Zomerkoolzaad past mooi als rustgewas, mits het genoeg opbrengt

In eerste instantie was het de bedoeling dat de Coöperatieve Koolzaadvereniging Oost-Nederland (Colzaco) pas volgend jaar het onderzoek naar zomerkoolzaad zou beginnen, maar de betreffende percelen van Berendsen kwamen op het laatste moment onverwachts vrij.

'We hadden op deze twee percelen van in totaal 5 hectare afgelopen najaar wintertarwe gezaaid, maar dat is verzopen', vertelt Harrie Berendsen, de vader van Mark. 'Vandaar dat we hier opnieuw een gewas moesten zaaien.'

De omstandigheden op de naast elkaar gelegen percelen vlak bij 's-Heerenberg zijn mooi. De zware kleigrond met een afslibbaarheidspercentage van 60 procent liet zich prima bewerken. De schijven voorop de trekker snijden de kluiten goed fijn.

'We hebben tarweplanten die nog wel boven waren gekomen, ondergewerkt met een schijveneg', zei Berendsen afgelopen zaterdag. 'Vorige week is hier 30 kuub rundveedrijfmest per hectare uitgereden met sleepslangen. Dat heeft goed kunnen opdrogen. Toch is de grond bovenin nog mooi vochtig.'

Zodra het zaaiwerk klaar is en de grond bovenop licht opdroogt en grijs wordt, gaat de Gelderse akkerbouwer 's middags met de cambridgerol over het perceel heen om het zaad nog wat aan te drukken. Op de percelen worden op verzoek van Colzaco vier verschillende zomerkoolzaadrassen geteeld.

Het fijne zaaizaad is met een duizendkorrelgewicht van 5 gram nauwelijks terug te vinden in de zaaivoor. Wie scherp ziet, kan het zaad met een blauwe coating wel zien liggen. De korrels zijn behandeld met het fungicide en insecticide Integral Pro dat onder meer een afstotende werking heeft op aardvlooien.

Per hectare wordt ongeveer 6 kilo zaaizaad gebruikt. Bij zomerkoolzaad is meer zaaizaad nodig dan bij winterkoolzaad, omdat het zich minder goed vertakt. Een dikkere zaai is in dat geval noodzakelijk. Berendsen ziet de teelt van zomerkoolzaad als een 'mooie uitdaging'. Er is weinig ervaring met dit gewas omdat het in Nederland maar incidenteel wordt verbouwd. De zakken zaaizaad van Berendsen komen dan ook uit Duitsland en Frankrijk, twee grote producenten van koolzaad in Europa.

Volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) groeide zomerkoolzaad in 2024 in Nederland op slechts 150 hectare. Winterkoolzaad werd in 2024 op 1.310 hectare verbouwd. Dat is een flinke daling ten opzichte van het jaar ervoor, toen dit gewas nog op 1.750 hectare in Nederland groeide, meldt het CBS.

Zomerkoolzaad komt meestal alleen in het bouwplan van akkerbouwers voor als er door omstandigheden geen winterkoolzaad kon worden gezaaid. De zomervariant wordt tussen half maart en half april gezaaid. De oogst vindt plaats tussen half augustus en eind augustus. Daarmee is de oogst van zomerkoolzaad ongeveer een maand later dan die van winterkoolzaad. Vanwege het korte groeiseizoen van zomerkoolzaad brengt het minder op dan winterkoolzaad.

Voorzitter Erik Schieven van Colzaco schat de opbrengst op 3 ton per hectare. 'Dat is dus 1 ton per hectare minder dan bij winterkoolzaad. De opbrengstverschillen zijn in verhouding hetzelfde als bij winter- en zomergraan.' Dat Berendsen eind maart het zaaizaad aan een relatief koude bodem heeft toevertrouwd, is volgens Schieven geen probleem.

'Het zaaizaad is oliehoudend. Daar gebeurt niets mee. Daarbij is koolzaad doorgaans een goede kiemer.' Alleen een fikse regenbui kan nu roet in het eten gooien. 'Bij veel water zal de grond dichtslempen.'

De Colzaco-voorzitter is benieuwd wat er van het zomerkoolzaad terechtkomt. De bedoeling van de koolzaadvereniging is om het vanaf dit seizoen vier jaar achter elkaar te telen en ook gedegen opbrengstbepalingen uit te voeren.

Schieven denkt dat zomerkoolzaad bij voldoende opbrengstpotentieel een interessant rustgewas is. Daarbij komt dat voor Nederlandse akkerbouwers op zand- en lössgronden geldt dat ze mogelijk vanaf 2027 verplicht één keer per drie jaar een rustgewas op bouwland telen. 'We weten nog niet zeker hoelang het nieuwe tijdvak duurt', valt te lezen op de website van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Tot en met 2026 geldt nog een 1 op 4-verplichting voor de teelt van een rustgewas op de betreffende grondsoorten.

Makkelijker inpasbaar

'Zomerkoolzaad is voor de meeste gewastelers makkelijker in te passen als rustgewas dan winterkoolzaad, omdat je het in het voorjaar zaait', zegt Schieven. 'Het nadeel van winterkoolzaad is altijd dat het in september moet worden gezaaid. Dan zijn veel aardappelen of suikerbieten nog niet van het land. Oftewel, winterkoolzaad kun je in 90 procent van de gevallen alleen na een rustgewas zaaien en dat is voor een akkerbouwer minder logisch.'

De gezaaide percelen van Berendsen, die al bijna twintig jaar koolzaad teelt voor Colzaco, vallen onder een vierjarige proef van de vereniging. Colzaco wil nieuwe producten uit de plant ontdekken die uiteindelijk meerwaarde creëren voor de boer.

In het Gelderse Doetinchem is in september 2024 ook een demoveld ingezaaid met winterkoolzaad. Colzaco doet het veldonderzoek op de percelen in eigen beheer. Met dit initiatief werkt de vereniging naar eigen zeggen aan het doel om koolzaad tot hét rustgewas van Nederland te maken. Colzaco heeft al jaren het spijsoliemerk Brassica in Nederlandse supermarkten liggen, maar wil ook weten of bijvoorbeeld koolzaadkoek worden ingezet als biobased materiaal.

Mogelijk kunnen er ook eiwitten worden gehaald uit koolzaadkoek, een reststroom die vrijkomt bij de productie van koolzaadolie. Colzaco in het Overijsselse Schalkhaar telt ongeveer 120 leden, van wie de meesten in Gelderland en Overijssel boeren. Ook in Drenthe, Friesland, Noord-Brabant en Zuid-Holland telen enkele akkerbouwers koolzaad voor Colzaco.