Melkkoe is gebaat bij vaste structuur

Het is een belangrijk thema bij Wageningen Livestock Research: resilience, in het Nederlands veerkracht of incasseringsvermogen. Dieren die veel veerkracht hebben, worden minder snel ziek en kunnen beter met tegenslagen omgaan. Dat is precies waar Van Dixhoorn, voorheen rundveedierenarts, onderzoek naar doet. Ze kwam op het idee door een Wageningse collega, ecoloog Marten Scheffer.

'Hij ontdekte dat er een omslagpunt is tussen gezonde en 'zieke' natuur. Neem een helder meertje met vissen. Daar kun je best veel dieren uitvissen zonder dat het ecosysteem wezenlijk verandert. Maar er komt een punt, één vis te veel die je eruit haalt, die het omslagpunt vormt. De vijver wordt troebel. Ik vroeg me af of er ook zo'n omslagpunt is bij het ziek worden van vee', licht Van Dixhoorn toe.

Veerkracht

Haar onderzoek richtte zich eerst op melkvee. 'Het is belangrijk om te definiëren wat je precies onderzoekt. Veerkracht heeft betrekking op het vermogen van een complex, dynamisch systeem om met verstoringen om te kunnen gaan en goed te kunnen blijven functioneren', legt Van Dixhoorn uit.

'Je kunt allerlei complexe dynamische systemen onderzoeken op ketenniveau, bedrijfsniveau of dierniveau, zoals ik doe. Hoe gaat een koe om met bepaalde verstoringen en welk effect heeft dat op haar functioneren.'

Transitieperiode

Als verstoring koos de onderzoeker de transitieperiode. 'De grootste uitdaging voor een melkkoe. Er verandert van alles: ze krijgt een kalf, gaat lacteren, wordt verplaatst in de stal en krijgt ander voer. Al die veranderingen hebben invloed op haar gezondheid en weerbaarheid. Dat kan zich uiten in een lage energiebalans of mastitis', zegt ze.

'Veel koeien hebben in die periode een dip. Sommige worden ziek, andere niet. Ik wilde onderzoeken waar het omslagpunt ligt: wanneer wordt een koe ziek en kun je dat zien aankomen door bepaalde indicatoren te meten.'

Sensoren

Twintig koeien op een praktijkbedrijf werden tijdens de transitieperiode uitgerust met sensoren: een oorsensor, pensthermometer en stappenteller. Die maten in de twee maanden rond het afkalven mogelijke indicatoren voor veerkracht, zoals temperatuur en gedragingen. 'De gezondheid van de koeien werd gevat in een score: hoe slechter de weerbaarheid of hoe zieker het dier, hoe hoger de score.'

Van Dixhoorn ontdekte iets interessants. 'Koeien die tijdens droogstand een variatie van activiteiten volgens een vast patroon volgen, dus op vaste tijden liggen, rusten, lopen en eten, worden minder snel ziek na het afkalven.'

Vervolgonderzoek

Ook koeien die tijdens de droogstand veel voeropnamegedrag lieten zijn, waren veerkrachtiger. 'Dit groepje van twintig koeien was reatief klein. Daarom hebben we vervolgens op vier grote melkveebedrijven onderzoek gedaan', vertelt de onderzoeker.

'De pensthermometer is achterwege gelaten, de temperatuur bleek weinig toegevoegde waarde te hebben voor het onderzoek. Wel kregen deze koeien een vreet- en herkauwsensor aan de halsband, een ademhalingsmeter en een tracker om hun positie in de stal te monitoren.'

Analyse

Anderhalf jaar lang werden de melkkoeien gevolgd. Nu zijn alle data binnen en klaar om te worden verwerkt en geanalyseerd. De verwachting is dat het onderzoek medio volgend jaar is afgerond.

'Het is de bedoeling om de gegevens te koppelen aan bedrijfsmanagementprogramma's als KoeKompas. Daarmee kunnen melkveehouders risicofactoren voor de gezondheid van melkkoeien opsporen. De veerkrachtindicatoren uit dit onderzoek kunnen daarin van grote meerwaarde zijn', zegt Van Dixhoorn.

'We gaan kijken hoe we dit praktisch kunnen inpassen, want uiteindelijk is het doel van dit onderzoek natuurlijk om melkkoeien gezonder te krijgen en te houden. Het komt vaak voor dat een veehouder wel doorheeft dat zijn koe het niet lekker doet, maar dat hij de oorzaak daarvan niet kent. Met onze indicatoren hopen we minder veerkrachtige koeien op tijd te ontdekken, waardoor op tijd bijgestuurd kan worden en de koe gezond blijft.'

Beweging

Om te profiteren van de uitkomst van dit onderzoek is het niet per se nodig om elke koe vol sensoren te hangen, denkt de onderzoeker. 'Melkveehouders kunnen enkele uitkomsten sowieso in de praktijk gebruiken. Bijvoorbeeld voldoende beweging: dat gaat niet bij een te hoge bezettingsgraad. Daar kun je ook zonder sensoren op sturen.'

Sommige sensoren, zoals een stappenteller, worden nu al gebruikt. Daar zou in de toekomst optimaler gebruik van kunnen worden gemaakt. 'Denk aan smartwatches voor mensen: die meten je hartslag, bloeddruk en bewegingen: ik kan me voorstellen dat er in de toekomst ook zoiets voor dieren wordt ontwikkeld.'

Auteur: Marije Stomps