In Nederland verloopt de borging van regionale en lokale koolstofprojecten via de Stichting Nationale Koolstofmarkt (SNK). Deze organisatie onderzoekt en valideert nieuwe Nederlandse projecten en geeft ook de certificaten uit.

Woordvoerder Wytse van der Gaast van SNK ziet een grote vraag naar Nederlandse CO2-certificaten. 'Mkb's vinden het interessant om te laten zien dat ze maatschappelijk verantwoord ondernemen. Ook gemeenten willen klimaatneutraal zijn. Met reductie alleen redden ze het vaak niet en dan wordt gekeken naar projecten buiten de eigen gemeente waarmee ze de resterende uitstoot kunnen compenseren.'

Fors hogere prijs

Voor CO2-certificaten die worden gegenereerd door het verhogen van het waterpeil onder veenweiden wordt zo'n 70 euro per ton CO2 per jaar gevraagd. De prijs voor die Valuta voor Veen-certificaten ligt daarmee al fors hoger dan die van de verplichte ETS-emissierechten waarvoor zo'n 30 euro per ton wordt gerekend. Die rechten zijn Europees verplicht voor grote uitstoters zoals de hoogovens in IJmuiden.

Een hoge prijs is in Nederland noodzakelijk omdat de grondprijzen en opbrengsten hier hoog liggen. Een daling van dat laatste moet ook worden gecompenseerd.

De interesse bij marktpartijen is inmiddels gewekt, laat ook de Climate Neutral Group weten. Deze Utrechtse makelaar treedt op voor bedrijven die hun uitstoot willen compenseren. Onlangs ging DKG, producent van de keukenmerken Bruynzeel en Keller, in zee met twee boeren uit de regio rond de eigen fabriek in Bergen op Zoom. DKG is al klimaatneutraal, maar wordt dankzij dit partnerschap klimaatpositief.

Boer als dienstverlener voor mkb's

Een ander voorbeeld is dat van de Friese melkveehouders Sjoerd en Douwe Miedema die meedoen aan Valuta voor Veen. Een deel van hun certificaten is gekocht door verpakkingsproducent XT Orange uit Etten Leur die zijn uitstoot wil compenseren. De koolstofboeren worden als het ware dienstverlener voor mkb's die willen vergroenen.

In de Green Deal is er ook aandacht voor het in klimaatbalans brengen van veehouderijen door een reductie van de uitstoot uit de veestapel en het vastleggen van de overige uitstoot in de bodem. Dit kan bijvoorbeeld CO2-neutrale zuivel opleveren die met een premiumprijs in de markt wordt gezet. De biologische melk van Arla is inmiddels klimaatneutraal, maar dit wordt nog wel deels gerealiseerd door CO2-certificaten van derden.

Goed terechtkomen

'Onder marktpartijen is veel interesse in koolstofvastlegging door boeren', zegt Marjon Krol, die als projectleider bij ZLTO betrokken is bij pilots met koolstofboeren. 'Er gaan verschillende producten op de markt komen waarmee bedrijven hun CO2-uitstoot kunnen compenseren. Een onafhankelijke borging is hier wel van belang. Het is goed dat wordt geïnvesteerd in CO2-vastlegging, maar dat geld moet wel goed terechtkomen.'

Om uit de markt voor CO2-certificaten een gezond verdienmodel te halen, moeten nog wel meer partijen gaan investeren. Dan kunnen ook meer boeren en tuinders instappen. Uit de pilots zijn daarvoor belangrijke leringen getrokken, zegt Krol. 'Boeren kijken vooral naar de voordelen van carbon farming voor de eigen bedrijfsvoering, zoals verbetering van de bodemstructuur en -vruchtbaarheid. Ze willen geen verplichting en zitten ook niet te wachten op een tijdrovende administratie.'

Vraag en aanbod creëren is de beste manier om de CO2-markt op gang te krijgen, stelt Arnoud de Vries van de Friese Milieu Federatie die betrokken is bij Valuta voor Veen. 'Na de pilotfase zijn we dat nu aan het opschalen. Steeds meer bedrijven kijken naar emissiereductie. Dan moet dat aanbod van certificaten er wel zijn. Nu moeten we aan een energiebedrijf als Greenchoice, dat wel 1,5 miljoen certificaten wil afnemen, nee verkopen.'

Volgens de Vries kan de overheid de markt stimuleren door in haar aanbestedingsbeleid de CO2-uitstoot te betrekken. 'De overheid wil immers CO2-neutraal zijn. Bij de aanleg van een weg moet een wegenbouwer laten zien dat dit CO2-neutraal gebeurd. Dat kan een stimulans zijn voor bedrijven om te kijken naar de eigen uitstoot.'

Voor boeren in een veenweidegebied kan het aantrekkelijk zijn om in te stappen, denkt De Vries. 'Doorgaan op de oude voet in veenweidegebieden heeft geen toekomst. We proberen een zachte landing te creëren voor deze boeren, waarbij met hogere waterpeilen de veenoxidatie minder snel gaat en er ook kan worden geboerd', legt De Vries uit.

Beperkingen in bedrijfsvoering

'Klimaatboeren' geeft wel beperkingen in de bedrijfsvoering. Bij het verhogen van het waterpeil onder veenweiden wordt het lastiger om met zware machines het land op te gaan. Het laten toenemen van organische stof in de bodem, het toepassen van groenbemesters en het niet-keren van de grond vergt ook aanpassingen.

'Het is aan iedere boer om door te rekenen of het financieel interessant is. Boeren kunnen zich aansluiten bij een koolstofmarkt voor het verzilveren van certificaten, maar ze kunnen er ook voor kiezen deze zelf in de markt te zetten. Als je het omkleedt met extra prestaties voor bijvoorbeeld weidevogels, zou 100 euro per ton per jaar ook haalbaar moeten zijn', aldus Krol.

Boeren motiveren mee te doen

Volgens betrokkenen is het van belang dat toekomstig beleid boeren motiveert om mee te doen. Dan komt ook de grote groep die nu nog de kat uit de boom kijkt in beweging. Dat beleid moet wel goed aansluiten bij de boerenpraktijk. Krol benadrukt dat daarbij een koppeling moet worden gemaakt met andere beleidsterreinen, zoals stikstof en biodiversiteit. 'De opslag van CO2 in de bodem kun je niet los zien van andere doelen. Anders kan het elkaar gaan tegenwerken.'

Om van carbon farming een succesvol nieuw verdienmodel te maken, moet stapeling van GLB-gelden en beloningen uit de markt mogelijk worden gemaakt. Voorstellen om koolstofvastlegging te financieren vanuit de GLB-gelden doen volgens Krol geen recht aan de extra inspanningen van boeren. 'Dan is het geen additioneel inkomen, maar gaat het ten koste van bestaande landbouwsubsidies.'

Rabobank: 'Prijs carbon credit van belang'

Rabobank start een carbon bank. Dit is een nieuw bedrijfsonderdeel waar klanten terechtkunnen voor het kopen en verkopen van CO2-credits. Cees van den Bos, projectmanager Klimaat Food & Agri bij de Rabobank geeft uitleg.

Wat is er nodig om carbon farming mogelijk te maken?

'Er is geen specifieke wet- en regelgeving nodig voor carbon farming, maar het is wel van belang dat verschillende initiatieven, zoals het nieuwe Europese landbouwbeleid en de boer-tot-bordstrategie, goed aansluiten op de vrijwillige koolstofmarkt, zodat stapeling van beloning mogelijk blijft.'

Wie moet daarvoor stappen zetten?

'Een aantal zaken is belangrijk om in acht te nemen. Er moet voldoende vraag en aanbod zijn, zodat sprake is van een markt met behoorlijke omvang. Daarnaast hebben boeren kennis nodig over hoe zij maatregelen voor koolstofvastlegging kunnen opnemen in hun bedrijfsvoering. En het is van essentieel belang dat monitoring betrouwbaar en goedkoop kan worden gedaan.

'Partijen die een rol spelen zijn boeren en hun adviseurs/belangenbehartigers, maar ook ketenpartijen en lokale overheden. Om tot een volwassen markt te komen, is het van belang dat overheden ook deelnemen en garantieprijzen durven geven. Zo lopen de eerste boeren niet het volledige risico.'

Wanneer kan de carbon bank van start gaan?

'Dit is al begonnen op beperkte schaal. Onze verwachting is dat we richting het einde van 2021 verder kunnen opschalen.'

Hoe werkt dit in de praktijk?

'Een boer bekijkt de mogelijkheden en welke maatregelen hij toe wil passen. En hij krijgt inzicht in de potentiële CO2-impact van die maatregelen. Daarmee wordt duidelijk hoeveel koolstof naar verwachting wordt vastgelegd en hoeveel credits kunnen worden verdiend.

'Met deze kennis kan de boer de afweging maken of de maatregel aantrekkelijk is. Let wel, dat is niet alleen gebaseerd op de directe verdiensten, de credits, maar ook op de indirecte verdiensten, zoals een verbeterde bodemkwaliteit.

'Als een boer aan de slag gaat met de maatregelen, worden deze gemonitord. Om de paar jaar wordt de bodem gemeten en worden de koolstofcertificaten uitgegeven zodat ze kunnen worden verhandeld.'

Hoe aantrekkelijk is carbon farming met hoge hectare-opbrengsten?

'Een hoge opbrengst per hectare kan de additionele opbrengst uit een carbon credit in verhouding beperken. Dit betekent voor de Nederlandse situatie met hoge grondprijzen maar ook hoge opbrengsten per hectare, dat de carbon credit-prijs die de markt wil betalen en een eventuele garantieprijs van extra groot belang zijn.

'Het is te vroeg om vooruit te lopen op exacte prijsverhoudingen, maar een algehele belemmering zien we niet.'

Koolstofboeren werken met groenbemesters. Hier kijken boeren de kunst van het onderwerken af. Foto: Harry Tielman

Europa ziet grote rol voor koolstofboer

In de Green Deal van de Europese Commissie is voor boeren en tuinders een grote rol weggelegd in de strijd tegen klimaatverandering. Reductiedoelen zijn er voor alle industrieën, transporteurs, energiebedrijven, huishoudens en boeren en tuinders, maar er zijn slechts twee sectoren die CO2 ook daadwerkelijk kunnen opslaan: de land- en tuinbouw en de bosbouw.

De Europese Unie wil in 2050 klimaatneutraal zijn. Dan moet een groot deel van de dan nog resterende uitstoot van broeikasgassen door boeren, tuinders en bosbeheerders worden afgevangen. Daarvoor heeft de Europese Commissie vijf strategieën opgesteld: herstel van veengebieden, agroforestry, behoud en verbetering van organische koolstof in de bodem, beheren van organische stof in graslanden en emissieremmende maatregelen op veehouderijen via voer of innovatie.

De Europese Commissie wil koolstoflandbouw bevorderen via Europees en nationaal beleid en particuliere initiatieven. Daarvoor stelt de commissie regels voor certificering op. Deze worden opgenomen in een actieplan dat eind dit jaar verschijnt. De lidstaten kunnen koolstoflandbouw stimuleren door het op te nemen in de GLB-ecoregelingen of steun te bieden vanuit de budgetten voor plattelandsontwikkeling.

Afhankelijk van de uitkomst van de onderhandelingen over het nieuwe Europese landbouwbeleid schommelt het totale budget voor de ecoregelingen tussen de 38 miljard en 58 miljard euro. De Europese Commissie heeft koolstoflandbouw ook opgenomen in haar aanbevelingen voor de nationaal strategische plannen van de lidstaten, waarin zij aangeven hoe ze de beoogde emissiereductie denken te halen.

Veldbijeenkomst

Kennisoverdracht is een belangrijk instrument om boeren en tuinders te interesseren voor carbon farming. Op maandagmiddag 31 mei organiseert belangenbehartiger ZLTO daarom een veldbijeenkomst over carbon farming op proefboerderij Rusthoeve in Colijnsplaat.

Tijdens de veldbijeenkomst is er aandacht voor niet-kerende grondbewerking en overwinterende groenbemesters.