Mest verdunnen met water. Biedt dat soelaas?

Het is stilte voor de storm bij loonbedrijf Huiskamp in Winterswijk. Over een paar weken trekt de driewieler van het bedrijf met grote rollen sleepslang de weilanden weer in om te bemesten. 'We zijn nu nog druk bezig met laatste onderhoudsklussen', zegt planner Joost Meekes.

Een vaste groep melkveehouders benadert Meekes voor zodebemesting met sleepslangen. Ze zitten op natte zandgrond en willen daar geen zware machines op. De mest wordt verdund met water, zodat het beter te verpompen is.

Verhouding

Mest verdunnen is voor veel melkveehouders niet nieuw. Sinds 1 januari 2019 is mestverdunning zelfs verplicht voor boeren op klei- en veengrond bij gebruik van de sleepvoetbemester. Dat verdunnen doen ze in een verhouding van 1:2, oftewel één deel water op twee delen mest. Een grotere verdunning is hierbij toegestaan.

Reden voor deze verplichting is dat verdunde mest (1:2) bij sleepvoetbemesting 40 tot 50 procent ammoniakreductie geeft.

Aantonen

Bij controle moeten boeren aantonen dat ze mest verdunnen. Volgens de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) zijn daar geen regels voor. Boeren bepalen zelf hoe ze dat aantonen, bijvoorbeeld met een pomp.

Hoeveel veehouders er al water toevoegen aan de mest, is niet duidelijk. Ook is niet bekend hoeveel ze exact verdunnen. De meitelling van 2020 zal daar meer inzicht in geven.

Kortetermijnmaatregelen

Mest aanlengen lijkt dus veelbelovend. Het is zelfs een van de kortetermijnmaatregelen die het kabinet en het Landbouw Collectief met elkaar afspraken op 18 december 2019. Het wordt in één adem genoemd met de maatregelen 'minder eiwit in rantsoen' en 'koeien vaker in de wei'.

In het rapport 'Uit de gecreëerde stikstofimpasse' schrijft het Landbouw Collectief dat een toevoeging van 50 procent water bij zodebemesting op grasland kan leiden tot een ammoniakreductie van 40 procent of meer, rekening houdend met weersomstandigheden en bodemgesteldheid. Onder mest verdunnen valt ook het toevoegen van water aan de mestput of sproeien van de mestvloer.

Minder ammoniakuitstoot

Mest verdunnen geeft minder uitstoot van ammoniak. Dat zit zo. Het bevat een lagere ammoniakconcentratie en het sijpelt beter de grond in. Er komt dus meer stikstof in de bodem en er is minder uitstoot in de lucht. En omdat verdunde mest makkelijker de grond indringt, neemt het gras de nutriënten beter op. Met dezelfde hoeveelheid mest en minder kunstmest oogst de veehouder meer gras.

Ook al zegt het Landbouw Collectief dat het effect van mestverdunning bij de zodebemester aanzienlijk is, niemand weet exact wat de uitstoot is. 'De emissiefactor is nog nooit wetenschappelijk onderzocht', zegt Gerard Migchels, onderzoeker bij Wageningen University & Research.

Voor de sleepvoetbemester is dat wel bekend. Bij deze machine ligt de emissiefactor zonder verdunning op 30,5 procent en met verdunning (1:2) op 19 procent. Dit betekent dat 19 procent van de stikstof die kan verluchtigen in verdunde mest, ook daadwerkelijk vervluchtigt.

Geld voor onderzoek

Migchels hoopt dat het ministerie van LNV geld beschikbaar stelt voor onderzoek naar de emissiefactor van verdunde mest toegediend via de zodebemester.

Naar de uitkomst blijft het gissen. 'Ik kan me voorstellen dat het effect van verdunnen bij de zodebemester kleiner is dan bij de sleepvoet. Je brengt de mest immers niet op maar in de grond.'

Percentage

De onderzoeker verwacht een ammoniakreductie tussen de 15 en 40 procent. 'Een percentage van 25 ligt voor de hand, alhoewel het resultaat ook zomaar eens positiever kan zijn. Voor droge zandgrond kan een verdunning met water misschien juist gunstig uitpakken.'

Extra reductie is verder nog te realiseren door netjes te werken tijdens het mest uitrijden. Want verdunde mest kan nog weleens versmeren, zeker bij hoge volumes. Bij een drijfmestgift van 50 kuub en 25 kuub water komt het volume op 75 kuub per hectare. 'Dat wordt best lastig. Maar bij de helft van deze giften moet het lukken om de mest fatsoenlijk toe te dienen.'

Verplicht of vrijwillig

Over een algehele verplichting om mest aan te lengen, wordt niet gesproken. Het Landbouw Collectief wil dat de maatregelen uitvoerbaar blijven. Melkveehouders moeten genoeg ruimte krijgen voor precieze invulling. Ze denken aan een keuzemodel, waarbij de boer vrijwillig, maar niet vrijblijvend, kiest uit extra weidegang, minder eiwit in het rantsoen en/of mestverdunning.

Wanneer boeren hier daadwerkelijk mee te maken krijgen, is onbekend. Een woordvoerder van het ministerie van LNV laat weten dat de uitwerking nog onderwerp van gesprek is. 'We kunnen op dit moment dan ook nog niet aangeven of, en zo ja in welke vorm, deze maatregel wordt ingevoerd.'

LTO Nederland

Ook LTO Nederland zegt dat het thema nog in de pijplijn zit. 'De afspraken die het Landbouw Collectief met het kabinet maakte, worden nu verder uitgewerkt', zegt Willemien van de Kandelaar, LTO-specialist Melkveehouderij. 'Dat geldt ook specifiek voor mestaanwending. Daar valt nu dus niet veel over te vertellen.'

Of het verdunnen voor elke veehouder mogelijk is, is ook nog de vraag. In sommige regio's in Nederland is onvoldoende water beschikbaar in de sloten en moeten er putten worden geslagen. Volgens het Landbouw Collectief gaat het al snel om 30.000 euro per put. Ook een vergunning is vereist.

'Je begrijpt dat waterschappen daar niet blij mee zijn', zegt Migchels. 'Een andere optie is een waterbassin met regenwater.'

Prijzig

Bij loonbedrijf Huiskamp weten ze dat verdund mest uitrijden via de sleepslang niet bij elke boer past. In hun werkgebied zijn er veel bedrijven met kleine huiskavels. Sleepslangbemesting is dan onpraktisch en relatief prijzig.

'Water is ook niet overal voorhanden. Je kunt dan beter mest aanlengen in de kelder, al is dat ook duurder, want je moet meer kuub uitrijden', zegt Meekes. 'En bij de meesten zit de put al vol mest. Er kan geen water meer bij.'

'Onze grasopbrengst lijdt er niet onder'

Jaap Schep melkt ruim vijfhonderd koeien op 280 hectare in Bergambacht. Al twintig jaar bemest hij zijn grasland (veenweide) met een sleepslang en sleepvoetbemester. Sinds tien jaar voegt hij water toe aan de mest. De melkveehouder is deelnemer van Proeftuin Veenweiden. Hij heeft meegewerkt aan enkele praktijkonderzoeken naar het aanlengen van mest. De verdunning met water maakt de mest beter verpompbaar. Dat vergroot ook de actieradius van de sleepslang. Die kan ook de percelen op 3 kilometer afstand kan bereiken. Schep merkt dat de grasopbrengst en het ruweiwitgehalte er niet onder lijden. Uit de proeven bleek dat de verhouding 1:2, oftewel één deel water op twee delen mest, het beste uitpakt. 'De nutriënten worden beter opgenomen. Daardoor is het ruw eiwit iets bestendiger. Wat betreft de grasopbrengst halen we per snede gemakkelijk 3.500 tot 4.000 ton droge stof per hectare.' Schep is ervan overtuigd dat mest verdunnen in Nederland kan leiden tot een verdere ammoniakreductie. Op zijn bedrijf geeft verdund mest uitrijden een reductie van bijna 50 procent ten opzichte van onverdund mest uitrijden. Voor de eerste snede bemest de melkveehouder in een verhouding van 1:2, oftewel één deel mest op twee delen water, maar bij de latere sneden verdunt hij de mest in een verhouding van 1:1. Deze mest is dus veel meer aangelengd en wordt daardoor beter opgenomen door de bodem. Hierdoor blijven de graspercelen schoner en kunnen de koeien er weer snel op worden geweid. Om te kunnen checken of de juiste verhouding mest/water is ingesteld, installeerde de loonwerker diverse meters op zijn machines. Het enige nadeel van mest verdunnen is dat de loonwerkkosten met 25 tot 30 cent per kuub stijgen naar 3 euro per kuub. Volgens Schep is het systeem niet voor elk melkveebedrijf financieel aantrekkelijk. 'Het in- en uitrollen van de slangen is veel werk. Je huis- of veldkavel moet minstens 10 tot 15 hectare groot zijn, anders wordt het te omslachtig en duur', is de ervaring van de melkveehouder.

Borging is nog wel een dingetje

Mest verdunnen mag dan veelbelovend zijn, het jaagt boeren wel op kosten. Volgens het Landbouw Collectief bedragen de extra kosten per kuub onverdunde mest 1,5 tot 2 euro plus kosten voor borging. Volgens Sjon de Leeuw, adviseur bij PPP-Agro Advies, hoeven de meerkosten van mest verdunnen via de sleepslang niet extreem hoog te zijn. 'Het bevordert juist de doorstroom van het mestvolume door de slangen. Daarnaast geeft het meer rendement van de mest zelf.' Bij verdund aanwenden met trekker en tank heeft het volgens De Leeuw nog steeds rendement. 'Maar als hier de capaciteit met 33 procent afneemt, dan geeft dit per aangewende kuub mest wel een meerprijs van zo'n 0,75 euro. grote afstanden is het de vraag of je dit niet anders moet invullen.' Het borgen van mestverdunning is nog wel een dingetje, want het ontbreekt nog aan een goede en betaalbare methode. 'Daar zit de grootste beperking', zegt Gerard Migchels, onderzoeker bij Wageningen University & Research. Er zijn volgens hem grofweg twee methoden. Je kunt allereerst het volume meten via twee flowmeters. Het volume van de mest moet twee keer het volume van het water zijn. Bij de andere techniek, die nog in ontwikkeling is, meet je de geleidbaarheid via het zoutgehalte in de verdunde mest (EC-waarde). Hoe hoger de verdunning, hoe lager het zoutgehalte. Migchels: 'Controle via een EC-meter is zeker 5.000 euro goedkoper dan via twee flowmeters.' Ook maakt het niet uit hoe de mest is verdund. Bij verdunning in de mestkelder of sproeien over de roosters werkt een EC-meter namelijk ook. Volgens Migchels is het sproeien van roosters erg effectief. 'Als je dagelijks 10 liter water per vierkante meter rooster sproeit, bereik je al een ammoniakreductie van 35 procent. Dit is dus louter het staleffect. Daar komt de emissiebeperking van verdund uitrijden nog overheen.'

Bekijk meer over:

• ammoniak
• mest