Analyse: BBB legt slagen van landbouwplannen in handen van Brussel

Het coalitieakkoord is dan ook niet te betrappen op een toekomstvisie op de land- en tuinbouw, maar is vooral gericht op het schrappen van knellend transitiebeleid. Dat ervaren boeren als positief. Ze voelen de coalitieplannen als een voorlopige steun in de rug waarbij de trots op boeren en tuinders centraal staat, in plaats van dat deze ondernemers worden gezien als het probleem.

Bij de presentatie van het woensdagavond gesloten akkoord benadrukte BBB-leider Caroline van der Plas dat 'gedwongen' opkoop en onteigening is geschrapt uit de stikstofaanpak. Hoe groot deze 'winst' aan de onderhandelingstafel is, valt te betwijfelen. Dat is al staand beleid.

Onder demissionair minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof) is van die 'dwang' nog geen sprake geweest. De bewindsvrouw heeft zich er tijdens debatten veelvuldig tegen gekeerd. Haar inzet was gericht op het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG), ook wel de gebiedsgerichte aanpak genoemd, die regio's weerbaarder moest maken tegen klimaatverandering, overmatige stikstofdepositie en afnemende waterkwaliteit. Pas als daarvan de resultaten tegenvielen, zou ze onteigening en gedwongen uitkoop zien als stok achter deur om de stikstofdoelen alsnog te halen. Zover is het nooit gekomen.

De beoogde coalitie neemt in haar plannen afscheid van het NPLG. Het daarvoor bedoelde transitiefonds van ruim 24 miljard euro komt er definitief niet. Dit fonds was bedoeld voor ondersteuning van de transitie van de landbouw. PVV en BBB wilden pertinent geen fonds. Wat overblijft is 5 miljard euro tot 2030 voor stoppersregelingen (Lbv en Lbv-plus) en innovatie, waar onder Rutte IV ook al op is ingezet. Daarnaast wordt 500 miljoen euro uitgetrokken voor ecoregelingen zoals agrarisch natuurbeheer, die BoerenNatuur in de wacht heeft gesleept.

Demissionair landbouwminister Piet Adema wil 4 miljard euro investeren in een brede opkoopregeling om de mestcrisis in de veehouderij te bezweren. Hij komt naar verwachting volgende week met zijn plannen. Adema wil daarmee boeren tegemoetkomen voor wie de Lbv-regelingen ongunstig uitpakken vanwege de lage waarde van hun verouderde opstallen en te kleine bijdrage bij opkoop aan de stikstofreductie.

In het hoofdlijnenakkoord staat een 'ruimhartige en vrijwillige opkoopregeling gericht op verouderde bedrijven met de minst gunstige omstandigheden voor klimaat en/of milieu en dierenwelzijn'. Deze heeft veel weg van Adema's voorstel waarin VVD en NSC een flinke vinger in de pap hebben.

Opmerkelijk is dat BBB zich in het recente mestdebat fel verzette tegen die nieuwe opkoopregeling. Krimp van de veestapel was immers altijd onbespreekbaar voor Van der Plas, maar blijkt nu toch acceptabel. Verder is het opmerkelijk is dat er niets staat over grondgebondenheid. Uit navraag blijkt dat de onderhandelingspartners niet tot overeenstemming kwamen over dit onderwerp.

Veel voorwerk verricht

In het akkoord staan meer voornemens die ook al bij Adema en Van der Wal op de agenda stonden. Voor het vervangen van de kritische depositiewaarde (KDW) door een meer werkbare rekenkundige ondergrens (drempelwaarde) en de invoering van een afrekenbare stoffenbalans op bedrijfsniveau, is op het ministerie al het nodige voorwerk verricht.

Deze beleidswensen vergen veel tijd om ze juridisch houdbaar te maken, een klus die Van der Wal niet meer kan afmaken. De nieuwe coalitie verwacht over twee jaar de alternatieven voor de KDW juridisch te hebben geborgd. Ook voor het invoeren van een stoffenbalans is een volgend kabinet aan zet, zei Adema al eens.

Voor een flink aantal beleidsvoornemens heeft de aanstaande nieuwe landbouwminister – naar verluidt bijgestaan door een staatssecretaris – de helpende hand uit Brussel nodig. Naast de drempelwaarde gaat het daarbij ook om aanpassingen aan de Nitraatrichtlijn. Hierbij zijn de beoogde coalitiepartners niet vrij van wensdenken.

Recente roergangers op het ministerie van LNV liepen steevast stuk op het 'eerst halen van de afgesproken doelen' die de Europese Commissie aan eventuele versoepelingen koppelt. Wellicht hoopt BBB op het aantreden van een eveneens rechtsere commissie, na de Europese Parlementsverkiezingen.

Eigen belangen beschermen

Of nieuwe EU-commissarissen genegen zijn Nederland tegemoet te komen, is maar zeer de vraag. Populistische, rechtse partijen zijn toch vooral geneigd beschermend op te treden voor hun eigen belangen. Het is de vraag of dit in het voordeel is van de doorgaans hoger aangeschreven Nederlandse boeren en tuinders die dus eerder als concurrent worden gezien.

BBB is ervan overtuigd dat zij het verschil kan gaan maken in Brussel. Het voornaamste doel van de partij, nu het is gelukt in een regering te komen, is ook zetels te bemachtigen in het Europees Parlement. Het is een topprestatie te noemen dat BBB sinds de oprichting in 2019 zoveel macht naar zich toe weet te trekken in zo'n korte tijd. VVD en NSC zullen het landbouwdepartement dan ook vooral overlaten aan deze partij, in afwachting van wat zij daadwerkelijk klaar weet te spelen, zowel in de Haagse als Brusselse politieke arena.

Voor het verkrijgen van de Brusselse medewerking bij alle beleidsvoorstellen is een goede relatie met de andere 26 lidstaten een eerste vereiste. Die betrekkingen zullen onder druk komen te staan als Nederland eenzijdig gemaakte asielafspraken opzegt. De kans op een fikse botsing op dit dossier is met het verkiezingsstokpaardje van de PVV zeer groot.