Dierenarts: 'Toename mannheimia-uitbraken zorgelijk'

Jasper het Lam komt van een melkveebedrijf in het Zuid-Hollandse Lexmond. Nadat hij in 1997 afstudeerde aan de Faculteit Diergeneeskunde in Utrecht, werd hij dierenarts in het Groningse Zuidhorn. Twee jaar geleden ging hij aan de slag bij Royal GD. Hier maakt hij deel uit van het monitoringsteam rund. Bij GD houdt Het Lam zich onder andere bezig met een onderzoek naar de bacterie MHA.

Ook koeien die tegen een stootje kunnen, worden door MHA getroffen

Jasper het Lam, dierenarts bij GD

Wat is MHA?

'Het is een bacterie die bij veel runderen achter in de keel-neusovergang aanwezig is. Onder invloed van stress kan de bacterie een long- en borstvliesontsteking veroorzaken. Een sterk wapen van MHA zijn de toxinen. Een van deze gifstoffen valt witte bloedcellen aan waardoor de lokale afweer wordt ondermijnd.'

Wat gebeurt er vervolgens met de koe?

'Door de heftige ontsteking ontstaat er tussen het borstvlies en de ribwand een dik plakkaat ontstekingsmateriaal. Ontzettend pijnlijk. Er ontstaat een ernstige longontsteking met een snel oplopende koorts, 40 tot 41 graden. De koe is benauwd en kan vanwege de pijn nauwelijks hoesten of bewegen. Ze straalt uit: kom niet aan mij.

'Wordt een dier niet behandeld, dan sterft ze snel. Het lastige is dat je in eerste instantie weinig aan een dier ziet, maar binnen 24 uur kan het compleet mis zijn.'

Hoe zijn de koeien te redden?

'Met het juiste antibioticum en een ontstekingsremmer kunnen koeien goed herstellen. Maar ben je te laat, dan is de longbeschadiging al te groot. Deze dieren komen er niet meer bovenop.'

Welke impact heeft het op een melkveebedrijf?

'De impact is groot, want de ziekte sluipt een paar weken lang door de koppel. Het begint met één dode koe, maar kan oplopen tot meer dan tien dode en wel dertig zieke koeien. Boeren zijn radeloos.

'Laatst vertelde een veehouder mij dat hij stond te janken in de stal. 's Nachts liep hij telkens naar zijn dieren, bang dat hij weer een dode koe zou aantreffen. De onzekerheid is groot. Want waar gaat het heen?'

Het aantal longontstekingen waarbij MHA als oorzaak wordt vastgesteld is snel toegenomen. Kunt u dat uitleggen?

'Het is zorgwekkend. In de periode van 2004-2006 toonde GD de bacterie aan bij zes tot twaalf volwassen melkkoeien per jaar die voor sectie waren ingestuurd. Maar in de periode 2016-2018 gebeurde dat 47 tot 63 keer per jaar. Het percentage ingezonden koeien waarbij MHA is vastgesteld, steeg in die periode met factor 4,4.

'Daarnaast zien we vaker grotere uitbraken van MHA, terwijl het vroeger meestal ging om een enkel dier. Meestal na een stressvolle gebeurtenis, zoals een veetransport. Dit staat ook wel bekend als shipping fever.'

Ook bij sectie op vleeskalveren wordt MHA vaker aangetoond.

'Bij vleeskalveren is de stijging nog groter dan bij melkvee. Van 2016-2018 zag GD 5,5 keer zoveel MHA dan in 2004-2006. De dieren kunnen longontsteking krijgen, maar opvallend is dat ze vaak een ander ziektebeeld vertonen dan koeien.

'Met name bij vleeskalveren ouder dan 6 weken zien we ontstekingen in het hartzakje, buikvlies en borstvlies, vaak zonder longontsteking. De bacterie is dan waarschijnlijk via de bloedbaan het lichaam binnengedrongen.

'Ook bij ingezonden fokkalveren zien onze pathologen regelmatig MHA, maar beduidend minder dan bij melkkoeien en vleeskalveren. We hebben wel ideeën over hoe dit kan, maar die zijn nog niet onderbouwd.'

Wat maakt deze ziekte met name zorgwekkend?

'We weten nog niet precies wat de trigger is. We brengen het in relatie tot stress. Veehouders geven aan dat de problemen begonnen na het verplaatsen van dieren, het aanpassen van het rantsoen, hittestress of bijvoorbeeld het mixen van mest. Iedereen heeft een andere verklaring, wellicht spelen er meerdere factoren.

'Verder zien we MHA vaker in de winter dan in de zomer en vaker bij de 10 procent grootste bedrijven en minder bij bedrijven met een gesloten bedrijfsvoering. Stabiele, nette melkveebedrijven worden getroffen. Ze hebben goede, gezonde koeien die acuut doodziek worden. Het is niet voor niets dat de melkveesector geld steekt in onderzoek. Het heeft prioriteit.'

Wat onderzoeken jullie?

'We onderzoeken of de bacterie door de jaren heen is veranderd, misschien agressiever is geworden. Ook verzamelen we informatie van vijftig melkveebedrijven waarbij MHA via sectie is aangetoond. Zijn er tussen die bedrijven bijvoorbeeld overeenkomsten?'

Is het ziektebeeld bekend in het buitenland?

'Uitbraken op melkveebedrijven nauwelijks. In Duitsland worden die ook gezien, maar de landelijke omvang is niet bekend. Er zijn weinig landen die onze situatie herkennen. Dat maakt ons onderzoek des te urgenter.'

Vragen we niet te veel van melkkoeien?

'Het zijn niet zozeer de kwetsbare koeien die op hun tenen lopen die getroffen worden, maar vaak juist de koeien in de tweede helft van de lactatie, die meestal wel tegen een stootje kunnen.'

Kan het IBR- of BVD-vaccin een rol spelen?

'Dat vermoeden hebben we niet. We zien MHA namelijk ook op bedrijven waar niet is gevaccineerd tegen IBR en BVD. Maar deze vraag nemen we wel mee in het onderzoek.'