Edwin Michiels: 'Europa speelt met vuur als klimaatplannen te rigide blijken'

Hoewel het einddoel van klimaatneutraliteit bekend is, zijn veel regelingen en tussenoplossingen nog niet uitonderhandeld. Wel is duidelijk dat de land- en tuinbouw op korte termijn moet leveren. De lidstaten delen bijvoorbeeld de verantwoordelijkheid voor het verwijderen van koolstof uit de atmosfeer. Op deze manier moet volgens de Europese Commissie tegen 2035 op Europees niveau zo'n 310 miljoen ton CO2-emissies zijn afgevangen en opgeslagen door de groep landgebruik, bosbouw en landbouw. Dat betekent dat de Europese land- en tuinbouw klimaatneutraal moet zijn, stelt Michiels.

Wat vindt u van de plannen?

'De doelstelling in combinatie met de termijn die we daarvoor hebben, zet een geweldige druk op alle sectoren. Dit gaat feitelijk betekenen dat we een jaar of zes hebben om eraan te voldoen. We zitten nog in Kabinetsonderhandelingen. En de Europese doelen moeten worden vertaald naar nationale plannen om de bijdrage van lidstaten te bepalen. Dat zal ook tijd kosten.

'We hebben in het traject van het huidige nationale politieke klimaatakkoord gezegd dat we als Nederlandse landbouw- en landgebruikssector kunnen bijdragen aan de Nederlandse ambitie om tot 55 procent te kunnen reduceren in 2030. Maar daar hebben we wel aanvullend budget voor nodig en aanpassingen van regelgeving om sommige klimaatmaatregelen mogelijk te maken. Daar hebben we nog geen schijntje van gezien.'

Wat maakt deze doelen lastig haalbaar?

'We zijn geen fabriek die van de ene op de andere dag het proces kan omgooien. Je kunt ook niet aan een fiscale knop draaien om het systeem te veranderen. In de land- en tuinbouw gaat het om kringlopen sluiten en een heel andere manier van werken, met impact op de bedrijfsvoeringen. Daar is een hele onderzoeksagenda voor gemaakt, maar daar zijn slechts beperkte resultaten van. En de facilitering van de implementatie van de klimaatmaatregelen is er ook nog nauwelijks.

'De overheid kan dan concluderen dat de sector bijna niet heeft geleverd. Dit betekent dat de politiek waarschijnlijk zal kiezen voor laaghangend fruit. Dan weet je dat men naar het krimpscenario zal grijpen om de land- en tuinbouw onder de normen te brengen.'

Wat betekent klimaatneutraliteit voor de land- en tuinbouw?

'In 2035 kan de Europese landbouw- en landgebruikssector klimaatneutraal zijn volgens de Europese Commissie. Nederland zal een bijdrage moeten leveren en daarmee ook de landbouw. Dat betekent dat elk jaar reductiestappen moeten worden genomen. En ook dat je nu al klimaatneutraal moet bouwen, als je nu je stal gaat vernieuwen. Hoe dat moet, daar zijn we nog niet uit.

'We weten niet wat er in de toekomst wordt gevraagd. Mensen willen geen dieren in stallen, maar dieren die buiten worden gehouden geven emissies. Hoe ga je dat doen? Bossen erbij kopen? Een varkenshouder kan geen landbouwgrond erbij kopen voor de aanleg van bos ter compensatie. Dat is onbetaalbaar. En akkerbouw is ook niet mogelijk zonder emissie. Er komt altijd CO2 vrij uit de bodem, ook als je koolstof vastlegt.'

Tellen zonnepanelen op stallen en schuren en de windmolens op boerengrond als compensatie?

'Nee, dat telt niet mee voor de klimaattafel landbouw. Zonnepanelen en windmolens worden gerekend tot de groep van energieopwekking. Het telt wel mee voor de hoeveelheid duurzame energie die Nederland opwekt, maar niet bij de land- en tuinbouw. Zelfs als je je trekker laat rijden op waterstof, telt het niet mee bij de landbouw. Energie en transport horen bij een andere klimaattafel.'

In de plannen wordt steeds de link gelegd tussen bossen die CO2 opnemen en de landbouw. Kun je dat tegen elkaar wegstrepen?

'We hebben onmogelijk genoeg bos in Nederland om als compensatie te dienen voor onze landbouw. Ook koolstof vastleggen in de bodem heeft een grens, want die koolstof komt op enig moment ook weer vrij.
'En vergis je niet. Noorwegen en Zweden kunnen met hun bossen meer CO2 opnemen dan ze uitstoten met hun landbouw. Maar wat ze met die credits kunnen, is vooralsnog onduidelijk. In Nederland hebben we een hoogproductief vruchtbaar stukje land, maar zitten we onvermijdelijk met een hoge uitstoot die we niet kunnen binden.'

Bos aanleggen is geen optie?

'Ik moet er niet aan denken dat het aanleggen van bos de enige manier voor de land- en tuinbouw is om aan het CO2-bindingspercentage te komen. Daarmee doe je geen recht aan de bijzondere positie van de sector. Je mag de landbouw niet in gevaar brengen. Als je deze maatregelen te rigide interpreteert, zet je de voedselzekerheid op het spel. Met rigide maatregelen bedoel ik bijvoorbeeld boeren uitkopen om bos aan te leggen. Als andere landen dat ook doen, speel je met vuur.'

Hoe brengt dat de voedselzekerheid in gevaar?

'Het is een optelsom. Het klimaat verandert, dus we zullen vaker met misoogsten te maken hebben door extreem weer. Tel daarbij op dat het de Europese ambitie is om op 25 procent van het areaal biologisch te gaan telen. Het risico dat zo'n teelt mislukt is nu eenmaal groter. En de opbrengst van biologische landbouw in tonnage is sowieso al lager.

'Als we dan ook landbouwgrond opofferen voor nieuwe bossen en zonneparken op landbouwgrond aanleggen, brengen we de voedselvoorraad van tien weken terug naar drie tot vier weken.

'Landbouw vormt het fundament van de economie en voedselzekerheid is een van de bouwstenen. Op het moment dat mensen zich niet druk hoeven te maken over voedsel, kunnen ze geld stoppen in andere zaken. Daarmee genereer je welvaart en krijgen andere ontwikkelingen een kans. Als je die zekerheid weghaalt, sla je de basis onder de welvaart en de eenheid in Europa vandaan.'

Kan het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) helpen?

'De overheid denkt dat het nieuwe GLB een duizenddingendoekje is. Alles, van klimaatmaatregelen tot de Kaderrichtlijn Water wordt met GLB-geld geregeld. De boer krijgt een bedrag en moet door een hoepel springen. Men denkt dat de boer heel veel voor dat geld kan doen. Er worden ook miljarden euro's voor uitgetrokken, maar als je het per hectare bekijkt, is het niet zoveel. Het is de vraag of dat bedrag voor iedereen aantrekkelijk is.

'Iedereen kan voor zichzelf een rekensom maken. Voor veel groentegewassen, boomteelt en bollenteelt wegen de vergoedingen niet niet op tegen de extra inspanningen en de daarmee gepaard gaande lagere opbrengsten. Dan komt het moment dichter bij dat een boer zegt: 'Dit ga ik niet doen.' En dan schiet het GLB zijn doel voorbij.'

Wat moet er dan wel gebeuren?

'Er moet een uitzondering komen voor de land- en tuinbouw. Met het houden van vee en het telen van gewassen is emissie onvermijdelijk. Dat moet de politiek zich goed realiseren. De kritieke positie van de landbouw zou moeten worden gewaardeerd. Niet voor niets is er in het mondiale klimaatakkoord van Parijs speciale aandacht voor de positie van voedselproductie.

'We zijn leverancier van groene stroom. We leveren fysieke ruimte waardoor we de energiedoelstellingen kunnen halen. Het zou moreel zo moeten zijn dat dat iets waard is.'

U schetst geen rooskleurig beeld.

'Het is niet allemaal grimmig. Als we een oplossing voor deze uitdagingen vinden, geven we vorm aan de sector van de toekomst. Voorwaarde is dat we de gelegenheid krijgen. Het gaat om het handelingsperspectief. Erken dat de landbouw een sector is waar ondernemers zitten. Er is niet één oplossing. Geef ons keuzes, anders sla je het ondernemerschap dood. Laat boeren zich aanpassen, maar geef ook ruimte en regel niet alles dicht. Dan komen we met zijn allen het verst.

'Ik denk dat het kan. Het plan van de Europese Unie krijgt nu een nationale vertaling. Dat is aan de schrijvers van het nieuwe regeerakkoord. Er zijn onderzoeksprogramma's en dan komen de oplossingen vanzelf. Wat we nodig hebben is tijd. 2030 lijkt ver weg, maar in de akkerbouw is dat acht keer oogsten. De tijd is dus beperkt.'