Boeren eisen grond op in Landbouwakkoord

LTO houdt ledenavonden om de achterban bij te praten over de voortgang van het Landbouwakkoord. Tijdens zo’n bijeenkomst in het Overijsselse Deventer bleek dat grond een groot vraagstuk is en bovenaan het prioriteitenlijstje van boeren staat.

Wantrouwen tegen landschapsgrond

Groot wantrouwen is er tegen de introductie van landschapsgrond. Een meerderheid in de Tweede Kamer wil daarmee buffers creëren rondom Natura 2000-gebieden waarop met beperkingen kan worden geboerd. De financiële consequenties van die plannen zijn nog onduidelijk. Het voorstel leidt tot stevige discussies aan de tafels voor het Landbouwakkoord, zo blijkt. Ook vanuit het Nederlands Akkerbouw Verbond (NAV) klinken afkeurende geluiden over landschapsgrond.

Volgens voorzitter Bart Kemp van Agractie is er een flinke patstelling ontstaan in de gesprekken over landschapsgrond en overgangsgebieden. 'We hebben zes uur vergaderd en we zijn geen moer opgeschoten.' De belangenorganisatie wil snel duidelijkheid over de grondkwestie. 'Als er geen heldere afspraken komen, heeft verder praten voor ons geen zin.'

Uit een enquête van Agractie bleek eerder dit jaar dat ook die achterban vindt dat landbouwgrond beschermd moet worden. 'Dit onderwerp is zo belangrijk, wij gaan geen concessies doen. We gaan deze gebieden niet opofferen. Dan trekken wij onze conclusies', aldus Kemp.

Illustratief voor het belang van voldoende grond voor de sector is de berekening die sectorpartijen aan de melkveetafel van het Landbouwakkoord hebben ingediend. Voor alle grondgebonden doelen die de melkveehouderij op zich af ziet komen, komt de sector 138.000 hectare tekort.

Onbesproken gevolgen

Rudie Haarman, melkveehouder in het Overijsselse Bathmen en voorzitter van LTO Salland, wijst op een ander gevolg van de grondpolitiek dat vaak onbesproken blijft. Bij de stikstofaanpak en gebiedsprocessen die het kabinet voor ogen heeft, krijgen boeren die dit jaar al meedoen met de Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties straks een voorsprong in de gebiedsprocessen.

Boeren in de zogenoemde witte gebieden voelen zich relatief veilig voor de stikstofaanpak, zegt Haarman. 'Door boeren die sinds 2018 zijn gestopt heeft er in die gebieden al stikstofreductie plaatsgevonden. Dan is de resterende opgave niet zo groot meer. Die zou met management- of stalmaatregelen kunnen worden gehaald. Zij kijken nu al naar vrijkomende grond om te extensiveren. Daar komen de uitgekochte boeren die zoeken naar verplaatslocaties tussendoor.'

Landbouw is van strategisch belang

Grond is altijd al het voornaamste bedrijfsmiddel van een boer geweest, maar met concurrerende ambities op het gebied van natuurversterking en woningbouw in het vizier, wint de uitdrukking 'voldoende grond onder het bedrijf' nog meer aan belang. Een wet die landbouwgrond beschermt hoort bij een landbouwland als Nederland, zegt Van der Tak daarover. 'Wij vinden dat Nederland een landbouwland moet blijven. Schiphol is van strategisch belang, de landbouw is dat ook.'

Tijdens de ledenavond blijkt ook weer eens hoe groot de weerstand onder boeren is tegen het fenomeen 'landschapsgrond'. De vrees leeft dat deze grond na verloop van tijd bij de Natura 2000-gebieden wordt gevoegd. Boeren die in het verleden bufferstroken opgeslokt zagen door natuur, zien deze ontwikkeling met argusogen tegemoet.

De achterdocht is niet voor niets. Een provincie als Overijssel wil bijvoorbeeld op een totaal landbouwareaal van zo'n 200.000 hectare 20.000 hectare overhevelen naar de versterking van natuurgebieden en waterbeheer. Van het overgebleven areaal zou nog eens een derde natuurinclusief moeten worden.

Einde verhaal

'Dit is een grote zorg. Als dit je huiskavel betreft is het einde verhaal voor je bedrijf', verwoordt een boer de weerstand. 'Bufferstroken worden kwistig ingetekend.' LTO is dan ook een verklaard tegenstander van landschapsgrond. Maar het heeft wel te maken met de juridische realiteit. De overheid kan zonder meer beperkingen opleggen op landgebruik, zelfs zonder een financiële compensatie.

Het standpunt van LTO is dat in er de gebiedsprocessen een redelijke compensatie tegenover een andere bestemming moet staan. Landschapsgrond is in feite een afwaardering. Koeien kunnen er grazen, voer kan eraf worden gehaald, maar wel met zeer extensief gebruik. Het is nog maar de vraag of en hoeveel bemesting er is toegestaan.

Vergoeding opkrikken

'Daarom proberen we die vergoeding omhoog te krijgen. Want als een bedrijfsvoering niet langer rendabel is, is de boer formeel onteigend en gelden er andere bedragen', zegt LTO-directeur Hans Van den Heuvel.

Eind 2021 deed Wageningen University & Research (WUR) in de memo Kansen stikstofaanpak voor Kaderrichtlijn Water een voorstel voor de financiële afwaardering van landbouwgrond. Daarin werd de grond van een melkveebedrijf gewaardeerd op 42.000 euro per hectare. Bij functieverandering naar extensief grasland wordt gerekend met een afwaardering van 32.100 euro per hectare.

De berekening roept bij boeren veel vragen op. In de periode van de WUR-memo gold een gemiddelde agrarische grondprijs van 71.600 euro per hectare. 'Grond die naar natuur gaat wordt lager gewaardeerd dan de ruilgrond die je terug kunt kopen. Daar moet geld bij', luidt een herkenbaar verwijt.

Volgens directeur Gerbrand van 't Klooster van de Federatie Particulier Grondbezit (FPG) kunnen en willen particuliere partijen een veel grotere rol gaan spelen op de grondmarkt. 'We hebben te maken met een hoge grondprijs, voornamelijk vanwege factoren die buiten de landbouw liggen. Als je puur kijkt naar het rendement van de agrarische exploitatie zou die prijs veel lager moeten liggen.'

Toch is er volgens Van 't Klooster veel interesse van particulieren om te investeren in landbouwgrond. Binnen zijn eigen organisatie zijn met name landgoederen, kerken, stichtingen en pensioenfondsen aangesloten. Maar er zijn volgens de FPG-directeur veel meer beleggers die niet voor de korte winst gaan en vooral een lange termijnscoop hebben. 'Juist dan wordt investeren in grond interessant.'

Interesse van beleggers

Een andere ontwikkeling is dat er onder beleggers interesse is voor duurzaam grondgebruik, geeft Van 't Klooster aan. 'Ze willen investeren in grond voor boeren die willen verduurzamen. Dat is een interessante ontwikkeling en kan helpen de NPLG-opgaven verder te brengen. Maar het vergt wel een samenspel tussen boeren, overheden en particuliere financiers.'

In tegenstelling tot LTO ziet FPG onder voorwaarden wel kansen in landschapsgrond. De grond moet als landbouwgrond in gebruik blijven bij boeren. Plus het extensieve gebruik moet nodig zijn om de Natura 2000-gebieden beter te beschermen en goed zijn onderbouwd.

In de derde plaats gaat het om de financiering van de grond. Extensief gebruik betekent vrijwel altijd minder opbrengst. Blijvende boeren zullen dus meer grond nodig hebben of moeten hun verdienmodel verbreden. Knelpunt daarbij is de planologische medewerking van provincies en gemeenten.

Andere financiering

Nog lastiger is de financiering van de grond. 'Als bankfinanciering niet kan of wanneer je dat als agrarisch ondernemer niet wilt, heb je andere vormen van financiering nodig', zegt Van 't Klooster. 'Particuliere eigenaren kunnen verpachten. En dat kunnen ook boeren zijn die met hun bedrijf gaan stoppen.'

Dat betekent wel dat ook de pachtwetgeving moet worden aangepast. Daaraan wordt inmiddels gewerkt door LTO, de Bond voor pachters en erfpachters en FPG. Maar het begint ermee dat in de plannen voor ontwikkeling van landschapsgrond wordt afgesproken dat de overheid zorgt voor afwaardering van de gronden en borg staat voor langjarige afspraken en vergoedingen voor extensiever landgebruik.

Het vestigen van een voorkeursrecht – in veel gevallen het voorportaal van onteigening – en een grondbank helpen de verduurzaming volgens particuliere grondbezitters niet en zorgen vooral voor weerstand en vertraging.

Regie over grond en toekomst kwijt

'Mensen die dit bedenken hebben niet in de gaten wat voor effect dit heeft op eigenaren en ondernemers in het gebied. Die zullen achteroverleunen, geen initiatief nemen en gaan ook niet verduurzamen omdat ze geen regie meer hebben over hun grond en daarmee over hun toekomst. Bovendien volgen er procedures die eindeloos duren. Het is een onzalig en onverstandig idee', zegt Van 't Klooster.

De gebiedsgerichte aanpak van onderop moet volgens grondbezitters leidend zijn in plaats van een top-downbenadering. In het landelijk gebied bestaat dan ook een breedgedragen opvatting dat direct betrokkenen, eigenaren en ondernemers uitgedaagd moeten worden om zelf plannen te maken. Op die manier ontstaat er een sterkere onderhandelingspositie dan wanneer de overheid de regie voert.

Deelnemers uit het gebied in de gebiedsprocessen zullen in eerste instantie gefaciliteerd moeten worden met procesondersteuning. En als het naar uitvoering gaat, met de inzet van landinrichting.