Ten Cate: 'Verlaging contractprijs desastreus voor perspectief aardappelteelt'

De bomen groeiden tot aan de hemel en iedereen leek te zoeken naar de limiet, zo schetst Mathieu Vrancken de situatie in de aardappelsector tot het voorjaar van 2020. 'Maar corona heeft ons behoorlijk wreed terug met de voeten op de grond gezet. Die klap zagen we niet aankomen.'

Wij roepen aardappeltelers op om goed te rekenen voordat ze akkoord gaan met een contract

Hendrik Jan ten Cate, lid van LTO-vakgroep Akkerbouw

In een gezamenlijk interview met Nieuwe Oogst en het Belgische vakblad Boer &Tuinder bespreken Vrancken en zijn Nederlandse collega-bestuurder Hendrik Jan ten Cate van LTO Akkerbouw de impact van corona op de toekomst van de aardappelsector. Beide bestuurders zijn het erover eens dat de naweeën van deze crisis nog wel even aanhouden. 'Pas als alle grote evenementen weer kunnen worden georganiseerd, komt er wat lucht in de aardappelmarkt', stelt Ten Cate.

Hoe is de situatie in de aardappelsector in Nederland en België op dit moment te omschrijven?

Vrancken: 'Het is lastig. Zolang corona ons parten speelt, merken we dat in de afzet. In oktober was ik nog wel optimistisch vanwege de matige oogst en de aantrekkende verwerkingscijfers voor frites. Maar de nieuwe lockdown van enkele weken geleden gooit opnieuw roet in het eten.

'Mijn vrees is nu dat dit afzetseizoen voor vrije aardappelen verloren is. De recente opleving van de termijnmarkt lijkt vooral een dode mus. Het is in elk geval te hopen dat de contractaardappelen dit jaar gewoon hun weg vinden bij de verwerkers.'

Ten Cate: 'De Nederlandse situatie is niet veel anders, helaas. Op de korte termijn is er weinig hoop op verbetering door de bewegingsbeperking die corona veroorzaakt. Wellicht komen er later in het seizoen nog kansen voor aardappelen die lang te bewaren zijn. Bijvoorbeeld als het een laat voorjaar gaat worden.'

Wat moet volgens jullie gebeuren met het aardappelareaal voor komend teeltseizoen?

Vrancken: 'Het is een kwestie van 'less is more'. We zullen ons areaal moeten aanpassen om de markt weer in evenwicht te krijgen. In het positieve scenario gaan we ervan uit dat de vraag naar verwerkte aardappelen zich in 2021 volledig herstelt. Dan nog hebben we te maken met de enorme voorraden die verwerkers hebben aangelegd.

'Op ons eigen bedrijf hebben we in het voorjaar van 2020 nog besloten om ruim 10 procent minder aardappelen te poten dan oorspronkelijk gepland. Onze overweging was op dat moment dat we beter onze verdiensten op nul konden stellen dan dat we verlies zouden lijden met onze aardappelen op de vrije markt.'

Ten Cate: 'Adviezen geven over het areaal aan individuele telers is lastig. Het is in elk geval belangrijk om niet klakkeloos te poten als daar geen goede afzet tegenover staat. Dan is het beter om te kijken naar alternatieve gewassen met een beter marktperspectief, om toch de risico's meer te spreiden.'

Zijn er aanwijzingen voor lagere contractprijzen?

Vrancken: 'We merken wel dat de industrie trager is met het bekendmaken van de contractprijzen. Normaal is daarover op dit moment in het seizoen al meer duidelijkheid. De eerste berichten wijzen op lagere contracten bij aflandleveringen en ook zijn er aanwijzingen dat bij de latere leveringen de hogere bewaarkosten niet gaan worden betaald.'

Ten Cate: 'Op basis van contacten met verwerkers heb ik geen bevestiging over lagere contractprijzen. Wel hoor ik dat meer vaste prijscontracten worden aangeboden voor lagere volumes. De laatste jaren werd vaak voor 45 of 50 ton per hectare vastgelegd. Maar dat lijkt nu naar beneden te worden bijgesteld.'

Wat betekent dit voor de aardappeltelers?

Ten Cate: 'Het mag duidelijk zijn dat een verlaging van de contractprijzen op dit moment echt desastreus is. Er is geen ruimte om aardappelen voor nog minder te produceren. Als we kijken naar de kostprijs, zouden de contracten juist omhoog moeten.

'Wij roepen telers op om goed te rekenen voordat ze akkoord gaan met een contract. Verder doen we een beroep op onze afnemers om in de keten de stijgende productiekosten door te berekenen. Anders verliezen we het perspectief in de aardappelteelt.'

Waar zijn de hogere kostprijzen op gebaseerd?

Ten Cate: 'Vooral voor lang bewaren weegt het verdwijnen van Chloor IPC zwaar mee. Op mijn eigen bedrijf maak ik nu voor het tweede seizoen gebruik van alternatieve kiemremmers die flink duurder zijn. Ik schat dat mijn kosten voor bewaring tot na april daarmee grofweg 1 euro per 100 kilo stijgen. Vorig jaar werd dat slechts deels in de contractprijzen gecompenseerd.'

Vrancken: 'Deze berekening van Hendrik Jan vind ik eerlijk gezegd nog erg positief. We moeten niet vergeten dat we zonder Chloor IPC nu standaard een kiemremmer spuiten in de veldfase. Als we dat rekenen, met daarbij de duurdere middelen in het bewaarseizoen, ga je het niet redden met 1 euro.
'Ik denk eerder dat de kostprijs stijgt met 1,50 tot 2 euro per 100 kilo. Daarnaast stijgen de reguliere kosten vanwege het gebruik van duurdere middelen, duurder loonwerk en extra beregenen, jaarlijks met 3 tot 5 procent.'

Is er veel variatie in kostprijs per bedrijf?

Vrancken: 'De kostprijs is vaak wel heel individueel en iedere teler moet voor zijn eigen situatie een berekening maken. Zeker de stijging van de jaarlijkse kosten wordt bij onderhandelingen voor nieuwe contracten nog weleens vergeten. Overigens heb ik de indruk dat Nederlandse telers veelal beter rekenen dan hun Belgische collega's. Voor ons is dat wel een aandachtspunt.'

Hoe is de relatie van de aardappeltelers met hun afnemers?

Ten Cate: 'De laatste tien jaar zien we dat verwerkers meer aandacht hebben voor het opbouwen van een duurzame relatie met de telers. Voorheen lag de focus vooral bij een beter rendement in de verwerking. Maar sinds de coronacrisis merken we toch weer enige terughoudendheid bij onze afnemers. Eigenlijk is dat vreemd, want juist in deze tijd hebben we elkaar keihard nodig.'

Vrancken: 'In België is het per verwerker sterk verschillend hoe zij zich verhouden tot de leveranciers van hun grondstoffen. Sommige fabrikanten hechten aan vaste contacten terwijl anderen zichzelf vooral tot doel stellen om zo goedkoop mogelijk in te kopen. Wat mij wel opvalt, is dat bijvoorbeeld verduurzaming van de aardappelteelt in eerste instantie als gezamenlijk doel wordt opgepakt. Maar naar verloop van tijd wordt het vanzelfsprekend en kunnen we een extra beloning wel vergeten.'

Hoe is de positie van de telers in de aardappelketen te versterken?

Vrancken: 'Met de brancheorganisatie Belpotato hebben we in België sinds vorig jaar een platform om samen met ketenpartners te kunnen overleggen. We bespreken onder meer de contractvoorwaarden, de lobby voor een efficiënt middelenpakket en de kwaliteit van het pootgoed. Wellicht gaan ook wij in België ons buigen over een producentenorganisatie. We richten wel een schuin oog op Nederland om te kijken hoe zo'n organisatie functioneert.

'De ervaring leert dat het heel lastig is om de marktbelangen van alle aardappeltelers op een bevredigende manier te behartigen. Het zijn toch de bekende kikkers in de kruiwagen. Eigenlijk zijn ook wij een vereniging met allemaal individualisten, die strijdt voor het goed van het totaal.'

Ten Cate: 'Als LTO hebben wij ook contacten over ketenzaken binnen de Brancheorganisatie Akkerbouw. Verder overleggen we bijvoorbeeld met Vavi, de verenigingskoepel voor aardappelverwerkers, over leveringsvoorwaarden. Onlangs hebben we die met name ten aanzien van de leveringsplicht nog geactualiseerd.

'Wij steunen het initiatief voor de nieuwe producentenorganisatie POC, die zich inzet voor een betere prijsvorming. Wel zien we vooral een meerwaarde als ook telers uit landen als België en Frankrijk zich daarbij gaan aansluiten. Voor LTO blijft de specifieke belangenbehartiging het speerpunt.'

Welk perspectief zien jullie voor de aardappelsector op de wat langere termijn?

Vrancken: 'Het is nu zaak om de coronapandemie zodanig onder controle te krijgen dat grote evenementen weer mogelijk zijn. Pas dan ben ik ervan overtuigd dat we het niveau van de omzet van 2019 weer gaan halen. Als aardappelsector kijken we dan ook reikhalzend uit naar het verloop van het vaccinatieprogramma. Maar de twintigers en dertigers zijn pas de laatsten die worden ingeënt en juist dat is de doelgroep voor de grote evenementen. We zullen dus nog wel geduld moeten hebben.'

Ten Cate: 'Als we deze moeilijke periode doorkomen, ben ik wel positief over de toekomst. De wereld verandert snel. Voor de afzet van frites zijn al veel nieuwe markten aangeboord en daarom valt ook nu de omzet van de verwerkers nog niet eens helemaal tegen. Een volgende uitdaging zal weer worden om voldoende goede gronden beschikbaar te houden voor de teelt van aardappelen.'

Als de balans tussen kostprijs en opbrengstprijs op orde is, wat blijft er voor aardappeltelers dan nog te wensen over?

Ten Cate: 'De coronacrisis laat opnieuw zien dat de risico's in de aardappelketen veelal voor rekening komen van de telers. Wij moeten ons hiervan bewust zijn en voor de komende jaren meer de focus leggen op een hoger financieel rendement van de aardappelteelt op onze bedrijven. Voor mezelf streef ik bijvoorbeeld niet meer zozeer naar schaalvergroting. Ik probeer juist per hectare meer te verdienen, dan is uitbreiding van areaal minder noodzakelijk.'

Vrancken: 'Ik zou verder willen werken aan een afzetmarkt met meer mogelijkheden om aardappelen op contract te telen en met voldoende ruimte voor de vrije markt. Er zouden contractvormen moeten bijkomen waarbij elke ondernemer zijn bedrijfsrisico's naar eigen keuze kan indekken. De vrije marktwerking blijft nodig voor een juist evenwicht in de afzet en om telers te laten meeprofiteren als er sprake is van schaarste.

'Verder is het altijd belangrijk dat we als telers en verwerkers ons gezond verstand blijven gebruiken. Hoe je het ook wendt of keert, we zitten in dezelfde boot en zijn van elkaar afhankelijk. Met gezond verstand komen we er samen altijd wel uit.'