Kamer wil actie, maar Adema kan niet leveren

De val van het kabinet kwam voor Adema op een zeer ongelegen moment. Na het mislukken van het landbouwakkoord werkte hij aan een eigen landbouwvisie met daaronder een budget van in totaal 13 miljard euro om de landbouw door het transitieproces te leiden. Door het aftreden van Rutte IV kreeg Adema niet meer de kans zijn visie aan de Tweede Kamer aan te bieden.

'Daar had dit debat over moeten gaan', aldus de bewindsman tijdens de tweede termijn van het debat over de landbouwbegroting. Hij had voorstellen willen doen over onder meer het verduurzamen van de keten, versterken van het verdienmodel, doelsturing op het erf en het vergroten van de biologische landbouw en afzet. 'Maar dat verder brengen is toch echt aan het volgende kabinet.'

Met dat antwoord namen Kamerleden geen genoegen. Zij brengen verschillende punten naar voren waarop zij, ondanks zijn demissionaire status, actie verwachten van de minister: maatregelen om de overvolle mestmarkt te ontlasten, zelfsturing op het erf (stoffenbalans) en geborgde innovaties om de stikstofuitstoot te reduceren.

'De probleemstellingen en uitdagingen zijn helder. Maar er ligt een kerkhof vol moties van de Kamer die actie vragen van het kabinet. Wanneer gaan we stappen zetten?', verwoordde VVD-Kamerlid Thom van Campen het breedgedragen ongenoegen in de Kamer.

De VVD'er kijkt ook op van wat Frankrijk voor elkaar krijgt in Brussel. Daarmee doelde hij op de ontheffing voor het braakleggen van landbouwgrond dat op initiatief van dat land snel wordt geregeld. 'Het Élysée hoeft maar met een vinger te knippen om de Europese Commissie tot actie over te laten gaan.'

Voor medewerking van de commissie aan Nederlandse oplossingen is eerst een forse reductie noodzakelijk van de stikstofemissie en een verbetering van de waterkwaliteit, zegt Adema. 'We moeten eerst aan de doelen voldoen, we moeten leveren.'

De minister gaat in de EU-landbouwraad wel pleiten voor een Europees landbouwbeleid dat rekening houdt 'met de aard en schaal' van de landbouw in een land. 'Die flexibiliteit moet in het beleid komen.' Maar dat is geen oplossing voor de grote problemen die op korte termijn spelen. Een nieuw landbouwbeleid gaat op z'n vroegst in 2027 in. 'Wellicht dat na de Europese verkiezingen van komende zomer het speelveld verandert, maar ik wil boeren hierin geen valse hoop geven.'

Direct handelen voor mestmarkt

De overvolle mestmarkt is een acute situatie die om direct handelen vraagt, stellen diverse Kamerleden. Waarom krijgt de sector niet meer tijd om zich aan te passen aan de afbouw van de derogatie? Adema betreurt de ontstane situatie. Hij ziet met lede ogen aan hoe grondgebonden en biologische bedrijven – 'die we zo graag zien in Nederland' – door de overvolle mestmarkt in de problemen komen.

Maar een pasklaar antwoord heeft de minister niet. Een knop waar hij aan wil draaien, en waar ook de Kamer voor is, is het afromen van de dier- en fosfaatrechten bij transacties. Maar dat levert pas in 2030 een minimale extra ruimte op van 4 tot 5 procent. 'Op korte termijn heb ik er een zwaar hoofd in', aldus Adema.

Een voorstel van SGP om in Brussel te pleiten voor een nieuwe derogatie voor bedrijven met 100 procent blijvend grasland, is volgens de landbouwminister ook onhaalbaar. 'Die kans acht ik nihil.'

Over de drempel helpen

CDA-Kamerlid Eline Vedder kondigde een motie aan die pleit voor het verkleinen van bufferzones rond N2000-gebieden. Ook zou ze graag zien dat terreinbeherende organisaties (TBO's) afzien van een verlaging van de bemestingsnorm op die gronden. Alle kleine beetjes helpen, is hier de gedachte. 'Het kan bedrijven net over de drempel helpen', aldus Vedder, wiens eigen melkveebedrijf ook opeens kampt met torenhoge extra kosten.

Een ander onderwerp waarop de Kamer wil dat de minister doorpakt, is het borgen van beschikbare innovaties die helpen de stikstofemissie in de veehouderij te verlagen. Een veelgenoemd en geroemd apparaat is de Lely Sphere. Maar juridische borging daarvan is nog steeds niet mogelijk. De mestbewerker heeft een speciale status en er worden proeven mee gedaan. Maar die data zijn nog onvoldoende, zegt Adema.

De minister ziet nog een andere reden om aan een dergelijke investering te twijfelen: 'Met een Lely Sphere is het behalen van de klimaatdoelen niet opgelost. Dat geldt ook voor een stikstofkraker.' Adema verwacht niet dat er snel een nieuwe RAV-lijst komt. VVD en BBB vragen hem desondanks haast te maken met een lijst met geborgde en toepasbare innovaties.

Innovatie is cruciaal

'Innovatie is cruciaal. Kunt u boeren perspectief bieden op welke innovaties wel een bijdrage leveren en zicht op borging?', vroeg Cor Pierik (BBB). 'Het is aan het bedrijfsleven om te komen met innovaties. De overheid kan stimuleren en subsidiëren', luidde het antwoord van de minister.

Harm Holman (NSC) noemde het voerspoor als een route waarmee goedkoper en sneller stikstofwinst kan worden behaald. Ook hierin lukt het Adema niet om stappen te zetten. Hij sprak zijn teleurstelling uit in de veevoerindustrie. 'Agrifirm wil wel, maar andere bedrijven hebben geen hoge ambitie om hierin stappen te zetten.'

Eigen initiatief

De landbouwminister verwees naar een EU-verordening uit 2009 die ervoor zorgt dat hij geen verduurzamingseisen kan voorschrijven aan voerfabrikanten. 'Heel frustrerend', was de begeleidende term die Adema tijdens het debat vaker uitsprak. Wel heeft hij de sector gemaand op eigen initiatief de weg van verduurzaming in te slaan.

Een andere wens van de Kamer en Adema zelf die door Brussel wordt geblokkeerd, is een stop op de import van kalveren uit Ierland. De minister vindt dat een kleinere kalversector beter is voor de rundveehouderij en leidt tot minder stikstof en een landbouwsysteem dat meer in balans is.

Geen ruimte in verordening

Een manier om dat te regelen is een inperking van de duur van langeafstandsdiertransporten met vee tot 8 uur. Maar daar krijgt de minister de handen in Brussel niet voor op elkaar. 'Er is geen ruimte in die verordening zelf om dat te verbieden.' Kamerlid Tjeerd de Groot (D66) stelde voor om het dan maar middels dierrechten te regelen. Maar het nemen van een dergelijke 'structurele' maatregel is volgens Adema aan het volgende kabinet.

VVD, CDA en NSC zijn partijen die Adema vragen werk te maken van zelfsturing op het erf. Woensdag kregen deze partijen opeens bijval van Laura Bromet (GroenLinks-PvdA) die de voordelen ervan nu ook inziet. De minister zelf is er ook van overtuigd dat het daar in de toekomst naartoe gaat, maar invoering is hier ook echt 'aan het volgende kabinet'.

'Je kunt dit regelen via heffingen in de keten, maar dat zijn heel ingrijpende maatregelen en die passen niet bij mijn demissionaire status', aldus Adema, die er wel voor zorgt dat zijn opvolger een vliegende start kan maken. Op het ministerie worden stukken voorbereid waarmee diegene direct aan de slag kan. 'Voor het komende kabinet ligt er een gespreid bedje om stappen te kunnen zetten.'