Verkiezingsdebat: bij toekomst van financiering transitie komen verschillen aan het licht

Maandagavond hield Nieuwe Oogst in samenwerking met LTO Nederland en gemeente Eemnes het Grote Europese Landbouwdebat 2024. Het evenement in het Huis van Eemnes trok een volle zaal met een paar honderd belangstellenden.

Het eerste deel van het debat ging over de vele regels die aan het Europese landbouwbeleid zijn verbonden en die boeren en tuinders als een 'Brussels juk' ervaren.

Vrijwel alle partijen blijken voorstander van een systeem van doelsturing. Daarbij blijven de doelen op het gebied van natuur en milieu overeind, maar krijgen agrarisch ondernemers de vrijheid om ze binnen de lokale, regionale en eigen mogelijkheden te halen. Over de vraag hoe die transitie te financieren, blijken er grote verschillen van mening.

Lijsttrekker Sander Smit van BBB wil af van wat hij de huidige 'tekentafelwerkelijkheid' noemt. De bindende regelgeving van nu leidt volgens hem tot te veel rechtszaken van ngo’s die daarmee uitvoering van beleid juridisch afdwingen.

Lokale omstandigheden

BBB wil dat het Europese landbouwbeleid wordt aangepast aan lokale teeltomstandigheden. 'We moeten af van regels voor de waterkwaliteit die gelijk zijn voor de Spaanse woestijngrond en de sappige Nederlandse graslanden.'

Ook NSC is voor doelsturing. Lijsttrekker Dirk Gotink maakte als woordvoerder van de fractievoorzitter Manfred Weber van de Europese Volkspartij (EVP) in het Europees Parlement veel besluiten van nabij mee. 'Het detailniveau van de Europese regelgeving is spectaculair', zei hij met een kritische ondertoon.

Volgens Gotink heeft een links-liberale meerderheid in het Europees Parlement in de afgelopen termijn de toon gezet. 'Met die regelgeving is geprobeerd via de achterdeur een landbouwhervorming door te voeren. Daarbij zijn landbouwexperts buitenspel gezet.'

Dat laatste was volgens de NSC-lijsttrekker een grote fout van voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese commissie. De strategische dialogen die zij met boerenorganisaties organiseerde, noemt hij 'therapiesessies'. 'Het is van belang dat bij het opstellen van nieuwe wetgeving de landbouwexperts straks weer aan tafel zitten.'

Kloof

De kloof tussen de boerenpraktijk en de regelgeving is een speerpunt van SGP'er Bert-Jan Ruissen. Hoe maatregelen uitpakken op het boerenerf, moet daarbij centraal staan. 'Er is te veel beleid over de boeren en tuinders uitgestort zonder daarbij te zorgen voor vervangende groene gewasbeschermingsmiddelen en nieuwe veredelingstechnieken om weerbare gewassen te ontwikkelen', vindt hij.

Net als BBB en NSC wil de SGP dat er meer aandacht komt voor het onderscheid tussen landen. 'De eisen voor de basispremie zijn veel te ingewikkeld gemaakt', stelt Ruissen.

Hectarepremie schrappen

Het verschil tussen partijen komt aan het licht als het gaat over de financiering van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Als het aan Lara Sibbing (GroenLinks-PvdA) ligt, dan wordt de hectarepremie geschrapt en stapt de markt over op een systeem van eerlijk belonen en beprijzen van ecodiensten en duurzame producten: 'de vervuiler betaalt'.

'We moeten niet vergeten waar we het voor doen. We doen het niet voor de koolmees of de zandhagedis. Schoon drinkwater is voor ons allemaal belangrijk', zegt Sibbing.

Volgens GroenLinks-PvdA gaat 80 procent van de hectarepremies, jaarlijks een slordige 60 miljard euro, naar de 20 procent grootste bedrijven. Op dit punt wordt Sibbing gecorrigeerd door Ruissen van de SGP. Hij wijst erop dat de vele piepkleine boerenbedrijven in Oost-Europa dit beeld vertekenen. 'Deze premie is van groot belang voor de instandhouding van de Nederlandse familiebedrijven in de agrarische sector.'

Verdienmodel centraal stellen

Ook NSC is voorstander van het in stand houden van de hectarepremie, maar wil die wel begrenzen op 200 euro per hectare. 'We moeten het verdienmodel centraal stellen in het volgende GLB en koppelen aan maatregelen tegen droogte, extreme neerslag en landbeheer', zegt Gotink.

De NSC-lijsttrekker ziet dat landen als China en de Verenigde Staten hier al veel actiever in zijn. 'Als landbouwland zijn we nu leidend in de wereld, maar zijn we dat over tien, twintig jaar ook nog?'

Smit van BBB wijst op een rapport van Wageningen University & Research waaruit blijkt dat door de transitieopgaven veel boerenbedrijven niet langer rendabel zijn. Hij pleit daarom voor het vasthouden aan de hectarepremie met daarbovenop 'marktconforme vergoedingen voor ecosysteemdiensten'.

Kandidaat-Europarlementariër Bart Millenaar van de VVD weerspreekt het beeld van 'subsidieslurpers' dat van boeren leeft. 'Jonge boeren hebben liever meer ondernemersvrijheid dan subsidie.' De Brabantse boerenzoon hoopt partijgenoot Jan Huitema op te volgen in het Europees Parlement. Hij was drie jaar lang zijn assistent in Brussel.

'De Green Deal en de daaruit afgeleide boer-tot-bordstrategie bevatten vooral een reeks doelen. Er was geen visie op hoe die te halen. Als we tien jaar geleden hadden ingezet op groene gewasbescherming en kunstmestvervangers, dan hadden we veel doelen allang gehaald', zegt Millenaar.

De VVD'er vindt CDA-kandidaat Willemien Koning aan zijn kant. Zij vindt wel dat de nadruk erg is komen te liggen op ecologie 'en te weinig op economische haalbaarheid en sociaal welzijn'. Middelaar ziet een belangrijke opgave voor het nieuwe Europees Parlement dat na de zomer aantreedt. 'Ga direct aan de slag met innovaties waarvan we weten dat die werken.'

Schuivend naar de linkerflank van deelnemers aan het debat, worden de milieuambities steeds hoger. Volt-kandidaat Veerle Smit pleit voor regeneratieve landbouw gecombineerd met een systeem van true pricing voor landbouwproducten. 'Een landbouwsysteem dat goed is voor natuur en milieu en de bodem niet uitput.'

Zonder input

Europarlementariër Anja Hazekamp (Partij voor de Dieren) wil het totale GLB-budget ten dienste stellen van een groen voedselbeleid en een 'landbouwmodel dat past in het draagvlak van de planeet'. Dat systeem draait om lokale voedselproductie zonder input van kunstmest, chemische middelen en veredelingstechnieken als Crispr-Cas.

D66-kandidaat Hendri Nortier vindt dat de Europese Unie een voortrekkersrol heeft in de verduurzaming en bij klimaatmaatregelen. 'Wij hebben in het verleden veel meer uitgestoten. Dat betekent dat we een schuld hebben aan de rest van de wereld. We moeten daarom een stap bijzetten', vindt de groene liberaal die wil streven naar klimaatneutraliteit in 2040 in plaats van 2050.