'Kabinet moet sluiten van verdienmodellen aanjagen'

Het meest recente advies 'Een duurzame basis voor bestaanszekerheid van boeren en tuinders' gaat over de nationale klimaatopgave voor landbouw en landgebruik. NKP-voorzitter Kees Vendrik ziet op basis hiervan voldoende kansen om de beoogde transitie naar een duurzamere landbouw op gang te brengen. 'Er valt veel te winnen door concreet perspectief te bieden voor boeren en tuinders, als ze willen verduurzamen. Anders kun je van mensen niet verwachten dat ze stappen zetten en dan blijft die patstelling bestaan.'

Een transitie is nooit een probleemloos recht pad, maar we zijn wel in beweging

Kees Vendrik, voorzitter Nationaal Klimaat Platform

Wat zijn de belangrijkste bevindingen uit het adviesrapport?

'Onze boodschap is tweeledig. De eerste gaat over perspectief. Er zijn allerlei visies over de toekomst van de landbouw in Nederland: van de overheid, van maatschappelijke partijen en van bedrijven. Hoogleraar Imke de Boer heeft deze visies op ons verzoek naast elkaar gelegd. Dan zie je veel overeenkomsten in waar we moeten uitkomen. Dat is interessant, want dan zijn we kennelijk voorbij de polarisatie die zich ook rond het landbouw- en voedselvraagstuk aftekent. Er zijn natuurlijk wel verschillen in de uitwerking, maar de overeenkomsten hebben de overhand.'

'Onze aanbeveling aan het kabinet is dan ook: kijk naar de overeenkomsten en omarm dat. Want er is per saldo veel maatschappelijke steun voor verduurzamingsplannen in een brede kring.'

En de tweede?

'De tweede aanbeveling is ook vrij eenvoudig: zorg dat de verdienmodellen sluiten. We hebben daarvoor met een groep financiële experts gekeken naar verschillende duurzame verdienmodellen en die zijn we gaan doorrekenen.'

'We hebben aanwijzingen dat verschillende modellen niet of niet goed sluiten. Als boeren en tuinders kiezen voor een bepaald duurzaam verdienmodel, dan moet het uit kunnen. Zo simpel is het. Anders gebeurt er niets. Het kabinet moet aanjagen dat die verdienmodellen sluiten.'

Waar gaat het nu vaak mis?

'Op verschillende fronten. Sommige verdienmodellen hebben last van onduidelijk perspectief verderop in de keten. Worden de producten straks wel afgenomen? Die boeren en tuinders hebben behoefte aan langjarige zekerheid. Dat is er een enkele keer wel, omdat supermarkten bereid zijn tot langjarige contracten. Maar vaak is dat er niet.'

'We komen ook het probleem tegen van te hoge pachtprijzen. Dat speelt zeker in een periode dat een boer extensiveert en misschien tijdelijk minder opbrengst heeft. Een andere keer blijkt dat vergoedingen voor natuurbeheer de inflatie niet hebben gevolgd. Naarmate de tijd vordert, worden de kosten niet meer gedekt. Nou, zo heb je een reeks van issues.'

Is de transitie niet te kostbaar?

'Ja, maar niets doen is niet gratis. Dan krijgen we straks de rekening gepresenteerd, maatschappelijk en economisch. We gaan kansen missen. De economie loopt schade op en dat is niet goed voor de rijksbegroting. Dus niets doen heeft ook een prijs.'

Het NKP keek ook naar de steunmaatregelen. Wat viel u daaraan op?

'Er gaat relatief veel geld naar innovatie. Dat kan een onderdeel zijn van een duurzaam verdienmodel. Maar voor de andere modellen is relatief weinig geld, waarmee je de facto ook de keuzemogelijkheden voor agrarisch ondernemers beperkt. Het moet juist een evenwichtig pakket van maatregelen zijn waaruit boeren en tuinders kunnen kiezen. Daar is dus nog werk te verzetten.'

Wie moet de rekening voor de verduurzaming oppakken?

'Ik vind dat die rekening collectief moet worden gedragen. Dat sluit ook aan bij de filosofie van een 'niet-landbouwakkoord'. Er is niet één partij voor verantwoordelijk. Er is wel één partij die het moet aanjagen. Dat is in eerste plaats de overheid. Vandaar dat ik weer terugkom op mijn tweede aanbeveling: zorg dat de verdienmodellen sluiten.'

'Het is ook in ieders belang dat we de rekening gaan delen. We weten al dat de kosten van onbeheersbare klimaatverandering buitengewoon groot zijn. Die rekening landt in ieders portemonnee en dat wordt geen feest. Dus als we daar een collectief probleem hebben, dan moeten we het probleem ook collectief oplossen.'

Gebeurt dat te weinig collectief?

'Dat kan beter. Neem dat voorbeeld van die boer uit Warmond, een voorbeeldbedrijf. Deze boer, die zo hard heeft gewerkt om het gebied te verduurzamen, is het pachtcontract kwijtgeraakt bij een aanbesteding omdat de gemeente de grond aan een andere boer heeft verpacht voor 20.000 euro meer inkomsten. Dat is niet hoe het moet.'

Wat zouden grondeigenaren moeten doen?

'De vraag is of ze bereid zijn een lagere pacht te accepteren, zeker in een periode van transitie en verduurzaming, met een kans op een lagere productie en lagere inkomsten. Ze moeten met die ontwikkeling meebewegen.'

Doen financiële instellingen dat wel?

'Bij het klimaatakkoord is ook van de financiële sector gevraagd om zich maximaal in te spannen voor de klimaattransitie. Hier mag je financiële partijen op aankijken die veel grondposities hebben. Zij hebben er niets aan als hun grond niet goed worden beheerd door de pachter. Dus ik vraag hun: help mee.

'Rabobank kijkt hier ook naar en ondersteunt dat met zijn portefeuille 'actieve duurzame middelen'. Ik hoop dat dat iets kan betekenen voor een mildere financieringslast als de stap naar een duurzaam verdienmodel. We zien op dit vlak ook mooie maatschappelijke initiatieven, zoals Land van Ons en Aardpeer.'

Werken de ketenpartijen mee?

'Ik heb een aantal ketenpartijen gesproken en gevraagd of ze als ketenpartij – die is gebaat bij langdurige zekerheid van aanvoer – daarin kunnen bewegen. Ik heb daarop geen hard 'nee' gehoord. Dat vond ik een mooie waarneming. Dit soort partijen begint wakker te worden en ziet dat het een gedeelde opgave is. Daar ligt een belangrijk deel van de oplossing.'

'Je kunt niet alleen naar de overheid kijken of alleen van boeren en tuinders inspanningen vragen. De kunst is om alle bouwstenen naast elkaar in een complete aanpak neer te leggen.'

Er zijn nog veel hobbels.

'Een transitie is nooit een probleemloos recht pad. Maar we zijn wel in beweging en daar kijken wij naar: wat hebben mensen nodig om die beweging te maken, om die beweging te versterken? Dat is de manier waarop we de doelen gaan halen.'

'Een impactloze landbouw bestaat niet. Dat is onmogelijk. Maar het voordeel van het in gang zetten van die transitie – dat zie ik ook in de energietransitie – is dat dit een beweging in gang zet van innovatie, nieuwe ideeën en ruimte voor ondernemerschap. Dat is ongelooflijk belangrijk. Dan ontstaan ook weer nieuwe ideeën en plannen en praktijken. Dat lost misschien niet alles op. Maar als je de transitie niet aanvuurt, dan krijg je die maatschappelijke winst van die innovatie en die creativiteit ook niet.'