Blijft het GLB wel interessant genoeg voor de boer?

Uit het akkoord tussen de landbouwministers – de vertegenwoordigers van de lidstaten - en de stemmingen in het Europees Parlement (EP) van vorige week blijkt dat deze Europese organen minder ambitieus zijn dan de Europese Commissie. Duidelijk is dat EP en de lidstaten een robuuste inkomenssteun voor boeren prefereren boven een snellere verduurzaming van de land- en tuinbouw.

60 procent van het GLB-budget in de eerste pijler voor inkomens- en marktsteun blijft gereserveerd voor de basisvergoeding per hectare. Daar zijn vergroeningseisen aan verbonden, maar deze zijn afgezwakt ten opzichte van de plannen die voormalig landbouwcommissaris Phil Hogan in 2018 presenteerde.

De verdere besluitvorming over het GLB verloopt via de triloog tussen de lidstaten, het EP en de Europese Commissie. Die moeten overeenstemming bereiken over het GLB voor de periode 2021-2027. Deze onderhandelingen beginnen naar verluidt over twee weken. Maar door de aanscherping van de coronamaatregelen in België - en dus ook in Brussel - is dat nog onzeker.

Duurzame ambitie

De landbouwministers toonden zich vorige week met een behoudend vergroeningstempo het meest pro-boer. Het EP is wat vooruitstrevender geworden sinds de laatste Europese verkiezingen, maar dankzij steun van een deel van de socialisten kreeg een minder groen akkoord toch een meerderheid. De Commissie heeft onder leiding van Eurocommissaris Frans Timmermans met de Green Deal de meest duurzame ambities op tafel gelegd.

Het worden dus stevige onderhandelingen in de triloog blijkt uit de reactie van Timmermans op de stemming in het EP. Hij hamert erop dat het GLB een rol moet spelen bij het aanpakken van klimaatverandering en verlies van biodiversiteit.

‘Het huidige GLB heeft dit soort verandering niet kunnen bewerkstelligen’, aldus Timmermans, die stelt dat klimaatverandering en verlies aan biodiversiteit de grootste bedreiging vormen voor het levensonderhoud van boeren. ‘Het GLB moet hen helpen daarmee om te gaan.’

Nederlandse boer

Timmermans verliest daarbij uit het oog dat die hulp voor onder meer de Nederlandse boeren steeds onaantrekkelijker wordt. In het GLB staat de basispremie nu op circa 245 euro per hectare. Boeren kunnen daar straks via vrijwillige ecoregelingen nog zo’n 80 euro bij sprokkelen. In Brussel is men het er nog niet over eens of boeren 5 procent of 10 procent van hun areaal met ‘natuur’ moeten invullen om in aanmerking te komen voor de basisvergoeding.

Voor Nederlandse boeren, voor wie elke vierkante meter van hun dure grond telt, is dat een heel andere opgave dan voor Europese collega’s in ruimer bemeten landbouwgebieden. Bij 10 procent natuur – ook al is dat met vanggewassen of andere tijdelijke vergroening – slaat een Nederlandse boer aan het rekenen en komt dan al snel uit bij een gewas dat lucratiever is dan de premie die Brussel biedt.

Ondanks het risico dat boeren afhaken in de verduurzamingstransitie blijft de Europese fractie van De Groenen/Vrije Europese Alliantie bij de Europese Commissie pleiten voor hogere groene doelen. In een brief aan EC-voorzitter Ursula von der Leyen schrijft de groene fractie, waarvan ook GroenLinks deel uitmaakt, dat door de overeengekomen GLB-voorstellen in het EP en de Landbouwraad de doelen in de Green Deal niet worden gehaald.

De Groenen willen daarom dat de Commissie de plannen voor het GLB intrekt. ‘Het voorstel is niet in lijn met de nieuwe doelen van de EU, belastinggeld dreigt verkeerd te worden besteed en burgers worden niet afdoende beschermd tegen klimaatverandering en milieuschade’, staat in de brief aan Von der Leyen.

Opnieuw beginnen

In deze fase van de GLB-onderhandelingen kan de EC de oorspronkelijke voorstellen intrekken als deze door het EP en de lidstaten onvoldoende worden ingevuld. Dat is waar De Groenen nu naar streven. Het besluitvormingsproces rond het GLB moet dan opnieuw beginnen. Het is zeer de vraag of de Commissie daarvoor de verantwoordelijkheid durft te nemen. Het nieuwe GLB gaat in plaats van 2021 pas in 2023 in. Het proces liep al forse vertraging op door de perikelen rond de brexit en de uitgelopen onderhandelingen over de Europese meerjarenbegroting.

In de brief stellen De Groenen dat de oorspronkelijke hervormingsvoorstellen van de Europese Commissie 'zwak en gedateerd zijn’. Die werden in 2018 gepresenteerd door EU-landbouwcommissaris Phil Hogan. De Groenen zijn ervan overtuigd dat het GLB, zoals het nu voorligt, nooit de ambitieuze doelstellingen van de Green Deal zal kunnen waarmaken.

De kritiek van De Groenen en verschillende NGO’s op het vorige week gesloten GLB-akkoord in het EP richt zich onder meer op de instandhouding van Europese subsidies voor intensieve veehouderijen, te weinig bescherming voor veengebieden en permanente graslanden en de vrijblijvendheid in de nieuwe ecoregelingen.

Fel betoog

Dat er bij het triloog-overleg veel op spel, staat blijkt ook uit het ongewoon felle betoog dat de Duitse landbouwminister Julia Klöckner deze week afstak in haar eigen parlement. Zij verdedigde daar het GLB-akkoord dat de Raad van Landbouwministers vorige week sloot. Klöckner is daarvan momenteel de voorzitter. De Duitse Groenen verweten haar dat er van de verkondigde systeemverandering in de landbouw geen sprake is.

‘We zetten een systeemverandering in gang terwijl er geen extra euro naar de basisvergoeding gaat zonder dat daar milieueisen aan verbonden zijn. Dat doet De Groenen pijn, omdat dat niet in hun wereldbeeld past’, verweerde Klöckner zich.

Volgens de Duitse minister zijn De Groenen niet uit op een ‘agrarwende’, maar op een ‘agrarende’. Vertaald: geen transitie van de sector, maar een einde ervan. ‘Boeren zijn geen landschapsarchitecten, maar ze zorgen voor het dagelijkse eten van 450 miljoen Europese consumenten en dat zullen ze blijven doen. Van 100 procent bloemrijke akkers kan niemand eten. '