogelijkheden door vermesting en verdroging van grond. Er wonen nu eenmaal veel mensen. Het land heeft al veel intensief gebruikte gebieden. In Rusland heeft landbouw eigenlijk altijd op een laag pitje gestaan. Daardoor is er nu nog veel groei mogelijk. Het land is bovendien zo enorm groot en het is dunbevolkt.'

De enige gebieden waar landbouwgrond verdwijnt, is rond de grote steden. Volgens Van Dooren leggen de Russen zich steeds meer toe op het creëren van meerwaarde. 'Ze hebben nu echt ontdekt dat je bijvoorbeeld met zuivelproducten meer geld kunt verdienen dan met bulkproducten. Hetzelfde verschijnsel zie je met producten uit de glastuinbouw.'

Expansie

Van Dooren is bekend met de expansie van het landbouwareaal in de oblasten die ten oosten van Wit-Rusland en Oekraïne liggen. 'Daar is al heel wat infrastructuur aanwezig. Dat is eigenlijk laaghangend fruit, het is er makkelijk te realiseren.'

In het hele oosten van Rusland was landbouw eeuwenlang amper mogelijk, alleen in de zuidelijke streken langs de Chinese en Mongoolse grens. Waar de dooi eerder pas half mei inzette, is dat nu al half april. Gebieden waar eerder bossen, moerassen en graslanden waren, zijn nu omgezet in akkers met onder meer soja, tarwe en mais.

Kansen

Rusland is het land dat het meest inzet op 'kansen' van de klimaatverandering. President Vladimir Poetin gaf zelf al eens aan dat een paar graden opwarming voor Rusland niet zo erg zou zijn. De inwoners hoeven minder geld uit te geven aan bontjassen en de graanoogst gaat omhoog.

Begin 2020 presenteerde de Russische regering een klimaatplan waarin staat dat het land de voordelen wil benutten. Zo hoopt en verwacht Rusland dat de Noordelijke IJszee veel meer geschikt wordt voor de scheepvaart. Hierdoor kunnen goederen veel sneller en goedkoper naar Europa en de Verenigde Staten worden verscheept.

Het is niet de verwachting dat ontdooiende permafrost snel geschikt is voor landbouw. De grond is vaak onstabiel, bijvoorbeeld voor infrastructuur en bebouwing. Bovendien is er veel geld nodig voor de aanleg van infrastructuur naar gebieden waar nu nog niets is. Ook zijn mensen nodig die er gaan wonen en werken. Deskundigen verwachten wel dat door klimaatverandering migratiestromen richting het noorden van het land ontstaan vanuit gebieden die ongeschikt worden om te leven.

Nadelen

Waar in Rusland sprake van 'klimaatoptimisme', is dat in Canada veel minder of niet het geval. Canada heeft, in tegenstelling tot Rusland, al een sterk ontwikkelde landbouw. Boeren ondervinden nu vooral de nadelen van klimaatverandering. Dat merkt ook Arnold Begeman die in het midden van de staat Alberta een gemengd bedrijf heeft met onder meer kalkoenen en akkerbouw.

'We hebben een CO2-belasting en die wordt alleen maar hoger. Dit jaar is de droogte extreem. Maar we hebben ook steeds vaker te maken met extreme hagelbuien, met echt grote hagelstenen met schade tot gevolg.'

Vee verkocht

Dit jaar is de situatie uitzonderlijk. 'Er zijn boeren in het zuiden van Canada die vanwege de droogte hun vee verkopen aan boeren in het noorden, omdat daar wel genoeg voer groeit op het land.'

Zo extreem is het in de regio van Begeman niet. Maar de tarwe is kort, waardoor het gewas mogelijk weinig stro zal opleveren. 'Het is afwachten wat de gevolgen van de hittegolf zijn. We konden wel vroeg het land op. En voor een gewas als mais is een langer groeiseizoen aan het einde van het jaar wel gunstig.'

Volgens zijn vrouw Colleen, die in de regio is opgegroeid, is de klimaatverandering in het land goed te merken. 'Het voorjaar begint vroeger en de winter valt later in. Het groeiseizoen is een stuk langer geworden. De seizoenen veranderen.'