Utrecht helpt boeren met agroforestry

BoerenBos is verantwoordelijk voor de coördinatie van agroforestry in de provincie Utrecht. De organisatie heeft zich sinds de zomer van 2022 op deze vorm van landbouw geworpen. 'Het Agroforestry Netwerk Utrecht is niet de start van agroforestry in de provincie, maar wel de start van het netwerk', zegt oprichter Bram Wendel van BoerenBos.

'We zijn zo'n twee jaar geleden begonnen met een pilot in Utrecht. Daar zijn nu de meesten boeren van aan het aanplanten. Het belangrijkst is dat we als organisatie met het netwerk de agrarisch ondernemers structureel kunnen ondersteunen en enthousiasmeren', geeft Wendel aan.

Het doel van het Agroforestry Netwerk Utrecht, dat bestaat uit de provincie, agrariërs, gemeenten en waterschappen, is om ervoor te zorgen dat boeren worden aangemoedigd hun land te voorzien van agroforestry. Daarnaast krijgen ze van het netwerk de juiste informatie, wet- en regelgeving en subsidies.

De ambitie van de provincie Utrecht is om agroforestry op 300 hectare landelijk gebied toe te passen. Als extra motivatie om bomen op hun land te planten, kunnen boeren subsidie aanvragen. 'De beweging is er al, door het netwerk kunnen we de projecten samenbrengen', zegt Wendel.

Agroforestry, ook wel boslandbouw genoemd, is een verzamelnaam voor landbouwsystemen waarbinnen doelbewust bomen en struiken op percelen met akkerbouwgewassen of grasland worden gepland. Op die manier worden bomen en gewassen samengebracht. Volgens Wendel versterkt het aanplanten van bomen op landbouwpercelen zowel de natuurlijke waarde als de potentiële productiviteit van het land.

'Agroforestry heeft ecologische en economische voordelen. Daarnaast zorgen bomen voor beschutting voor vee, bevorderen ze de biodiversiteit en verbeteren ze de waterhuishouding en het bodemleven. Koeien kunnen bijvoorbeeld voerhagen eten om mineralen en andere essentiële voedingsstoffen te krijgen', legt Wendel uit.

Noten in weiland

Een ander voorbeeld is het planten van notenbomen in weilanden. Dat is volgens de BoerenBos-oprichter goed voor de bodem, biedt dieren schaduw en verbetert de grasopbrengst bij droogte.

Bomen en struiken kunnen op verschillende manieren worden ingezet voor landbouwactiviteiten. Daarbij zijn drie hoofdgroepen te onderscheiden. 'Als eerste hebben we de veehouderij met houtgewassen. Dieren grazen onder bomen, wat schaduw biedt en de bodemkwaliteit bevordert, terwijl het ook de hout- en voederopbrengsten verhoogt', aldus Wendel.

Een tweede optie kan rijenteelt, oftewel 'alley cropping', zijn. Daarbij worden gewassen geteeld tussen de rijen bomen of struiken. Deze methode kan volgens BoerenBos gewassen beschermen en de bodem verrijken.

Voedselbossen zijn de derde hoofdgroep. Hierbij worden meerdere lagen eetbare bomen en planten gebruikt. Het doel van BoerenBos is om een voedselproductie te ondersteunen die zowel economisch als ecologisch gunstig is. Daarnaast streeft de organisatie naar het creëren van een divers voedsellandschap waar de landbouw en natuur harmonieus samenwerken. Dit wil ze bereiken door de diversiteit in bomen te verhogen.

Wendel maakt daarbij wel een kanttekening: het verdienmodel is economisch nog niet bewezen. 'En dat heeft vooral met tijd te maken. Er zijn meerdere manieren waarop je agroforestry op jouw perceel kunt toepassen. Het is heel divers, dus de verdienmodellen zullen ook voor elk bedrijf anders zijn.'

Meningen over agroforestry lopen uiteen

Wendel doet zijn best boeren enthousiast te maken over agroforestry. Hij is daarvoor bij verschillende ondernemers langs geweest. 'Het wisselt per boer wat ze ervan vinden. De een heeft er nog nooit van gehoord, de ander heeft een vertekend beeld. Bijvoorbeeld dat ze de koeien niet meer mogen houden. Maar die kunnen er gewoon tussen lopen.'

Volgens de coördinator van Agroforestry Netwerk Utrecht wil grofweg een derde van de boeren een omslag maken, maar die ondernemers hebben wel een verdienmodel nodig. 'Vaak gaat het planten van fruit- en notenbomen samen met de korte keten, winkelverkoop of samenwerking met andere partijen. Agroforestry alleen is niet het antwoord, maar het is wel een sleutel daarin.'

Het Agroforestry Netwerk Utrecht wordt door de provincie voornamelijk ondersteund vanuit de bossenstrategie. Daaruit loopt ook een subsidie waarmee plantgoed en toebehoren kunnen worden gefinancierd.

250.000 euro van provincie

Dit jaar stelt de provincie 250.000 euro beschikbaar om agrarisch ondernemers te ondersteunen bij de ontwikkeling van agroforestry. Een deel van de kosten voor de aankoop en aanleg van gewassen en bomen kan hierdoor worden betaald.

Landbouwgedeputeerde Mirjam Sterk (CDA) was ook aanwezig bij de bijeenkomst. 'Het is goed om te zien dat agroforestry begint te leven onder de boeren. Er liggen veel mogelijkheden, maar het moet wel passen bij de boer en anderen die het willen toepassen. De provincie draagt graag bij aan het realiseren en stimuleren van meer agroforestry in Utrecht.'

Gebruikmaken van agroforestry

Dennis Blom en Edwin Kragten hebben een zorgboerderij in Stoutenburg. De Utrechtse ondernemers zijn begonnen met het planten van voederhagen, fruit- en notenbomen. Hier gaan de koeien tussen lopen. Tijdens te startbijeenkomst vertelt Blom dat ze niet thuis zijn in de bomen en dat dit dan ook een leerzaam en uitdagend project is.

Eigenaar Annelieke Overgoor van 'Oogst van eigen erf' heeft als hoofdtak een melkveehouderij met zestig koeien. Ze geeft tijdens de bijeenkomst aan dat ze al een tijd aan het bedenken was hoe ze de houtwallen, die al op haar landgoed stonden, wilde verzorgen en herstellen. Ze is bezig een pad met fruit- en notenbomen aan te leggen.

De bomen van Overgoor worden langs de Barneveldse beek geplant. 'De beek is een A-water, dus dit wordt gezien als een bufferzone. Het waterschap heeft toestemming gegeven voor de aanplant. Ik moet buiten 5 meter van de beek blijven, maar ik mag op deze manier wel van de bufferzone gebruikmaken.'

Bessenstruiken

Daarnaast plant Overgoor bessenstruiken, waar haar schapen tussendoor gaan lopen. Ze vertelt dat ze van het fruit jam en chutneys gaat maken. De fruit- en notenbomen hebben volgens haar nog geen goed verdienmodel. 'Maatschappelijk doe ik iets goed, maar de komende tien jaar ga ik zeker niks verdienen aan deze bomen. Daarna hopelijk wel.'

De ondernemer raadt aan zoveel mogelijk in contact te komen met de burger. 'Wij hebben een melktap, een ijshuisje en verkopen dus jams en chutneys. Ik merk dat als mensen voor het één komen, vaak ook nog wat anders mee naar huis nemen', besluit Overgoor.