Emissierechten kunnen overheden helpen regionaal maatwerk te leveren

De schrijvers van het visiestuk 'Gebieds- en bedrijfsgerichte handelingsperspectieven voor een duurzame landbouw in Nederland' zijn hoogleraar stikstofeffectanalyse Wim de Vries, hoogleraar plantaardige productie Martin van Ittersum, landbouwdeskundige Gerard Ros en agrarisch econoom Roel Jongeneel. Alle vier zijn zij verbonden aan Wageningen University & Research.

De experts stellen een tweetrapsaanpak voor, die start met de hoeveelheid rechten die er zijn in 2018. De vaste, niet-verhandelbare component daarin zijn de rechten die een veehouder in 2030 of 2035 nodig heeft voor de bedrijfsvoering. Het verschil tussen beide is niet verhandelbaar. Worden de rechten die in 2035 nodig zijn verhandeld, dan worden die afgeroomd.

'Met het visiestuk willen we het Rijk en regionale overheden helpen om het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) verder te concretiseren', zegt Gerard Ros. Per provincie maakten de vier experts een overzicht van de opgaven, prioriteerden deze en vertaalden die richting concrete doelen per bedrijf met bijbehorende kritische prestatie-indicatoren. Daarmee kunnen veehouders integraal sturen op landbouwkundige en milieukundige doelen.

Dubbel voordeel

Bij een systeem met emissierechten snijdt het mes aan twee kanten, geven de auteurs aan. Vanaf het moment dat de emissierechten van kracht worden, moeten veehouders namelijk maatregelen nemen om binnen het totaal aan rechten te produceren. 'De vervalfactor zorgt voor een effectieve reductie van ammoniak- en broeikasgasemissies', zegt Jongeneel.

In het visiestuk varieert de afromingsfactor per provincie. Dit is afhankelijk van het verschil tussen de huidige en gewenste emissies.

Maatregelen nemen

Ondernemers die in 2035 rechten tekortkomen, kunnen deze bijkopen van collega's die ze willen verkopen of emissieruimte op geven. Daar hangt dan een prijskaartje aan, beaamt Ros. 'Maar in plaats daarvan kunnen zij ook maatregelen nemen zoals meer weiden, eiwitarm voeren of technische innovaties. Hun emissies nemen daardoor af en ze kunnen binnen de rechtenruimte blijven. Dat is waarschijnlijk veel goedkoper, zeker voor bedrijven die nog weinig aan emissiereductie hebben gedaan.'

De maatregelen en beperkingen waarmee veehouders, maar ook akkerbouwers te maken krijgen in het kader van het NPLG hebben invloed op de kostprijs. De vier experts noemen verschillende sporen waarlangs de extra kosten kunnen worden vergoed. Die van betaald worden voor ecodiensten is er één. Binnen het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) is dit spoor er al. Wordt dit spoor belangrijker, dan moet er meer geld naar toe, geven de schrijvers van het visiestuk aan.

Niet passend

Ros: 'Het GLB-budget is daarvoor nu maar beperkt en lijkt ons niet passend voor de ambitie die de overheid op dit punt lijkt te hebben. Onder bepaalde voorwaarden mogen overheden het GLB-budget ook opplussen met eigen middelen.' Twee andere sporen gaan via de markt of ketenpartijen en het rechtstreeks aanspreken van de burger op het onderhoud en duurzaam beheer van het landschap door een kleine doelbelasting op de consumptie van alle voedsel te heffen.

De doelbelasting betreft ook de 60 procent van het voedsel dat wordt geïmporteerd', licht de landbouwkundige toe. 'Dat is transparant en dan heb je ook niet de moeilijkheid dat je buitenlandse consumenten moet gaan aanspreken om mee te betalen voor het Nederlandse landschap. In de ene EU-markt is dat concurrentietechnisch namelijk best lastig als je zo sterk exporterend bent als de Nederlandse landbouw.'

Speciale aandacht vragen de auteurs voor het vierde spoor: structuurontwikkeling van bedrijven. 'In de hele verdienmodellendiscussie moet die op een goede manier worden meegenomen.' Bedrijfsstructuurontwikkeling was tot nu toe een van de pijlers van het verdienmodel van de landbouw. Bedrijven met een goede bedrijfsstructuur die bij de toekomst past, kunnen hun verdiensten voor een groot deel rechtstreeks uit de markt halen.

25 miljard euro

Van de 25 miljard euro die de overheid reserveerde voor de transitie van de landbouw, is 70 procent gealloceerd voor verschillende bestemmingen waaronder de opkoop van bedrijven. Tijdens de coalitieonderhandelingen is dat bedacht in een situatie dat er nog veel minder bekend was dan nu over het NPLG. De schrijvers van het visiestuk vinden dat de coalitie voor het NLPG een zeer substantieel bedrag aan publieke middelen heeft uitgetrokken.

Dat daar een aantal bestemmingsrichtingen aan gekoppeld zijn, noemen de vier experts vanzelfsprekend. Tegelijkertijd geven zij aan het geen goed idee te vinden grote sommen geld te besteden aan het uitkopen van boeren. Ros: 'We hebben nu meer en betere informatie. Als we het daardoor slimmer, anders of beter kunnen doen, dan moet het niet zo ingewikkeld zijn om de geoormerkte bestemmingen te wijzigen. Wij hebben het vermoeden dat dat kan, maar dat vraagt wel nadere uitwerking.'