Boerenprotesten leiden tot versoepelingen

Het doorstrepen van onderdelen van de Green Deal is het resultaat van wekenlange boerenprotesten in onder meer Duitsland, Frankrijk, België en Nederland, waarbij agrariërs de noodklok luidden over hun inkomenszekerheid.

De versoepelingen komen na een ingelast spoedoverleg tussen voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie, premier Mark Rutte en zijn Belgische ambtsgenoot Alexander De Croo met vertegenwoordigers van boerenorganisaties. Deze ontmoeting vond plaats terwijl boze boeren buiten de EU-gebouwen met hun acties de druk opvoerden.

Rutte en De Croo hebben er beiden belang bij dat de discussie over de toekomst van de landbouw in rustig vaarwater wordt gebracht. Zowel in België als Nederland zorgt de stikstofaanpak voor veel onrust onder boeren.

Tijdens het overleg legden de landbouworganisaties een gezamenlijk eisenpakket op tafel: bescherming van landbouwgrond, vermindering van de administratieve lasten, eerlijke verdeling van kosten en marges in de keten en een stikstofaanpak gebaseerd op emissie, in plaats van depositie.

De Nederlandse voorzitter Peter Meedendorp van Ceja, de Europese organisatie voor jonge boeren, nam ook deel aan het overleg. Hij noemt het een nuttig gesprek, maar plaatst een kritische noot: 'Waarom moet eerst massaal worden geprotesteerd voordat er beweging komt. Kostenverhogende maatregelen doorvoeren in een sector die niet zijn prijs kan verhogen, gaat ergens knellen. Het gaat puur om de benadering van agrarisch beleid. Ze zijn in de EU goed in het bedenken van beleid, maar helpen niet bij het uitvoeren ervan in de praktijk.'

Langetermijnperspectief

Volgens de Ceja-voorzitter geeft de Europese Commissie met de deze week aangekondigde versoepelingen in de Green Deal blijk van haar goede intenties. Hij sprak met de beleidsmakers in Brussel ook over het boerenperspectief op de lange termijn. 'Hoe zorgen we ervoor dat we hier over een jaar niet weer zitten?'

Voorzitter Lode Ceyssens van de Vlaamse Boerenbond kaartte bij Von der Leyen de administratieve lastendruk aan waar boeren en tuinders mee kampen. 'Het Europese landbouwbeleid is uit balans. Er zijn te veel regels die geen rekening houden met de praktijk, de verplichtingen nemen toe en er staat geen eerlijk inkomen tegenover duurzaam geproduceerde producten.'

Voorzitter Von der Leyen van de Europese Commissie sprak tijdens het overleg met de boerenorganisaties af dat ze komende maand met een voorstel komt om de administratieve lastendruk voor agrariërs te verminderen. Daarbij wees ze op het belang van de strategische dialogen met de landbouwsector die onlangs zijn gestart. Deze vormen de opmaat voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid na 2027.

Volgens Ceja-voorzitter Meedendorp vindt ook Von der Leyen dat de hele keten moet bijdragen aan het financieren van de duurzaamheidsmaatregelen. ‘Dat we samen met ketenpartijen, het bedrijfsleven en de overheid moeten bedenken hoe we de duurzaamheidsmaatregelen kunnen laten financieren; of door de markt of met publiek geld. In het huidige beleid wordt ervan uitgegaan dat de boer voor de kosten kan opdraaien. Ik zou graag zien dat de Europese Commissie daar alvast een structuur voor opbouwt.’

Ceyssens van de Boerenbond stelt in zijn persverklaring dat toekomst- en rechtszekerheid daarbij een voorwaarde zijn. ‘Europa moet de lat niet telkens blindelings hoger leggen, maar de boeren helpen om erover te springen. Boeren voelen zich vandaag niet gehoord en niet gerespecteerd. Het is tekenend om te zien hoeveel jonge boeren zich tussen de actievoerders bevinden. Zij vragen zich af of ze in de toekomst nog kunnen boeren.’

Tegen Mercosur

De boerenprotesten richten zich ook op Mercosur, het handelsverdrag met vier Zuid-Amerikaanse landen waarover de EU al meer dan twintig jaar onderhandelt. De oneerlijke concurrentie met voedselimporten uit Brazilië, Argentinië, Uruguay en Paraguay is veel landbouwers een doorn in het oog.

Vooral Franse boeren roeren zich stevig tegen Mercosur. Zij vrezen de concurrentie van wijn en rundvlees uit dat werelddeel. ‘Von der Leyen zei dat ze samen met landbouwexperts de paragraaf die boeren in de EU het hardst raakt, nog eens goed wil bekijken’, geeft Meedendorp aan. ‘Overigens dacht ik dat Mercosur allang een gepasseerd station was, totdat de Franse president Emmanuel Macron van zich liet horen.’

De landbouwparagraaf wegstrepen uit het handelsverdrag is minder snel geregeld dan andere wensen van de Europese boeren en tuinders. Het leidde deze week al tot een discussie tussen Frankrijk en Duitsland. Maandag spraken de Duitse bondskanselier Olaf Scholz en de Franse premier Gabriel Attal daarover. ‘We zijn het eens dat we het oneens zijn’, zei die laatste na afloop.

Duitsland wil graag zijn industriële producten – vooral auto’s – makkelijker kunnen verkopen in Zuid-Amerika, terwijl de Fransen de agrarische concurrentie vrezen.

Beide landen onderschrijven het belang van Mercosur voor de geopolitieke strategie van de Europese Unie. De Franse premier zou daarom bereid zijn aanpassingen in het verdrag te accepteren die importen uit Brazilië, Argentinië, Uruguay en Paraguay dezelfde standaarden opleggen als waaraan Europese boeren en tuinders moeten voldoen.

Hoge mestprijzen

Een grief die bij veel Nederlandse boeren speelt, is de hoge prijs die zij moeten betalen om van hun mest af te komen. Demissionair landbouwminister Piet Adema stelt in reactie daarop het ‘buitengewoon belangrijk’ te vinden dat er maatregelen komen om de boeren te helpen. Hij ging deze week in gesprek met boerenorganisaties en is bereid hun voorstellen in Brussel ter tafel te brengen.

‘De mestmarkt knelt op dit moment enorm’, zegt Adema. ‘Ik wil dus wel kijken met de sector welke maatregelen nodig zijn om verlichting te brengen.’ Landbouwministers in andere Europese landen voeren ook zulke gesprekken, weet hij. Zij komen op 26 februari bij elkaar in de EU-landbouwraad. Adema verwacht dat het ‘best een intensieve raad’ wordt.

Niet alleen in Brussel maar ook elders in Europa is politieke beweging te zien door de massale boerenprotesten. De Franse regering kondigde een reeks maatregelen aan om de boeren in Frankrijk wat lucht te bieden. Zo komt er een tegemoetkoming voor gestegen lasten van 400 miljoen euro.

De meeste maatregelen waren eerder al voorgesteld door de twee voornaamste Franse boerenbonden FNSEA en Jeunes Agriculteurs, de organisatie van jonge boeren. Deze hebben hun leden daarom gevraagd de blokkades af te bouwen na twee weken van protesten.

Het pakket omvat onder andere het handhaven van accijnsvermindering op landbouwdiesel, een fiscale tegemoetkoming van 150 miljoen euro voor veehouders die extra kosten hebben gemaakt door veeziekten en het voorlopig opschorten van een reductieprogramma op het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Het Franse initiatief voor de ontheffing van de verplichte braakregeling van 4 procent op het areaal gaat waarschijnlijk voor de hele EU gelden.

De Franse regering gaat ook importen verbieden van producten waarbij gebruik is gemaakt van hulpmiddelen die in Europa niet zijn toegestaan, zoals thiacloprid. Dit gebeurt om oneerlijke concurrentie te voorkomen. Verder wordt een onderhoudsplicht van grasland opgeschort en komt er een verhoging van de vrijstelling voor agrarische bedrijfsoverdracht.

Zachte leningen

In samenhang met die maatregelen kondigde de regering van premier Attal een fonds aan voor zachte leningen aan bedrijfsopvolgers met een totaalkapitaal van 2 miljard euro.

Tegen de afspraken in blijken de grote Franse supermarktketens toch nog producten in te kopen via distributeurs in het buitenland, in plaats van via nationale afzetkanalen. Daarmee ontduiken ze de zogenoemde Egalim-afspraken over de marges op in Frankrijk geproduceerde en verkochte voedselproducten.

De Franse overheid gaat de komende dagen alle grote winkelketens extra controleren, beloofde minister Bruno Le Maire van Economische Zaken bij de presentatie van het maatregelenpakket. Daarbij wordt gekeken of de oorsprong van de producten ook overeenkomt met de etikettering. Sancties bij overtreding kunnen oplopen tot 10 procent van de winkelomzet of die van de distributeur.

Oekraïense import

Bij de protesten in het oosten van Europa speelden de landbouwimporten uit Oekraïne een grote rol. Boeren daar zien hun prijzen kelderen. Ook op dat vlak behaalden de Europese boeren een succesje. De Europese Commissie wil de import van Oekraïense landbouwproducten aan banden leggen. Het land mag nog minstens een jaar langer zonder invoerheffingen naar de Europese Unie exporteren.

Voor pluimvee, eieren en suiker moet een heffing worden betaald als Oekraïne meer exporteert dan afgelopen jaren, stelt de commissie voor. Daarnaast zouden ‘snelle, corrigerende maatregelen’ kunnen worden genomen als een lidstaat door Oekraïense export in de problemen raakt. Nu is dat alleen aan de orde als de hele unie wordt getroffen.

In Duitsland visten de boeren wel achter het net. Ondanks fel verzet ging de Bondsdag akkoord met de afbouw van de gesubsidieerde diesel voor landbouwvoertuigen.

Protesteren mag, brand stichten niet

De Tweede Kamer vroeg Yesilgöz dinsdag tijdens het vragenuur in het parlement naar de vervolging van demonstranten die grenzen overtreden. VVD-Kamerlid Ingrid Michon-Derkzen ziet overeenkomsten tussen de werkwijze van klimaatactivisten en die van de boeren: ‘Bewust wetten overtreden om maximale aandacht te krijgen.’

Tijdens de boerenacties op de snelwegen zag de minister ‘voorbeelden van misdrijven’. Zij wil dat de plegers daarvan ‘van hun bed worden gelicht’. Volgens Yesilgöz vertegenwoordigen die demonstranten maar een kleine groep boeren. ‘Zij verpesten het voor de hele sector. De maat is wat mij betreft helemaal vol.’

De minister wil onder meer van het Openbaar Ministerie weten wat er nodig is om de scheidslijn duidelijker te krijgen tussen gebruik en misbruik van het demonstratierecht. Volgens haar is er een grijs gebied ontstaan waarvan militante actievoerders bewust misbruik maken.

‘Complete waanzin’

Het blokkeren van snelwegen is een rage geworden. Dat komt mede doordat de politiek wegkijkt en niet met oplossingen komt, melden de vier politiebonden NPB, ACP, ANPV en Equipe in een gezamenlijk statement. ‘Dit is complete waanzin. Demonstreren is een goed recht, maar het in gevaar brengen van burgers en politiemensen is niet goed te praten. Politiemensen horen veilig hun werk te kunnen doen. Dit gaat alle grenzen te buiten’, zegt NPB-voorzitter Nine Kooiman.

In Gelderland raakten maandagavond twee automobilisten gewond bij een botsing op de A15 bij Herwijnen. Daar was op dat moment veel rookontwikkeling door een vuur dat boeren in de berm hadden aangestoken.