Regels voorkeursrecht en extern salderen op de schop voor gebiedsaanpak

Met de gebiedsaanpak (het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG)) kunnen provincies werken aan een transitie van het platteland, waarbij ruimte moet ontstaan voor een duurzame en sterke landbouw, een betere waterhuishouding en versterking van de natuur. Tegelijkertijd voeren ruim vijftig partijen gesprekken over het Landbouwakkoord, een overeenkomst waarin staat wat voor land- en tuinbouw we in 2040 in Nederland willen en wat boeren en tuinders daarvoor nodig hebben. Dit akkoord moet in april worden gesloten.

Van der Wal wil de afspraken uit het Landbouwakkoord meenemen in de gebiedsaanpak. De afspraken die in het Landbouwakkoord worden gemaakt, hangen immers nauw samen met de gebiedsprogramma's. Het Rijk stelt als voorwaarde dat de gebiedsprogramma's in overeenstemming moeten zijn met de afspraken uit het Landbouwakkoord. Provincies zullen deze keuzes in de concepten van hun gebiedsprogramma's verwerken. Voorwaarde daarvoor is dat de provincies tijdig beschikken over de inhoud van het Landbouwakkoord, zodat zij het kunnen verwerken in hun gebiedsprogramma. Daarnaast moeten afspraken uit het Landbouwakkoord in overeenstemming zijn met hun doelen.

Verdeelmechanisme voor Transitiefonds

Het kabinet heeft een Transitiefonds Landelijk Gebied en Natuur ingesteld met 24 miljard euro. Dit fonds moet het behalen van de doelen rond natuur, water en klimaat mogelijk maken. Het Transitiefonds ondersteunt ook de omslag van de agrarische sector. Concreet betekent dit dat de agrarische sector bij de uitvoering van mogelijke afspraken in het Landbouwakkoord moet kunnen rekenen op financiering vanuit het Transitiefonds.

Verschillende provincies hebben al aangegeven een beroep op dit fonds te willen doen, maar de middelen zijn beperkt, stelt Van der Wal. Daarbij hoeft niet de volledige NPLG-opgave met geld uit het Transitiefonds gedekt te worden. Er zijn ook andere middelen, onder meer het Europese Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, het Programma Natuur en andere al bestaande Rijks- en provinciemiddelen.

Het Rijk, het provinciaal overlegorgaan IPO en de provincies hebben een verdeelmechanisme ontwikkeld. Op basis van deze rekensystematiek kunnen indicatieve budgetten worden vastgesteld. De hoogte van dit budget is gebaseerd op de grootte van de NPLG-opgaven in een provincie. Om aanspraak op middelen uit het Transitiefonds te maken, moeten gebiedsprogramma's en maatregelen(pakketten) worden ingediend.

Regels voorkeursrecht veranderen

Om boeren te ondersteunen als zij willen extensiveren, verplaatsen, of vrijwillig willen stoppen, is het belangrijk dat de provincies mogelijkheden krijgen dit te ondersteunen en de regie te behouden. Een instrument dat hierbij kan helpen, is de uitbreiding van de mogelijkheden van het voorkeursrecht. In de huidige regelgeving kan het voorkeursrecht worden gevestigd door de gemeenteraad, Provinciale Staten of de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Wanneer het voorkeursrecht wordt ingezet, heeft dit tot gevolg dat een eigenaar, wanneer deze vrijwillig tot verkoop wil overgaan, zijn eigendom eerst aan de betrokken overheid te koop moet aanbieden.

Het voorkeursrecht kan nu al op vrijwel alle gronden worden gevestigd, ook agrarische gronden, waar een wijziging van de toekomstige bestemmingen is voorzien. Alleen als ook de toekomstige functie in de agrarische sfeer zit, ontbreekt de mogelijkheid om een voorkeursrecht te vestigen. Het kabinet wil deze mogelijkheid toevoegen en zal de Omgevingswet aanpassen. Zo kan straks ook een voorkeursrecht worden gevestigd om agrarische grond te behouden en daarmee het extensiveren of verplaatsten van boerenbedrijven mogelijk te maken. Hierdoor kan ook worden voorkomen dat agrarische grond onnodig verloren gaat.

Meer regie op extern salderen

Van der Wal wil meer grip op extern salderen. Ze scherpt de afspraken aan om te voorkomen dat overheden elkaar verrassen met transacties op basis van extern salderen, zoals bij de opkoop van boerderijen door Schiphol om stikstofruimte te bemachtigen. Het kabinet zet in op een generieke verhoging van het afroompercentage naar 40 procent, zodat daadwerkelijk stikstofemissie wordt gereduceerd. Onderzocht wordt of het mogelijk is om voor projecten die op termijn tot stikstofreductie leiden, een afroompercentage van 20 procent te hanteren.

Tot slot werkt de stikstofminister aan het voorkomen van extern salderen met slapende vergunningen. Zo wordt de ingebruikname van latente ruimte via extern salderen verder voorkomen. De komende maanden wordt het instrument extern salderen geëvalueerd.