Schijnzelfstandigheid: fiscus neemt inzet zzp'ers onder de loep

Op 24 maart 2023 velde de Hoge Raad een belangrijk oordeel: maaltijdbezorgers van Deliveroo zijn géén zelfstandige ondernemers maar in feite werknemers die recht hebben op een vast dienstverband. Sindsdien is er veel onrust onder werkgevers en zzp'ers. Want wanneer mag werk verricht worden door een zzp'er en wanneer is er sprake van schijnzelfstandigheid?

Die onrust is verder toegenomen sinds de aankondiging van de Belastingdienst om vanaf 1 januari de bestaande regels rond inzet van zzp'ers weer te gaan handhaven.

'Om meteen maar een misverstand uit de weg te ruimen: er gelden vanaf 1 januari géén nieuwe regels rond zzp'ers', benadrukt Diana Eleveld, beleidsadviseur arbeid bij LTO Nederland. 'Ook na 1 januari mogen opdrachtgevers gewoon een beroep doen op zzp'ers.'

De fiscus treedt nu alleen op tegen schijnzelfstandigheid als sprake is van kwade wil of wanneer een werkgever aanwijzingen van de Belastingdienst na controle op inzet van zzp'ers op het bedrijf niet opvolgt.

Per 1 januari komt een einde aan dit relatief soepele 'handhavingsmoratorium', dat van kracht is sinds oktober 2016, en kan de fiscus boetes gaan opleggen wanneer er sprake is van schijnzelfstandigheid.

Bij het beoordelen van constructies zal de Belastingdienst zich baseren op de argumenten die door de Hoge Raad bij het Deliveroo-arrest op tafel zijn gelegd. Wel heeft de fiscus, op verzoek van de Tweede Kamer, ingestemd met een 'zachte landing': in 2025 zal de Belastingdienst nog mild zijn in haar oordelen en ligt de nadruk op het in orde brengen van een onjuiste inzet van zzp'ers. In 2026 zal harder worden ingegrepen.

Naheffingen en boetes

Overigens doen overtredingen aan beide kanten pijn: opdrachtgevers krijgen te maken met naheffingen en mogelijk boetes, opdrachtnemers (zzp'ers) verliezen allerlei fiscale voordelen.

In Nederland wordt 40 procent van het werk verricht door flexwerkers: zzp'ers, werknemers met een tijdelijk arbeidscontract, oproep- en uitzendkrachten. In totaal gaat het om bijna vier miljoen mensen. Binnen deze zogeheten flexibele schil groeit het aandeel van zzp'ers.

Nederland telt inmiddels een recordaantal van 1,25 miljoen zzp'ers. Daarvan zijn er 250.000 mogelijk schijnzelfstandige, schatte ABN Amro onlangs in haar sectorprognoses 2025-2026. Het groeiend aantal zzp'ers zorgt voor ongelijke concurrentie en trekt een steeds grotere wissel op de solidariteit binnen het sociale stelsel.

Veel zzp'ers beschikken niet over een arbeidsongeschiktheidsverzekering en sparen niet of nauwelijks voor hun pensioen. De kosten van bijvoorbeeld langdurige ziekte komen dan vaak bij de maatschappij te liggen.

Het kabinet wil het verschil tussen zelfstandigen en werkenden sowieso verkleinen onder meer door de fiscale oudedagsreserve af te schaffen, de zelfstandigenaftrek terug te brengen tot 900 euro en de ondernemersvrijstelling te beperken.

Veel vragen

De Werkgeverslijn land- en tuinbouw kreeg de afgelopen maanden veel vragen over de inzet van zzp'ers en het aanstaande verscherpte toezicht. Harde cijfers over het precieze aantal zzp'ers binnen de sector bestaan niet, aldus Eleveld.

Vaak lopen hier twee categorieën door elkaar. Op de eerste plaats zzp'ers die in de sector werk verrichten zoals oogsten, stallen schoonmaken, koeien melken en loonwerk. Op de tweede plaats gaan boeren of tuinders zelf aan de slag als zzp'er.

Dat laatste is vaak het geval wanneer een maatschap nog te weinig werk biedt voor ouder én bedrijfsopvolger en die laatste (deels) extern aan de slag gaat als zzp'er. 'Bovendien is het criterium zzp'er rekbaar', legt Eleveld uit. 'Een boer die in zijn eentje een bedrijf runt, wordt in sommige statistieken ook gezien als zzp'er. Maar die praktijk staat ver af van de huidige discussie over schijnzelfstandigheid.'

Eleveld verwacht niet dat er plots meer gcontroleerd wordt. De Belastingdienst zal zich vooral richten op risicovolle sectoren zoals bijvoorbeeld zorg of onderwijs. 'Het wordt geen heksenjacht', liet de Belastingdienst onlangs weten in een webinar georganiseerd door de Werkgeverslijn. Een van de criteria die de fiscus gaat hanteren is dat zzp'ers in principe de vrijheid moeten hebben wanneer en hoe een opdracht uitgevoerd wordt.

Eleveld: 'Maar in de agrarische sector heb je te maken met levende dieren, met seizoenen. Met andere woorden: sommige werkzaamheden zijn tijdgebonden en moeten volgens bepaalde hygiëne-protocollen uitgevoerd worden. In die situaties kan het lastig zijn een zzp'er in te schakelen.

'Zet afspraken met zzp'ers altijd op papier, gebruik bijvoorbeeld onze modelovereenkomst en werk in de praktijk ook volgens die afspraken, dan sta je sterker bij een controle.'