Food Hub-oprichter: 'Laten we komende 5 jaar uittrekken voor omwenteling'

In de geest van de naoorlogse minister van landbouw en de eerste Europese landbouwcommissaris Sicco Mansholt. 'Laten we de komende vijf jaar uittrekken voor een omwenteling waarmee we twintig jaar vooruit kunnen', zegt Lohman.

Het probleem van kringlooplandbouw is dat het zich nog moet bewijzen en amper staat omschreven wat het verdienmodel moet zijn

Joris Lohman, medeoprichter van Food Hub

Joris Lohman (34) was vier jaar geleden een van de oprichters van Food Hub dat als doelstelling heeft mensen in staat stellen het voedselsysteem te veranderen. 'We zijn als bedrijf niet makkelijk in een hokje te plaatsen. We zijn geen onderwijsbureau, hoewel we bijvoorbeeld veel samenwerken met Aeres Hogeschool, en we zijn geen projectbureau, hoewel we wel projecten doen', zegt Lohman. Eerder was hij ook voorman van Youth Food Movement.

Laat bij Lohman de naam Sicco Mansholt vallen en zijn ogen beginnen te glinsteren. Tijdens zijn studie politicologie raakte hij gefascineerd door de man die na de Tweede Wereldoorlog het Nederlandse landbouwsysteem moderniseerde. Volgens Lohman heeft Nederland behoefte aan een nieuwe Mansholt. Dat hoeft geen persoon te zijn, maar beleid dat boeren toekomstperspectief geeft. 'Alle ingrediënten zijn er. Laten we de komende vijf jaar uittrekken voor een omwenteling waarmee we twintig jaar vooruit kunnen.'

Vanwaar uw fascinatie voor Mansholt?

'Ik ben een Amsterdammer met de stad als referentiekader en was tot tijdens mijn studie nooit op een boerderij geweest. Ik raakte geïnteresseerd in het vraagstuk hoe we in 2050 9 miljard mensen gaan voeden. Het verhaal van Mansholt greep me en sinds ik afstudeerde op Europees landbouwbeleid, heeft mijn loopbaan altijd in het teken van hem gestaan.

'Het verhaal van Mansholt was: wij voeden de wereld. Dat verhaal is veranderd. We zitten in een tijd met nieuwe uitdagingen. Het is veel te simplistisch gedacht om het Mansholtdenken zomaar overboord te gooien. Het is op de achtergrond geraakt dat de doelstelling van Mansholt niet intensiveren was, maar dat het meer ging om een goed bestaan voor boeren. Als het tegenwoordig gaat over landbouw, ligt de focus altijd op productie, terwijl het juist zou moeten gaan om de rol van landbouw in de bredere maatschappij.'

Boeren voelen zich een speelbal in die discussie. Begrijpt u die frustratie?

'Natuurlijk is stikstof een probleem, maar het staat niet op zichzelf. Door de focus daarop pak je maar één onderdeel en voelen boeren zich persoonlijk aangevallen. Ik snap die irritatie. Natuurinclusieve landbouw bekt wel lekker, maar is het ook de juiste richting? Daar valt best wat op af te dingen. Door de stikstofdiscussie zitten we nu in een impasse waardoor de systeemdiscussie die gevoerd zou moeten worden, niet wordt gevoerd.'

Sinds zijn betrokkenheid bij Youth Food Movement houdt Lohman zich ruim tien jaar bezig met het voedselvraagstuk. En hoewel hij benadrukt de wijsheid niet in pacht te hebben, heeft hij de agrarische sector in die jaren wel in al zijn aspecten leren kennen. Als hij naar de Nederlandse landbouw kijkt, valt hem een paradox op.

Wat is die paradox?

'Enerzijds is onze landbouw de meest innovatieve ter wereld. Het is absoluut fenomenaal wat hier gebeurt. We lopen mijlenver voorop. Anderzijds is het een conservatieve sector die snel op zijn tenen is getrapt. Er is erg een houding van het mag niet, het kan niet. Als ik als boer zou rondlopen op een boerderij als deze (het interview vindt plaats op biologische boerderij De Groene Griffioen in Weesp) zou ik enthousiast raken. Maar vaak is de reactie: dit kan niet voor iedereen.'

Ligt dat alleen aan de boeren?

'Nee, boeren zijn ook de dupe van jarenlang falend overheidsbeleid. En als het gaat om begeleiding en steun vanuit de overheid, is het in Nederland eigenlijk armoedig. Er is van alles gaande, er is behoefte aan verandering, maar er is veel te weinig aandacht voor de verdienmodellen die daarbij moeten horen. Als je als boer iets nieuws op de markt wilt zetten, moet je alles zelf doen. Van boeren wordt geacht dat ze van alles tegelijk zijn. Mensen verwachten echt te veel van hen.'

Met Food Hub zijn jullie vorig jaar om die reden gestart met het programma 'De Nieuwe Boerenfamilie'.

'Dat is een community waarbij we boeren koppelen aan professionals van buiten de sector. Door expertise tot hun beschikking te stellen, zorgen we voor het versnellen van innovaties. Ik zeg niet dat wij hét antwoord hebben, maar ik denk dat daar veel behoefte aan is. Op die manier kunnen boeren boer blijven en ondertussen innoveren.

'Het is geen model dat voor elke boer toepasbaar is, maar dat hoeft ook helemaal niet. Het kan, zoals hier bij De Groene Griffioen, richting biologisch worden gezocht, maar het kan ook andere kanten op.'

Hoe ziet de toekomst van die andere boeren er dan uit?

'De hele sector moet nieuw perspectief krijgen. De lastige sociaal-economische positie van de boer is niet iets van deze tijd. Dat speelt al lang. Het beleid van Mansholt was erop gericht de achterstand van het platteland weg te werken. De boer meenemen in de vaart der volkeren.

'Dat verhaal heeft nu weliswaar zijn schaduwkanten gekregen, maar dat komt ook door de maatschappij. Er zijn veel meer mensen, meer auto's, de ruimte is beperkt. Daar moet een nieuw plan voor worden verzonnen.'

Wat behelst dat plan in uw ogen?

'Een situatie waarin boeren een goede boterham kunnen verdienen binnen de gebruiksruimte die we met elkaar afspreken. Ik denk dat er grote kansen liggen als we tot een model komen waarin landbouwbedrijven met succes kunnen bestaan in een dichtbevolkt land als Nederland. Bovendien is dat een model dat ook elders ter wereld waardevol kan zijn. Overal waar steden zich ontwikkelen, zul je tegen hetzelfde probleem aanlopen.'

Wat moet de agrarische sector hiervoor doen?

'De sector moet een bepaald soort trots terugkrijgen en niet in de schopmodus komen. Daarbij moet die goede boterham voor de boer echt centraal staan. Dat is namelijk ook in het belang van de natuur en van de burger.

'Daarvoor moet wel de discussie worden omgedraaid, want het is altijd alleen over de productie gegaan. Terwijl boeren helemaal niet per definitie willen intensiveren. Ze willen wel genoeg inkomen om hun vermogen te behouden en wat te verdienen. Door telkens maar te focussen op hoeveelheden en aantallen dieren, leid je de discussie af van waar het eigenlijk over gaat.

'Mansholt kwam na de oorlog met beleid dat toen nodig was. Dat moet de nieuwe Mansholt ook doen. Een Mansholt die het over de juiste dingen heeft. Kringlooplandbouw zie ik in dat kader als meer dan een theorie, daar kun je echt veel mee doen. Het probleem is dat het een werkwijze is die zich nog moet bewijzen en waarbij amper staat omschreven wat het verdienmodel moet zijn.'

Hoe kan Nederland zorgen voor een goed verdienmodel voor boeren?

'Dat is dé vraag van deze tijd. Wat mij betreft zwengelen we de politieke discussie over prijsbeleid en marktordening opnieuw aan, zoals ik laatst met publicist Hidde Boersma al betoogde in de Volkskrant. Als Nederland kun je dat niet alleen doen aangezien we voor een groter gebied produceren. Op dit moment werken inspanningen op het gebied van duurzaamheid altijd kostprijsverhogend. Zo prijs je jezelf uit de markt.

'Als we echt iets aan kringlopen willen doen, moeten we over de grens kijken. Misschien moeten we met een aantal omringende landen als Frankrijk en Duitsland de regelgeving op elkaar afstemmen. De coronacrisis biedt voor deze discussie een ideaal momentum.'

Weet de gemiddelde beleidsmaker die beslist over de landbouw wel voldoende over de sector?

'Als ik had gewild, had ik na mijn studie nu bij het ministerie kunnen werken zonder één keer fysiek op een boerderij te zijn geweest. Ik ken er veel die dat hebben gedaan. Dat zegt wel iets. De gemiddelde beleidsmaker weet weinig van de landbouw, net als burgers overigens. Alles weten kan ook niet. Ik verdiep me nu tien jaar in de landbouw en er is nog zoveel dat ik niet weet.

'Ik vind het te makkelijk om te zeggen dat politici er toch niets van snappen, maar er zit wel een groot gat tussen de expertise van belanghebbenden als voerleveranciers enerzijds en beleidsmakers anderzijds. Er is behoefte aan een onafhankelijke boerenverstandlobby. Of wij die partij kunnen zijn? Ik heb op eigen initiatief veel contact met de politiek, maar dat zou ik geen lobby willen noemen. Wel proberen wij een nuchtere stem te zijn in het landbouwdebat.'

Welke boodschap zou u de sector willen meegeven richting de toekomst?

'De zware impasse waar we in zitten, leidt tot veel zorgen. Deze situatie is voor niemand leuk. Als je soms ziet hoe negatief jonge boeren al in de discussie zitten. Zij zijn de toekomst van de landbouw, maar zijn al zo murw gebeukt.

'Ik zou daarom graag een positieve boodschap willen meegeven. Als we een goede oplossing kunnen verzinnen, hebben we met onze infrastructuur, opleidingsniveau van boeren en vruchtbaarheid nog steeds een fantastische situatie voor de toekomst te pakken. Echt alle ingrediënten daarvoor zijn er. De overheid moet daarbij minder verstoren dan nu, want dat fnuikt ondernemerschap en innovatie.

'Laten we de komende vijf jaar uittrekken voor de omwenteling, zodat we daarna twintig jaar vooruit kunnen. In de geest van Mansholt.'