Op zoek naar muzieksmaak van koeien met theatervoorstelling Loei

In de voorstelling Loei speelt Questions Collective een muziekcompositie van Flavia Faas, speciaal gecomponeerd voor koeien. Flavia Faas onderzocht met de hulp van diverse muzikanten en wetenschappers hoe koeien op verschillende muzikale elementen reageren, in een poging een vorm van communicatie tussen koe en muzikant tot stand te brengen. Dit onderzoek vormt de basis voor de muziek, vertelt zij.

'We weten dat koeien van muziek houden, maar het onderzoek daarnaar richtte zich vooral op het bevorderen van de melkproductie; het herkauwen neemt toe en de stress neemt af. Ik vind het juist interessant om te onderzoeken wat koeien leuk vinden, waar ze nieuwsgierig naar zijn.' De koeien zijn het vooral gewend om in de stal naar stevige rock te luisteren, laat boerin Roos Smit weten. Zou klassieke muziek de dieren kunnen bekoren?

Loei beleefde eind vorige maand haar première op melkveebedrijf Smit in het Noord-Hollandse Stompetoren, als onderdeel van Karavaan Festival. Voordat de bezoekers worden meegenomen in de muzikale wereld van de koe, krijgen ze eerst een korte 'loeiles'.

Staande op ronde balen laat Flavia Faas drie verschillende koeiengeluiden horen, met alle drie een eigen betekenis: hallo, ik heb honger en het geloei van een koe die andere koeien roept. 'We zijn op het terrein van de koe, we willen een vorm van communicatie tussen ons en de koeien tot stand te brengen', aldus de muzikant.

Faas leerde veel over de taal van koeien, onder andere van dierentaalonderzoeker Leonie Cornips. 'Het kan wel 2 minuten duren voordat de koe antwoord geeft', vertelt ze. Ze vraagt het publiek, dat voornamelijk uit cultuurliefhebbers bestaat, de zojuist geleerde koeiengeluiden mee te 'loeien' en te kijken hoe de dieren daarop reageren. De bedoeling is om de koeien te lokken. Dat leidt tot hilarische situaties, maar de menselijke toehoorders zijn ook serieus en hebben er zin in.

Koeien houden niet van gitaren, vertelt Faas, die diverse instrumenten op de dieren uitprobeerde op 'proefbedrijven'. Saxofoon doet het juist goed; daar zijn ze erg nieuwsgierig naar, vooral als die hoog speelt of alleen blaasgeluiden maakt zonder melodie.

Verder merkte Faas dat elke kudde weer anders op muziek reageert en dat er verschillen zijn tussen rassen. Zo toonde een kudde Montbéliardes zich nauwelijks geïnteresseerd in muziek, terwijl Holsteinkoeien er wel van lijken te houden. Om haar logboek van het onderzoek naar de muzieksmaak van koeien up-to-date te houden, vraagt Faas het publiek in een boekje de eigen observaties in te vullen. Ook om de bezoeker aan te sporen op te letten wat de koe wil horen.

Met het rinkelen van een koeienbel geeft Faas het teken dat het publiek zich naar de koeien mag begeven. Halverwege klinkt opeens het geluid van een trombone. Terwijl de toeschouwers een plekje zoeken op houten banken met zicht op de roodbonte koeien van Smit, verzamelen zich rond de piano van Faas een muzikant met een klarinet en een met een contrabas. Ze zijn gekleed in blauwe kostuums met gele en witte accenten en een strohoed op. Het concert kan beginnen.

'Als de oren van de koe een bepaalde kant op wijzen, is daar de aandacht', vertelt Faas. En inderdaad, de koppen gaan omhoog, er is belangstelling.

Sommige koeien zijn hoorbaar geïnteresseerd in de muziek, er klinkt een luid geloei vanuit de wei. Andere hebben het toch te druk met grazen. Uit een hoek komt een koppel pinken nieuwsgierig aangerend. De dieren luisteren tot de laatste noot.

Gevoelig voor hoge tonen

Questions Collective speelt vier muziekstukken met een beetje overlap, om te kijken hoe de koeien reageren. Daarbij is ruimte voor improvisatie, om in te spelen op de manier waarop de dieren op de muziek repliceren. Het gehoor van koeien is vergelijkbaar met dat van mensen, zegt Faas, maar ze hebben een extra gevoeligheid voor hoge frequenties boven 4.000 hertz.

De dieren lijken de hoge tonen van de sopraanklarinet dan ook leuker te vinden dan de lage klanken van de contrabas en trombone. 'Ik merk bij hoge tonen veel nieuwsgierigheid en onvoorspelbaarder gedrag. Bij lage tonen en rustige muziek zijn de koeien kalmer', geeft Faas aan.

Een echte conclusie kan de theatermaker nog niet trekken. 'Om meer details te ontdekken, moeten we spelen voor meer koeien, andere kuddes en onder meer diverse omstandigheden.'

Lichaamstaal lezen

Tussen de muziekstukken door vertelt Faas nog meer wetenswaardigheden over de koeien. De kop omhoog betekent alertheid en is de kop naar beneden, dan is ze ontspannen. Het zwiepen met de kop duidt spanning aan, dat kan zowel positief als negatief zijn. Zwiept de koe met de staart, dan is ze vrolijk, maar het kan ook zijn dat ze gewoon last heeft van vliegen. Komt ze knikkend met haar kop op je aflopen, dan is ze blij je te zien.

Aan het einde van de muziekvoorstelling worden ervaringen uitgewisseld. Het liefst tussen koeiendeskundigen en leken. Zo zeggen twee dames uit de cultuurhoek te hebben genoten van het concert. 'Dit is een mooi kunstproject. Je ziet de dieren niet meer als objecten, maar als een entiteit op zich', zegt een van hen. 'Ik vind carpaccio lekker, maar nu ik heb gehoord dat een koe een eigen karakter, stem en taal heeft, weet ik niet of ik dat nog durf te eten.'