Druk mestmarkt groot door krimp aantal hectares

'De druk groeit door meerdere factoren', verklaart Mostert. 'Zo was het voorjaar nat en komt er extra mest op de markt door de afbouw van de derogatie en afname van plaatsingsruimte door de bufferstroken.' Het leidt tot hogere afzetprijzen.

'Het kan zomaar een tientje per ton schelen', vervolgt Mostert. 'Het is vooral de afzet van rundveemest die door het toegenomen afzetvolume duurder is geworden. Maar wanneer rundveedrijfmest stijgt in afzetprijs, dan volgen andere mestsoorten als varkensdrijfmest ook.'

Euro per dag

Sjon de Leeuw van PPP Agro Advies berekende met de economische studiegroep uit Alblasserwaard wat de kosten zijn van een koe waarvoor gras moet worden aangekocht en mest moet worden afgevoerd. Bij 22,50 euro mestafzetkosten per kuub voor dit jaar, blijkt zo'n koe niets op te leveren, maar juist 366 euro per jaar te kosten. Dat komt grofweg neer op een euro per dag.

Hoewel dit veehouders niet verbaast, zijn weinig ondernemers geneigd om de laatste koe weg te doen. Omdat ze de koe willen houden voor de stikstofrechten. Of omdat zo'n koe wellicht wel kan renderen bij een hogere melkprijs dan 42,50 cent per kilo, het uitgangspunt waar het onderzoek mee rekent.

Volgens De Leeuw gaan de afvoerkosten van mest verder stijgen. Door de aanscherping van de derogatie komt er steeds meer mest van steeds meer boeren op de markt. De berekening is bij hogere mestafzetkosten ook weer anders.

Niet alle mest geplaatst

Volgens Mostert is dit jaar niet alle drijfmest geplaatst. Dat geldt voor alle drijfmest, zowel van varkens als van rundvee. 'Het is hopen op een mooi voorjaar, waardoor loonwerkers en distributeurs meer tijd hebben om de mest naar de juiste bestemming te kunnen brengen en akkerbouwers ook drijfmest kunnen aanwenden.'

Mostert vindt het lastig voorspellen wat de mestmarkt de komende jaren gaat doen. 'Duidelijk is wel dat er meer mest op de markt komt. Hoe zich dat verhoudt tot het aantal stoppers is moeilijk in te schatten.'

Derogatie

Het Nederlands Centrum voor Mestverwaarding (NCM) verwacht dat in de komende jaren vooral de afbouw van derogatie effect heeft op het mestaanbod. Het centrum denkt dat van de stoppersregelingen voorlopig juist weinig te merken is.

In opdracht van de Producentenorganisatie Varkenshouderij rekende NCM uit wat de gevolgen van de bufferstrokenregeling en de afbouw van de derogatie zijn voor de mestmarkt in de komende jaren. Dit heeft vooral effect op de korte en middellange termijn. In 2026 wordt een overschot vergelijkbaar met 6 miljoen ton runderdrijfmest verwacht, stelt directeur Jan Roefs van dit centrum.

Heeft derogatie nu al effect?

'Het grote effect van de afbouw van derogatie moet nog komen, maar de mestmarkt is erg gespannen. Het was een laat voorjaar, waardoor akkerbouwers hun graan veel minder met dierlijke mest konden voeden en kozen voor kunstmest. Dat dit leidt tot spanning zie je wel vaker bij een nat voorjaar. Daarbij werd door de invoering van bufferstroken de plaatsingsruimte wel degelijk al krapper.'

Hebben vooral veehouders last van stress?

'De vermindering van afzet leidt inderdaad tot stress bij ondernemers die met volle mestputten zitten. Toch hoorde ik van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, maar ook van afnemers in akkerbouwgebieden, dat er qua aantal mesttransporten niets is veranderd ten opzichte van vorig jaar. Het is dus ook een stuk emotie die de stemming op dit moment bepaalt. Wel is er relatief minder varkensmest en meer rundveemest vervoerd, hoorde ik.'

Dus de komende jaren worden spannend?

'Ik vrees van wel. Dit jaar is er bij de derogatie maar 10 kilo stikstof per hectare af gegaan. Dat wordt de komende jaren meer, in 2026 gaat het overal naar 170 kilo stikstof. In combinatie met het grote areaal grasland heeft dat echt gevolgen voor de mestbalans in Nederland. Wat dit voor individuele veehouders betekent, verschilt per situatie. Er zijn melkveehouders die voor het eerst een mestoverschot krijgen.'

Door bufferstroken gaat de mestruimte met 6 miljoen kilo fosfaat naar beneden?

'Dat klopt. Daarbij gaat het om een vermindering van fosfaatmeststof en stikstof. Bij derogatie gaat het enkel om stikstof.'

Wat betekent dit?

'Wanneer je terugkijkt, dan hadden we in 2015 een fosfaatoverschot van meer dan 50 miljoen kilo. Nu is dat ruim 20 miljoen kilo, blijkt uit de inventarisatie van het Nederlands Centrum voor Mestverwaarding. Van het overschot van 2015 is ruim de helft weg. Daarbij wordt tussen de 45 en 50 miljoen kilo uit mest afkomstige fosfaat geëxporteerd.

'Nu wordt er dus twee keer zo veel geëxporteerd dan we over hebben. Van de plaatsingsruimte wordt nog maar ruim 80 procent volgemaakt. Die 6 miljoen kilo fosfaat op bufferstroken kan dus in principe opgevangen worden op Nederlandse akkers.'

Wat betekenen de regels voor stikstof?

'Door de bufferstroken langs waterlopen daalt de gebruiksruimte voor stikstof uit dierlijke mest met 16 miljoen kilo stikstof. De afbouw van derogatie heeft veel grotere gevolgen. In 2026 is dit 55 miljoen kilo minder gebruiksruimte voor stikstof uit dierlijke mest.'

Wat zijn daarvan de gevolgen?

'Die zijn echt heel groot. Vanaf 2025 ontstaat er een mestoverschot dat groter is dan wat we exporteren. Daarbij gaat het om 27 miljoen kilo stikstof, die niet plaatsbaar is. Dat komt overeen met maar liefst 6 miljoen ton rundveedrijfmest.'

Gaan mestsoorten elkaar beconcurreren?

'Gedeeltelijk wel. Voor pluimveemest verwacht ik dat minder. Dat is een vraaggedreven markt en vrijwel alles wordt nu al geëxporteerd. Maar het overschot aan rundveemest zal ook de markten voor andere soorten drijfmest, van varkens en kalveren, beïnvloeden. Uiteraard is het zo dat iedere mestsoort het beste past bij bepaalde grondsoorten en gewassen, maar je kan dit niet helemaal los van elkaar zien. Er zal concurrentie ontstaan en verdringing plaatsvinden.'

Helpt mestverwerking?

'De mestverwerkingsplicht is gericht op de export in kilo's fosfaat. Met die verwerking en export van fosfaat werd ook stikstof geëxporteerd.Dat is tot nu toe altijd voldoende geweest om op stikstofgebied geen mestoverschotprobleem te hebben. Dus ja, indirect biedt mestverwerking een oplossing. Het opschalen hiervan is echter niet op heel korte termijn te realiseren. Denk aan problemen met vergunningen en financiering van installaties.'

Is het mestoverschot een blijvend probleem?

'Dat is koffiedik kijken. Als het huidige regeerakkoord, met de 24 miljard voor de aanpak stikstof en de Nationaal Plan Landelijk Gebied, wordt uitgevoerd, dan slaat de mestmarkt helemaal om door de saneringen. De krappere plaatsingsruimte door de afbouw van derogatie en bufferstroken zijn een gegeven en hebben de komende jaren een groot effect. Mogelijke verlichting van de mestmarkt door een krimp van de veestapel is veel meer onzeker en vindt veel later plaats. De komende jaren zitten we dus in deze nijpende situatie.'

Wat zijn andere oplossingen?

'Voor dit acute probleem zijn er niet veel knoppen om aan te draaien. Met voeraanpassingen kan je misschien nog wat verlichting brengen, maar eerlijk gezegd betwijfel ik of daar nog veel winst te boeken is. De veestapel en de plaatsingsruimte staan min of meer vast, dus is meer mestverwerking toch de meest voor de hand liggende oplossing.

'Dit kan door mest buiten de landbouw te brengen, maar ook door stikstof uit de mest te halen en via nitrificatie en denitrificatie om te zetten naar onschadelijk stikstofgas dat in de lucht verdwijnt. Hierdoor wordt het aanbod verlaagd. Sommige mestverwerkers doen dat nu al, en de rioolzuiveringsinstallaties allemaal, maar eerlijk gezegd vind ik dat maatschappelijk gezien doodzonde. Die stikstofmeststof is gewoon nodig om planten te voeden en iedere kilo die dan extra gemaakt moet worden, kost ruim een kuub aardgas.'

Ziet u betere alternatieven?
'Het zou mooi zijn wanneer je iets waardevols kunt creëren, zoals kunstmestvervangers uit verwerkte mest, bijvoorbeeld renure. De technieken zijn er. De wetenschappelijke onderbouwing is er, net als de politieke steun in Nederland en het Europees Parlement, het belang is er en de noodzaak ook. Zeker nu. Als dat erkend wordt door de Europese Commissie denk ik dat dit redelijk snel een grote opmars kan maken. Ook voor grondgebonden veehouders is dit zo, want zij worden plots geconfronteerd met mestafvoer, terwijl ze de stikstof toch nodig hebben voor het gewas.'

En verder?

'Er zijn mestvergisters, op grote schaal en op boerderijschaal, die de stikstof uit mest strippen. Hiermee kan tot circa 2 kilo stikstof per kuub mest worden omgezet tot een ammoniummeststof. Dit is een perfect voorbeeld van renure. Noodgedwongen zou dit dan kunnen worden afgezet in het buitenland, waardoor deze stikstof van de Nederlandse mestmarkt verdwijnt.'

Wat betekent dit?

'Het voordeel is dat we een hele hoop gesleep met mest kunnen voorkomen omdat dit een veel kleiner volume is door de hogere gehaltes. Maar het blijft wrang dat deze stikstofmeststof in het buitenland veelal als kunstmest zal worden gebruikt, terwijl we hier extra kunstmest moeten aankopen. Ik zie niet wat dit met kleine kringlopen te maken heeft.'