Hoe Aldeboarn-De Deelen voorloopt met de gebiedsgerichte aanpak

Bodem is de basis

Dat er projectgelden binnengehaald worden, is voor It Lege Midden een voorwaarde voor de samenwerking, zegt voorzitter van het agrarisch collectief en oud-melkveehouder De Vries. 'Wij willen hiervoor geen ANLb-geld uit de kast halen.'

Juist een collectief kan een belangrijke rol spelen in het gebiedsproces, vindt De Vries. 'We spreken de boerentaal, maar we nemen wel een risico. Vertrouwen is de basis en een gezonde bodem is het uitgangspunt. Daar hangt alles mee samen. Een goede bodem is een spons voor het opvangen van water, wat een onderdeel is van klimaatadaptatie. Bodem speelt ook in de stikstofreductie een rol. Door de kringloop beter te sluiten, zorg je voor minder chemie, dat de stikstofuitstoot ook verlaagt.'

De Vries vindt het dan ook jammer dat natuur- en stikstofminister Christianne van der Wal in zijn ogen te eenzijdig kijkt naar het halen van de stikstofdoelen. 'Dat is het kind met het badwater weggooien. Het ministerie wil vooral scoren op stikstof, maar hoe, dat weten ze nog niet. Er is nog veel gebrek aan kennis.'

Dat ligt in Aldeboarn-De Deelen inmiddels anders. Tientallen proeven werden de afgelopen jaren samen met het gebiedscollectief uitgevoerd. De Vries: 'Het aanbrengen van klei in en op veen is effectief, het verlaagt de CO2-uitstoot. Tot mijn verrassing blijkt mais telen op veenweide toch mogelijk, door niet-kerende grondbewerking. Boeren laten de ploeg staan. Onderwaterdrainage leverde helaas niet op wat we ervan hadden verwacht.'

'Meepraten geeft energie'

Terug naar de keukentafel van melkveehouder Berend Mulder in Haskerdijken. Gingen zijn haren zes jaar geleden recht overeind staan, nu praat hij volop mee over het gebiedsproces. 'Mijn moeder was wethouder. Of je gaat meepraten of je houdt je mond', zei ze weleens. Als je als boer links wil en de maatschappij wil rechts, dan loop je tegen de muur. Dat ik mee kan praten, maakt voor mij het boeren mooi. Daar krijg ik energie van', vertelt de veehouder, die ook voorzitter is van Plaatselijk Belang Haskerdijken.

Voor Mulder en zijn vrouw was het van meet af aan duidelijk dat ze niet wilden verplaatsen. 'Dan moet ik te veel om me heen opgeven. We zijn veel te gehecht aan deze plek. We weten niet beter. We zijn de vierde generatie boeren.'

Wel krompen ze met het aantal koeien toen meer duidelijk werd over het gebiedsproces. 'We wilden uitbreiden. We molken er 95, maar zitten nu op 75. Een vergrotingsslag hing als fiscaal zwaard boven ons hoofd. Ik wil zelf aan het roer van het schip zitten', stelt Mulder.

'Veel indianenverhalen'

Mulder spreekt veel collega's die het soms niet meer zien zitten, ook tijdens zijn werk bij loonbedrijf Brak in Aldeboarn. 'Tijdens het koppelen van machines lopen de emoties vaak hoog op. Er is veel angst en pijn. Er gaan veel indianenverhalen rond over opkoop. Ook aan de telefoon is het vaak raak. Dan laat ik de boosheid en onzekerheid over de toekomst even over mij heen komen. Als je niet meepraat, wordt er over je beslist, geef ik dan aan. Juist door deze mensen die het niet meer zien zitten, raak ik nog meer gemotiveerd om voor de sector op te komen.'

Daarom is het volgens de ondernemer belangrijk dat met alle boeren keukentafelgesprekken worden gevoerd. ‘Elk bedrijf moet aandacht krijgen en zijn ei kwijt kunnen. Waar wil je naartoe, dat moet bespreekbaar zijn. Wij vinden het belangrijk dat boeren iets doen wat ze leuk vinden. Wanneer ze mij verplichten om biologisch boer te worden, ga ik dat niet doen. Ik wil nog geen dag biologisch boer zijn, dat past niet bij mij.’

Voor bedrijven die willen verplaatsen of bijvoorbeeld nog vijf jaar door willen, moet volgens oud-afdelingsdirecteur Dijkstra van Dienst Landelijk Gebied ook aandacht zijn. 'Ook dat is toekomstperspectief bieden', benadrukt hij. Dat de verantwoordelijke provinciebestuurder meer en meer voor de boeren opkomt nu er een stikstofcrisis is, doet hem goed. 'De vechtlust van de gedeputeerde is enorm.'

Vitaliteit in gebied

Hoe houd je het platteland vitaal, economisch, ecologisch en sociaal? Dat is voor Büller de grote uitdaging. 'Daar zit de spanning, maar ook mijn interesse. Als de rol van de landbouw kleiner wordt, moeten andere economische dragers dat gat opvangen. Daarom zijn er gesprekken met de drie gemeenten over hun rol in de transitie van het gebied. Bijvoorbeeld door meer ruimte te creëren voor recreatie op boerenbedrijven.'

Dat is hard nodig, weet melkveehouder Mulder. 'Wij wilden safaritenten op ons erf plaatsen. Daar stak de gemeente Heerenveen een stokje voor.' De partijen verwachten dat de nieuwe omgevingswet hiervoor ook meer ruimte gaat bieden.

Er kunnen 'heel leuke dingen' voor recreatie ontstaan, ervaart ook De Vries van It Lege Midden. 'Bijvoorbeeld de mogelijkheid voor een mooi wandelpad naar natuurgebied De Deelen voor mensen uit het dorp Aldeboarn.' Naast ideeën voor recreatie en toerisme, wordt gekeken naar wonen en energietransitie. De agrarische sector blijft in het gebied een van de belangrijkste economische dragers, verzekert Büller.

De sector moet op zijn minst een generatie met het gebiedsplan vooruit kunnen, vindt de projectleider. 'Daar zijn de boeren het meest bij gebaat. Ik hoop dat de politiek geen slappe knieën krijgt en de landbouwlobby niet weer met geitenpaadjes komt. We moeten met elkaar door deze zure appel heen bijten en met het gebied kijken hoe we deze puzzel het best kunnen leggen. Dat boeren dit samen met burgers doen, daar wordt het project alleen maar rijker van. Met een bredere blik kijk je anders naar problemen en kansen.'

Aldeboarn-De Deelen in het kort

• Aldeboarn-De Deelen is een van de ontwikkelgebieden uit het Friese veenweideprogramma 2021-2030. Het bestaat uit dik veen.
• Het is ruim 5.000 hectare groot, 4.000 hectare is landbouw, 1.000 hectare is natuur.
• Het gebied telt een kleine zeventig agrarische bedrijven, waaronder ruim vijftig melkveehouderijen.
• Om verdere inklinking van het veen te beperken, moeten in het gebied de daling van de bodem en uitstoot van CO2 worden geremd. De bodem moet gemiddeld met 0,2 centimeter per jaar dalen. De CO2-uitstoot moet in 2030 met 0,4 megaton zijn afgenomen. Dat is ruim een vijfde van de jaarlijkse Friese uitstoot van 1,8 megaton CO2.
• Ruim 500 hectare is in 2009 aangewezen als Natura 2000-gebied Deelen. Het gaat om een laagveengebied in de vroegere benedenloop van de Boorne. Dat bestaat uit een stelsel van petgaten, rietland, struweel en graslandvegetaties, waarvan plaatselijk schraallanden. De petgaten zijn betrekkelijk jong. Vanaf het begin van deze eeuw is met vervenen begonnen.
• Staatsbosbeheer beheert 500 hectare moeras, 63 hectare weidevogelgrasland en 12 hectare botanisch grasland.
• Aan de noordzijde is natuurorganisatie Fryske Gea beheerder van natuur.

'Wanneer petgaten dichtgroeien, binden we CO2 en dan ben je spekkoper'

Benedictus praat als vertegenwoordiger van terreinbeherende organisaties mee in de gebiedscommissie Aldeboarn-De Deelen. Hoewel er soms stevig wordt gediscussieerd, heeft iedereen respect voor elkaar, merkt de natuurbeheerder. 'Wij zijn blij dat wij daarbij zijn. Spiegelen vind ik ontzettend belangrijk, dat voorkomt blinde vlekken. Het hij-zijgevoel is weg. Er wordt hier niet naar ons gewezen dat wij van de groene maffia zijn.'

Waar Benedictus op heeft gehamerd, is dat er van begin af aan moet worden gesproken over compensatie voor boeren. 'Daar moet zekerheid in komen. Als je er eerst dertig vergaderingen over moet houden, komt het nooit klaar. Dan is het hommeles.'

Moeras De Deelen

Onderdeel van herstel van het ecosysteem is volgens de Staatsbosbeheer-teamleider het dichtgroeien van het laagveenmoeras in Natura 2000-gebied De Deelen. 'Dat kan nu niet dichtgroeien, onder andere door de kwaliteit en kwantiteit van het water. Het peil is er al een meter hoger dan in de rest van het gebied. Maar je moet ook zorgen dat het moeras niet verzuipt. Wanneer petgaten die ontstaan door het afgraven van veen dichtgroeien, binden we CO2. Dan ben je spekkoper.'

Rond Aldeboarn wil de terreinbeherende organisatie samen met zo'n twintig melkveehouders de weidevogelstand verbeteren. Al generatieslang pachten boeren hier land van de natuurorganisatie. De boeren volgen hiervoor een cursus natuurbeheer en andersom leren Benedictus en zijn collega's ook veel van de agrarisch ondernemers. 'Zowel de boeren als wij kijken erg naar de bodem en waterhuishouding.'

Benedictus bladert door een dikke ordner. Hij zoekt een getypte brief uit de jaren zeventig van zijn voorganger. 'De brief gaat over diepteontwatering en plannen voor een snelweg door het gebied. Hij schrijft ook over de achteruitgang van weidevogels en het inklinken van veen en wat voor gevolgen dat heeft voor het reservaat.'

Wat Benedictus hiermee wil zeggen: de problematiek in het veenweidegebied speelt al heel lang en plannen maken ook. 'Nu is het zaak om echt door te pakken. Een dijk aanleggen en het het gebied laten vollopen zodat er een groot moeras ontstaat, daar gaat het mij niet om. We hebben een vorm van landbouw nodig hier.'

'Ieder gebiedsproces heeft een verbinder en vertrouwenspersoon nodig'

'Er is een geweldige drive en motivatie onder boeren en andere betrokkenen in het gebied. Ze durven stappen te nemen. Dat leidt er ook toe dat ze koplopers zijn', zegt Hoogland. Een onafhankelijk projectleider, zoals Lenneke Büller, helpt enorm in de voortgang, stelt het tweetal. 'Ieder gebiedsproces heeft een Lenneke nodig. Ze wordt geaccepteerd door iedereen. Ze spreekt de taal van boeren en burgers. Ze is daarnaast ook vertrouwenspersoon in het gebied', geeft Hoogland aan. Jorna: 'Zij is de verbinder.'

Een klimaatbestendig watersysteem, dat is de grootste opgave voor het Wetterskip in het gebied. De peilen gaan omhoog en er komt meer waterberging. De brief van minister Harbers over verhoging van het grondwaterpeil rijdt het veenweideprogramma volgens de twee bestuurders niet in de wielen.

'Het leidt niet meteen tot verzwaring van het programma, maar mogelijk wel tot versnelling of verbreding' , verwacht Hoogland. Ook Jorna gaat ervan uit dat het veenweideprogramma niet wordt verzwaard door de kabinetsbrief. 'We blijven streven naar een grondwaterpeil van -40 in de landbouwgebieden. In de lagere delen van de polder waar bijvoorbeeld waterberging of natuur wordt gerealiseerd, is wellicht een hoger peil mogelijk.'

Twee bedrijven opgekocht

De provincie heeft inmiddels twee bedrijven opgekocht in het gebied. En ze is met een paar boeren in gesprek over opkoop of verplaatsing. Vrijwilligheid blijft hierbij het uitgangspunt, benadrukt de gedeputeerde. Andere bedrijven zullen extensiever worden en er komt meer aandacht in het gebied voor natuur en toerisme en wonen en werken.

Beide bestuurders hopen dat boeren met het gebiedsproces meer rust krijgen. 'We hopen dat de bedrijven in het gebied hier een gezond toekomstperspectief aan overhouden', geeft Jorna aan. Hoogland vult aan: 'Boeren moeten er minimaal dertig jaar van verzekerd zijn dat ze door kunnen blijven boeren. Onder de streep moeten ze een boterham kunnen blijven verdienen.'

Ervaringen in Aldeboarn-De Deelen nemen Jorna en Hoogland mee naar andere gebiedsprocessen. Het blijft voor de regionale overheden nog moeizaam om ook in andere delen van de provincie met boeren hierover in gesprek te gaan. 'Het is fragiel. Ook omdat de bank hierin een belangrijke rol heeft en financiën voor de transitie vanuit de bank nog onzeker zijn. Wanneer boeren weten hoe ze hun bedrijf in de toekomst willen verduurzamen, is de bank ook sneller geneigd krediet te verschaffen', verwacht Hoogland.