Gros telers negeert deadline: 'Wet knelt met praktijk'

‘Dit seizoen laat duidelijk zien dat de 1 oktoberregel knelt met de praktijk en dat de landbouw zich niet door een kalender laat sturen’, stelt voorzitter Tineke de Vries van LTO-vakgroep Akkerbouw en Vollegrondsgroente.

Het ministerie van LNV besloot dit voorjaar om consumptieaardappelen niet op de lijst met winterteelten te zetten. Dat houdt in dat op deze percelen op zand- en lössgrond voor 1 oktober een vanggewas moet worden ingezaaid. Doet een teler dat niet, dan volgt een korting op de stikstofgebruiksnorm in het volgende jaar. Deze generieke maatregel waar boeren zich aan moeten houden, draagt alleen op papier bij aan gewenste duurzaamheidsdoelen.

Telers komen in de knel

Volgens LTO strookt de maatregel niet met de praktijk. ‘Veel gewassen zijn niet oogstrijp en daardoor komen telers in de knel’, zegt De Vries. ‘Flink lagere opbrengsten door te vroege oogst passen niet bij duurzaam produceren. De overheid moet afstappen van kalenderlandbouw en boeren hun vakmanschap laten inzetten om doelen te behalen.’

Het ingevoerde beleid valt onder het zevende actieprogramma Nitraatrichtlijn. Het treft volgens de Vereniging voor de Aardappelverwerkende Industrie (Vavi) in Nederland ruim 40.000 hectare consumptieaardappelen.

Korting op stikstofgebruiksnorm

Bij inzaai van een vanggewas na 1 oktober hanteert het ministerie een oplopend schema in de korting op de stikstofgebruiksnorm. Zaaien vanaf 2 tot en met 14 oktober betekent een korting van 5 kilo stikstof per hectare. Vanaf 15 tot en met 31 oktober geldt een korting van 10 kilo stikstof per hectare.

Bij inzaai vanaf 1 november rekent het LNV een stikstofkorting van 20 kilo per hectare. Bij de teelt van late consumptieaardappelen op zand- en löss mag nu een totale hoeveelheid stikstof worden opgebracht van tussen de 164 en 260 kilo stikstof per hectare.

Als een ondernemer kiest om het vanggewas na 1 oktober in te zaaien, wordt de stikstofkorting in mindering gebracht op de totale mestplaatsingsruimte in het opvolgende kalenderjaar. Deze wordt op bedrijfsniveau toegekend.

Nieuw onderzoek

‘Veel van het huidige beleid dat gaat over nitraatuitspoeling op zand is gebaseerd op onderzoek van enkele decennia terug’, zei directeur Andries Middag van Vavi eerder dit jaar. Hij hoopt dat beleidsmakers wat doen met de resultaten van het onderzoek van Wageningen University & Research (WUR) dat begin juli werd gepubliceerd.

Uit het onderzoek blijkt dat aardappelen twee of drie weken later rooien en direct daarna een vanggewas zaaien nauwelijks invloed heeft op nitraatuitspoeling. WUR voerde het onderzoek uit van 2018 tot en met 2020 in het Limburgse Vredepeel in opdracht van het LNV-ministerie.

Conclusie is dat bij verschillende zaaidata van groenbemesters geen verschillen zijn vastgesteld van de nitraatconcentraties in ondiep grondwater. Na oogst van Fontane zijn de groenbemesters eind september en begin oktober ingezaaid. Bij Agria was dat begin oktober en de derde week van oktober.

Positief effect

Het onderzoek laat ook zien dat groenbemesters afgezien van het zaaimoment wel een aantoonbaar positief effect hebben op verlaging van nitraatconcentraties na de aardappelteelt. Net als Middag vindt ook De Vries dat LNV dit rapport niet naast zich neer kan leggen.

Verder is LTO bezorgd over de vezelhennep, een gewas dat door de overheid wordt gepromoot voor biobased bouwen en ook niet is aangemerkt als winterteelt. ‘De onvoorspelbaarheid van het roten maakt dat de teelt in gevaar komt door de verplichting om voor 1 oktober een vanggewas te zaaien.’

‘Zo kort je het groeiseizoen zes weken in’

Slöetjes teelt op zandgrond in Gelderland 150 hectare fritesaardappelen. Vorige week stond nog circa 70 procent van de percelen groen. ‘Deze aardappelen’, laat hij zien op de foto, ‘moeten nog een paar dagen natuurlijk afrijpen. We spuiten dit perceel op zijn vroegst op 1 oktober dood. In de derde week van oktober gaan ze de grond uit. Dus dan kunnen we rekenen op een korting van 10 kilo stikstof per hectare.’

Tien weken

Het oogstseizoen duurt bij Slöetjes meestal tien weken. ‘Als we eind september klaar willen zijn om voor 1 oktober een vanggewas in te zaaien, zouden we dus op 1 augustus de eerste aardappelen al moeten rooien. Dan groeit het gewas nog volop en is het dus onrijp.’

De akkerbouwer kan er met de pet niet bij. ‘Er zitten mensen aan het roer die er de ballen verstand van hebben. De overheid denkt dat wij op substraat telen en met knopjes de boel kunnen bijsturen. Ambtenaren hebben totaal geen realiteitszin. Zelfs mijn kapper zei laatst: je kunt de natuur toch niet dwingen?’

Slöetjes heeft meerdere keren aan tafel gezeten bij het landbouwministerie, maar merkte dat er geen bereidwilligheid is om mee te denken. ‘De wet is er voor de bescherming van de mens. De wet is nu zo heilig verklaard, dat de mens de wet gaat dienen. Maar dat is nooit de opzet van een wet geweest.’

‘Fontane-percelen zijn zo groen als gras’

Merx, die 20 hectare Innovator- en 60 hectare Fontane-aardappelen op lössgrond teelt, houdt geen rekening met de 1 oktoberregel. ‘Innovator is een redelijk vroeg ras. Normaal gesproken starten we eind september met rooien, maar we komen door het late pootseizoen groeidagen tekort’, meldt de teler. ‘De eerste stukken zijn nu pas doodgespoten. Dat betekent dat we dit jaar niet eerder dan 10 oktober beginnen met oogsten.’

Eind mei gingen de Fontane-aardappelen in de grond. Ongeveer een maand later dan gemiddeld. ‘Deze percelen zijn op plekken nog zo groen als gras. Het gewas neemt nog volop voedingsstoffen op’, weet Merx. ‘Je moet de aardappelen eerst op retour laten gaan om stikstofverlies te voorkomen.’

Kwaliteit belangrijker

Aardappeltelers worden door fritesfabrieken onder meer afgerekend op kilo’s, maar vooral op kwaliteit. ‘We kunnen geen goede kwaliteit leveren als we een gewas dat niet volledig tot wasdom is gekomen al rooien. Dit jaar rooien we de meeste aardappelen vanaf half oktober tot begin november, al is dat ook afhankelijk van de loonwerker. Die moet wel genoeg tijd en rooicapaciteit hebben.’ Ook de weers- en veldomstandigheden moeten gunstig zijn.

‘Zelfs in een ‘normaal’ groeiseizoen is het ondoenlijk om bewaaraardappelen voor 1 oktober achter de planken te leggen’, zegt Merx. ‘Het ministerie van LNV moet meer overleggen met de sector en kijken naar andere opties om de nitraatuitspoeling te verminderen.’

‘Beter stikstofkorting dan slecht product’

Vorige week stond nog zeker 80 procent van de fritesaardappelpercelen van vader en zoon Evenhuis groen. ‘Vroege aardappelen leveren we rechtstreeks aan de fabriek. We hebben nu de eerste aardappelen die de bewaring in gaan doodgespoten. Komende week gaan we volop aan de gang’, kondigt de Overijsselse teler aan.

‘Half oktober starten we met rooien. Nu is dit seizoen met zo’n laat voorjaar wel extreem, maar ook in een gemiddeld jaar oogsten we de aardappelen niet eerder dan 1 oktober.’ Evenhuis gebruikte dit voorjaar de hele maand mei voor het poten. ‘Vaak poten we het meeste in april, dus dit jaar zijn we een maand later. Logischerwijs heeft het gewas dan ook een maand langer nodig om te groeien.’

Half augustus beginnen

De akkerbouwer zegt dat als hij voor 1 oktober klaar moet zijn met het rooiwerk, half augustus al het land op moet met de rooier. ‘Maar in die periode is de aardappel een waardeloos product’, weet Evenhuis.

‘De knollen hebben dan nog geen lengte, een te laag drogestofgehalte, de zetmeelverdeling is niet goed en ze zijn slecht bewaarbaar’, somt hij op. ‘Bovendien neemt het gewas stikstof op zolang ze groen zijn. Als ik moet kiezen tussen een waardeloos product of een stikstofkorting, dan ga ik voor dat laatste. Dat gaat groei en dus opbrengst kosten, maar het is kiezen tussen twee kwaden.’

De grootste fritesrassen van het bedrijf zijn Innovator en Fontane. Daarnaast teelt Evenhuis Leonata, King Russet en Ivory Russet.

‘Een keiharde datum werkt averechts’

Volgens Krol werkt een keiharde datum dan ook averechts. ‘Ik snap best dat de nitraatuitspoeling omlaag moet, maar dit is niet een goede manier om dat doel te bereiken. Het is krom om een vitaal groen gewas dood te spuiten. De aardappelen zijn pas geschikt voor rooien en bewaren als de knollen voldoende huidvast zijn. Het is goed dat de overheid stimuleert groenbemesters te zaaien, maar hang er geen datum aan.’

De akkerbouwer schat dat het bedrijf na 1 oktober nog 60 procent van de fritesaardappelen moet oogsten. Op 20 september had Krol nog geen bewaaraardappelen doodgespoten en het gewas moet minstens twee weken doodliggen om het te kunnen rooien.

Maand achterstand

‘We begonnen dit groeiseizoen met een maand achterstand’, zegt de ondernemer. ‘Rond 10 juni gingen de laatste aardappelen de grond in. In totaal zijn we drie maanden aan het poten geweest.

‘Voor ons als telers is het gevoelsmatig heel tegenstrijdig om een onrijp gewas te moeten doodspuiten en rooien’, vervolgt Krol. ‘We gaan altijd voor de maximale opbrengst.’ Daarnaast moet je volgens de teler meerdere malen een perceel spuiten als het gewas nog groen staat.

‘Als je gaat spuiten op het moment dat de aardappelplant natuurlijk is afgestorven, de daglengte korter wordt en de nachten kouder, hoef je vaak maar één keer te spuiten. Dat scheelt tijd, geld en uiteindelijk ook opbrengstverlies.’ Het Brabantse familiebedrijf teelt onder meer de fritesrassen Challenger, Fontane, Innovator en Zorba.