'Afschaffen derogatie kan juist leiden tot meer nitraatuitspoeling'

De Boer deed al in 2017 een uitgebreide literatuurstudie over dit onderwerp. Deze deed de onderzoeker in het Gelderse Wageningen vermoeden dat de nitraatuitspoeling van rundveedrijfmest op blijvend grasland lager kan zijn dan van de veelgebruikte nitraathoudende kunstmest kalkammonsalpeter (KAS). Vijf jaar later rondde hij een veldproef af die zijn eerste bevindingen bevestigen. Die onderzoeksresultaten leidden in 2022 tot Kamervragen.

De hoeveelheid dierlijke mest die mocht worden uitgereden op gras past prima

Herman de Boer, onderzoeker Wageningen Livestock Research

Caroline van der Plas (BBB) liet afgelopen maand weten dat ze de uitkomsten bij Eurocommissaris Virginijus Sinkevicius wil inbrengen om derogatie voor de melkveehouders terug te krijgen. Hoewel De Boer zich niet wil mengen in de politieke besluitvorming, lijkt het hem wel relevant dat de resultaten van zijn onderzoek worden meegewogen.

Wat is de belangrijkste bevinding?

'Op blijvend grasland zou de nitraatuitspoeling uit rundveedrijfmest lager moeten zijn dan uit KAS. Die hypothese hebben we in een tweejarige veldproef getest.

'Bij vervanging van 60 procent van de opneembare stikstof uit KAS door opneembare stikstof uit rundveedrijfmest, was de uitspoeling van nitraat naar het grondwater gemiddeld 40 procent lager. Omdat in de combinatie nog steeds 40 procent van de stikstofgift uit KAS bestond, kun je uit deze resultaten afleiden dat het verschil in uitspoeling tussen rundveedrijfmest en KAS nog groter is geweest.'

Hoe verklaart u dat?

'De helft van de stikstof uit de kunstmest KAS is al in de vorm van nitraat en is daardoor na de bemesting bij regen gevoelig voor uitspoeling tot onder de wortelzone. Na het einde van het groeiseizoen spoelt dit nitraat dan definitief uit naar het grond- en oppervlaktewater.

'In rundveedrijfmest zit geen nitraat; dat moet eerst worden gevormd uit de ammonium en organische stikstof. Deze omzetting kost tijd. Volledige omzetting van ammonium tot nitraat kan twee tot tien weken duren, afhankelijk van omstandigheden. En tijdens de omzetting neemt het gras een deel van de gevormde nitraat op voor de groei.

'Daardoor is het nitraatgehalte in de bodem bij bemesting met rundveedrijfmest gemiddeld lager dan bij bemesting met KAS. Dat maakt het risico op nitraatuitspoeling uit rundveedrijfmest kleiner.'

Op welke manier hebben weersinvloeden effect gehad op de uitkomsten van dit onderzoek?

'We hebben in de veldproef zowel metingen gedaan in het droge jaar 2020 als in het natte jaar 2021. In 2021 was de grasgroei erg goed, nam het gras daardoor meer stikstof op en was de nitraatuitspoeling een stuk lager dan in 2020. Maar dan nog was de nitraatuitspoeling 35 procent lager bij vervanging van 60 procent stikstof uit KAS door rundveedrijfmest.

'Ons onderzoek bewijst trouwens ook dat nitraat uit kunst- of drijfmest tijdens het groeiseizoen tot in ieder geval 1 meter onder het maaiveld kan uitspoelen.'

Derogatie als uitzonderingspositie is juist door de Europese wetgever afgeschaft om de emissies van nitraat te beperken. Hoe kijkt u naar die beslissing?

'De hoeveelheid dierlijke mest die onder derogatie op grasland mocht worden uitgereden, is voor de Nederlandse situatie agronomisch gezien een prima passende hoeveelheid. Zowel wat stikstof als fosfaat betreft.

'Verlies van derogatie is verder strijdig met de kringlooplandbouw, waarbij je de mest van je eigen koeien zo optimaal mogelijk probeert te benutten op je eigen land. Nu moeten melkveehouders grote bedragen betalen om dierlijke mest af te voeren en tegelijkertijd extra kunstmest aankopen om voldoende voer te kunnen blijven produceren.

'Ik schat in dat de nitraatuitspoeling uit grasland daarbij eerder toe- dan afneemt. Dat lijkt mij een ongewenste ontwikkeling.'

Uw onderzoeksconclusies staan ter discussie.

'Andere onderzoekers vinden dat er geen verschil in uitspoeling is tussen rundveedrijfmest en KAS op grasland. Die mening is onder andere gebaseerd op de aanname dat er uit KAS geen nitraat van betekenis uitspoelt tijdens het groeiseizoen.

'Die redenering is niet alleen onlogisch als je kijkt naar processen in de bodem, maar er zijn ook voldoende onderzoeksresultaten beschikbaar die dat tegenspreken. Een argument dat je ook vaak hoort, is dat er na afloop van het groeiseizoen stikstof uit drijfmest mineraliseert terwijl het gras dat niet meer kan opnemen. Deze stikstof spoelt dan uit. Voor zover ik weet is er geen onderzoek dat deze opvatting bevestigt.

'Stikstofmineralisatie en -opname door het gras zijn beide afhankelijk van grotendeels dezelfde factoren, zoals voldoende temperatuur en gasuitwisseling in bodem. Dus als er stikstof kan mineraliseren, zal dat ook worden opgenomen. De opnamecapaciteit van gras is in dat geval hoger dan de mineralisatie.'

Hoe zit het met weidegang?

'Bij beweiding wordt de stikstof in de urineplekken onregelmatig verdeeld over het grasland. Daardoor wordt gemiddeld minder van de stikstof benut en kan meer nitraat uitspoelen, vergeleken met volvelds uitgereden drijfmest. De uitspoeling neemt toe bij beweiding later in het jaar, omdat het grasland de rest van het seizoen steeds minder van de stikstof uit urineplekken kan opnemen.

'Een van mijn eerste onderzoeken was naar het effect op de nitraatuitspoeling als koeien eerder worden opgestald in het najaar. Op tijd de beweiding afbouwen en koeien opstallen kan helpen nitraatuitspoeling van beweid grasland te verlagen.'