Gemeenschapszin ligt aan basis van Deens landbouwakkoord

Een van de meest opvallende aspecten van Grøn Trepart (Driedelig Groen) is het besluit om 's werelds eerste klimaatbelasting op vee in te voeren. Deze belasting zal, inclusief een basisaftrek, in 2030 16 euro per ton CO2-equivalenten bedragen, in 2035 wordt dat 40 euro. De opbrengsten worden geïnvesteerd in de verduurzaming van de Deense landbouw.

Daarnaast komt er een fonds van 5,36 miljard euro voor grootschalige landbeheerprojecten, waaronder herbebossing van landbouwgrond en strategische grondaankopen. Belangrijke doelen zijn de ontwikkeling van 250.000 hectare nieuwe bossen tegen 2045 en het herstel van 140.000 hectare veengebieden tegen 2030.

Grøn Trepart is een groot akkoord voor een Deense landbouwtransitie. Grofweg bestaat het uit drie delen: een klimaatbelasting, het omzetten van landbouwgronden voor natuurherstel en een plan voor de reductie van de stikstofemissie.

Conventionele en ecologische boeren, de voedselindustrie, vakbonden, natuurverenigingen en milieuorganisaties doen mee aan dit akkoord. De CO2-heffing is overigens lager dan die voor de Deense industrie.

Om te laten zien hoe belangrijk de huidige regering de landbouwtransitie vindt, is er een speciale ministerpost voor in het leven geroepen. Jeppe Bruus (sociaaldemocraten) is de nieuwe minister.

Met dit ministerie hoopt de regering de uitvoering van het akkoord te zekeren, zodat het niet een speelbal wordt tussen de andere betrokken ministeries van Financiën, Milieu, Landbouw en Visserij en de rijksdiensten voor Natuur, Herstructurering van landbouwgrond en Watermilieu.

In Denemarken is milieubewustheid langzamerhand blijvend ingebed bij alle spelers in het veld. Maar sommige onderwerpen, zoals klimaat en milieu, vereisen langdurige afstemming en samenwerking tussen de betrokken partijen. Tripartiet overleg – tussen overheid, werknemers en werkgevers – is niet onbekend in de Deense politiek.

Ze binden de ondertekenaars voor jaren, ook als er andere regeringen komen, en zijn bedoeld om grote, complexe veranderingen in de maatschappij netjes en betrouwbaar af te handelen. Eenzelfde soort akkoord werd in de jaren tachtig gesloten voor wijzigingen in het Deense pensioenstelsel.

De meeste boerenorganisaties waren betrokken bij het samenstellen van Grøn Trepart. Dat ze het akkoord hebben ondertekend, laat zien dat ze ermee kunnen leven. De grootste speler is Landbrug & Fodevarer (L&F), de koepel van boeren, agro- en voedselindustrie, de Deense vereniging voor natuurbescherming en de vakbonden in de sector.

Direct na ondertekening van het Grøn Trepart-akkoord heeft L&F een nieuwe voorzitter aangesteld: Morten Boje Hviid. Deze sociaaldemocraat staat bekend als een politiek strateeg, met directe lijnen naar de sociaaldemocratische regeringspartij Socialdemokratiet.

Maar er is één club van boeren en bedrijven die niet meedeed aan het overleg, en die van plan is de staat voor de rechter te dagen als ze dat nodig vinden. Dat is Bæredygtigt Landbrug (Duurzame Landbouw), een kleine, maar vaak op de voorgrond tredende vereniging die zich met name richt op de economische positie van boeren.

Een belangrijke reden dat Grøn Trepart werkelijkheid is geworden, komt door de samenstelling van de huidige regering. Die is uniek voor Denemarken, voor het eerst 'paars', een coalitie van partijen over het midden met Socialdemokratiet (sociaaldemocraten) en Venstre (een kruising tussen CDA en VVD).

Venstre was altijd een van de grootste partijen, maar radicaal-rechts en afsplitsingen hebben Venstre kleiner gemaakt. Boerenbelangen zijn nu minder sterk vertegenwoordigd en meer versplinterd.

Een ander signaal dat aangeeft hoe breed Grøn Trepart wordt gedragen, blijkt uit de overgrote parlementaire steun voor het akkoord: 133 van de 179 zetels. Behalve van de regeringspartijen komen die ook van linkse en links-liberale partijen (SF en Radikale Venstre), maar ook van conservatieve en ultraliberale partijen (Konservative en Liberal Alliance).

'Fællesskab' betekent 'gemeenschap' en 'gemeenschappelijk'. Al jong leren kinderen dat je allemaal samen verantwoording draagt voor de groep waar je deel van uitmaakt. Dat begint al op de crèche waar de meeste Deense peuters heen gaan. Als volwassenen zijn Denen ervaren om in groepen te werken en om samen problemen op te lossen.

Tegenstellingen krijgen in Denemarken zelden de kans om in onverzoenlijke vetes te eindigen. Het betekent ook dat polarisering veel minder voorkomt in Denemarken en dat onderlinge verschillen dus niet zo groot zijn. Dat maakt het makkelijker om tot een vergelijk te komen.

Daarnaast zien Denen zichzelf als erfdragers van de coöperatieve bewegingen van weleer: in de vakbeweging, in de woningbouw, maar zeker niet in de laatste plaats in de landbouw.

In Grøn Trepart is door de partijen gekozen voor een decentrale uitvoering op gemeentelijk niveau. Zo kunnen boeren, bewoners en bedrijven zelf beslissen over hun eigen directe leef- en werkomgeving, en maatwerk leveren. Het betekent ook dat ze sneller kunnen werken.

De 'natuurlijke' samenwerkingspartners zijn de lokale afdelingen van L&F en van de natuurverenigingen. Daar komen nu de 98 gemeentes in Denemarken bij.

Wat helpt, is een goed gevuld compensatiefonds (grønne arealfond), wat het voor boeren makkelijker moet maken om gronden af te staan. De stok achter de deur is dat in 2027 duidelijk moet zijn welke gronden precies. Lukt dat niet, dan treedt de 'reguleringsordning' in werking, waar de centrale overheid gronden aanwijst in plaats van dat boeren zelf beslissen.

Maar er zijn een paar adders onder het gras. Is het strakke tijdsplan (start 2025, klaar in 2027) wel realistisch? Eén koppige boer kan een stikstofplan voor een stroomgebied frustreren door niet mee te willen doen. Ook is het model waarmee stikstofuitspoeling wordt berekend nog niet klaar, dus dat kan onderweg ook nog problemen geven.