De hete aardappel doorgeschoven

Waarom is het zo moeilijk om tot overeenstemming te komen wat betreft stikstof? Het antwoord: vermindering van de stikstofuitstoot om de natuur te herstellen is een 'wicked problem'.

In 1973 schreven Horst Rittel en Melvin Webber hierover. Zij maken een onderscheid tussen 'tame' en 'wicked' problemen. De tembare problemen zijn relatief makkelijk op te lossen, omdat er een duidelijke oplossing is. 'Wicked problems' daarentegen hebben dat niet, omdat het onduidelijk is wat eigenlijk het probleem is waar een oplossing voor moet worden gezocht.

Heleboel belanghebbenden

In de stikstofaanpak zijn een heleboel belanghebbenden: rijksoverheid, provincies, gemeenten, natuurorganisaties, boeren, infrastructuur en industrie en maatschappelijke organisaties. Ieder van deze betrokkenen wil een verschillende beleidsinrichting inslaan en er is veel onzekerheid over de resultaten en effecten van het voorgestelde maatregelenpakket van landbouwminister Carola Schouten.

Het Landbouw Collectief, waarin een groot aantal boerenorganisaties zich heeft verenigd, presenteerde in november een plan om de stikstofuitstoot te verminderen. Op basis hiervan gingen ze in overleg met het kabinet. De gesprekken tussen het Landbouw Collectief en het kabinet waren explosief. Het Landbouw Collectief eiste dat het plan integraal werd overgenomen.

Schouten vond dat de maatregelen in het plan juridisch niet bindend genoeg waren, want daarom was het Programma Aanpak Stikstof ook afgeschoten door de hoogste rechter in dit land.

Geen waardering

Het Landbouw Collectief voelde geen waardering voor de stappen die al door de sector zijn gezet, terwijl de minister aangaf dat zij juist zoveel mogelijk aansluiten bij de maatregelen uit het plan.

Gesprekken tussen beide partijen escaleerden. Felle brieven werden verstuurd. Overleg werd opgeschort, excuses werden geëist en een fundamenteel andere houding werd gevraagd. Het conflict werd opgezocht, uitvergroot en de partijen gingen niet voor een compromis. Het was het een of het ander.

Structurele aanpak stikstof

Begin april werden de gesprekken met Schouten afgebroken. Zij presenteerde uiteindelijk een structurele aanpak stikstof zonder overeenstemming met en draagvlak onder de boeren.

Dit heeft ertoe geleid dat de minister de autoritaire strategie heeft toegepast. De hete aardappel is doorgeschoven naar de provincies. Het probleem en de oplossing zijn door Schouten en relevante actoren, in dit geval het Landbouw Collectief, buiten het eigen domein geplaatst.

Kans voor provincies

De provincies hebben nu een niet benijdenswaardige positie, maar ook de kans om te laten zien dat het anders kan. Ze hebben alle hulpmiddelen voorhanden. Ze kunnen de kennis bijeenbrengen, hebben korte lijnen met boeren, natuurorganisaties en andere partijen.

Als het de provinciale overheid lukt om onafhankelijk en vanuit het gebied zelf het probleem te bekijken, als het alle partijen lukt om niet alleen naar hun eigen belang te kijken, maar ook met een helicopterview dit stikstofdossier te bekijken, dan is er misschien toch nog een oplossing voor dit 'wicked problem'.

Maar lukt dat niet, dan zal een gedragen oplossing door alle partijen een utopie blijven en kent de stikstofcrisis alleen maar verliezers.