Zonder regie gaat grond naar hoogste bieder

De gemiddelde prijs voor landbouwgrond is het afgelopen jaar opnieuw gestegen. Tegelijkertijd namen de claims op grond voor woningbouw, bedrijven, infrastructuur, natuur en defensie toe. En er liggen opgaven voor verbetering van de milieu- en waterkwaliteit. Moet de overheid meer grondbeleid voeren of is de aankoop van grond aan degene met de diepste zakken, zoals projectontwikkelaars, speculanten en boeren met hoogrenderende teelten?

Directeur Wouter van der Weijden van Stichting Centrum voor Landbouw en Milieu (CLM) benoemde het probleem van de grondprijzen al in het boek 'Daarom zijn boeren boos'; de geïndexeerde prijs van grond en arbeid is sinds 1955 respectievelijk 6 en 4,5 keer zo hoog geworden. Die van melk, kunstmest en veevoer is juist omlaag gegaan.

Kostenbesparing

Deze ontwikkeling heeft boeren gedwongen tot kostenbesparing op grond en arbeid. Het gevolg is schaalvergroting en intensiever grondgebruik met een relatief grote inzet van kunstmest en mechanisatie, inclusief een grotere milieubelasting. 'Het einde is nog niet bereikt', zegt Van der Weijden. Terug naar kleinschalig en extensief boeren is op basis van deze prijsverhoudingen niet mogelijk, denkt hij.

Toch vindt de CLM-directeur het belangrijk om over grondbeleid na te denken. Hij ziet grondgebonden landbouw, in de vorm van melkveehouderij en akkerbouw, onder druk komen. 'Deze twee sectoren zijn bepalend voor de identiteit van het Nederlandse landschap. Als we dat landschap willen behouden, moeten we ook die sectoren in de benen houden. Dan moeten er politieke wissels om.'

Landbouweconoom Krijn Poppe sluit zich bij deze bevindingen aan. Hij signaleert een aantal problemen van die hoge grondprijs. De beoogde extensivering wordt onbetaalbaar, de hoge prijzen drukken een aantal kopers uit de markt, zoals jonge en/of extensiverende boeren, en deze ontwikkeling jaagt weer intensivering aan. Ook hebben die hogere grondprijzen effecten op uitgaven voor ontwikkelingen van maatschappelijk belang, zoals infrastructuur en woningbouw.

Fiscale mogelijkheden

De landbouweconoom benoemt een paar mogelijke oplossingen. Zo kan het kabinet met fiscale maatregelen komen waarbij het geld dat mensen overhouden als een windmolen op hun land wordt geplaatst of als zij worden uitgekocht, worden ingezet in 'groen grondgebruik'. Zo wordt voorkomen dat zij de grond verhuren aan de hoogste bieder die dit alleen kan betalen met een intensieve, hoogrenderende teelt.

Daarnaast oppert Poppe het idee van een grondbank naar Frans voorbeeld. In Frankrijk worden grondtransacties gemeld bij deze bank. Bij te hoge prijsstijgingen grijpt de overheid in, waardoor stijgingen worden geremd.

Agrarische hoofdstructuur

Voormalig minister Cees Veerman van Landbouw roept opnieuw op tot een agrarische hoofdstructuur om goede gronden – de kleigebieden – te beschermen. Tegelijk pleit hij voor ruimtelijk beleid dat bepaalde soorten intensieve landbouw op sommige plaatsen niet meer toestaat. De ondernemers moeten in dat geval worden gecompenseerd, vindt hij.

'Structuurbeleid geeft ook zekerheid', betoogt Veerman. 'De focus van boeren ligt op de lange termijn. Dan is het van belang dat je weet dat jouw type landbouw op die plek is beschermd.'

Drie zones

Merel Straathof, boerin en NAJK-portefeuillehouder ruimtelijke ordening, beaamt dit. Ze pleit voor een verdeling in drie zones, waarbij in één zone de natuur leidend is en in een andere de landbouw. De derde zone laat alles aan de markt binnen de wet- en regelgeving. 'Dan weet je wat waar kan en kun je focussen op hoe je het bedrijf inricht.'

Straathof vindt dat het kabinet duidelijkheid moet geven over het perspectief. 'De vraag is: is er plek voor land- en tuinbouw in Nederland? Als dat antwoord nee is, weet ik waar ik aan toe ben. Dan moet ik wat anders doen of naar het buitenland gaan. Als het kabinet niet kiest, wordt de keuze impliciet gemaakt.'