Provincies willen meer flexibiliteit in gebiedsprocessen

Een tiental mensen uit de bestuurlijke en ambtelijke praktijk kwam woensdag naar de Tweede Kamer voor een rondetafelgesprek over de gebiedsprocessen. Ieder met eigen anekdotes over hoe het kan lopen in een regionale aanpak van het stikstofprobleem met daaraan gekoppeld een wensenlijstje om processen te verbeteren.

De gebiedsmanagers van onder meer Friesland, Gelderland, Overijssel en Gelderland noemen verbinding, geld, energie en tijd als sleutelwoorden bij de uitvoering van het Nationaal Programma Landelijke Gebied (NPLG). 'Een gebiedsproces is geen wondermiddel, maar wel de enige manier om opgaven in samenhang en op keukentafelniveau voor elkaar te krijgen', zegt Henk Jonkers, programmamanager en teamleider Ontwikkelopgave N2000 in Overijssel. In die provincie wordt al sinds 2013 aan zestien gebiedsprocessen gewerkt. Overijssel telt 26 Natura 2000-gebieden. 'We zijn nog niet halverwege.'

Hoe hij omgaat met boeren die de stikstofcrisis ontkennen, wil Kamerlid Laura Bromet (GroenLinks) van Jonkers weten. 'Het gros erkent het probleem, het niet zien van een oplossing maakt dat ze het probleem ontkennen.' GroenLinks, PvdA, PvdD en D66 zijn de partijen die tijdens het rondetafelgesprek blijven vragen naar de inzet van dwingende maatregelen, zoals onteigening. Volgens de aanwezige praktijkmensen is dat in deze fase nog helemaal niet nodig. Provincies zien veel vrijwillige stoppers, maar kunnen deze boeren door de starre opkoopregels niet bedienen.

Stopper verdient respect

In Gelderland wordt gesproken met tweehonderd agrarisch ondernemers over de toekomst van hun bedrijf, zegt Simone Balhuizen, programmamanager Gelderse gebiedsprocessen. 'De onteigeningsdiscussie speelt bij ons nauwelijks. Dat zet het proces alleen maar onder druk. Het is voor een boer geen eenvoudige keuze om een ambtenaar te bellen. De keuze om te stoppen verdient daarom persoonlijke aandacht en respect.'

Balhuizen verwacht dat in Gelderland de doelen worden gehaald. 'We hebben nu dertien bedrijven uitgekocht en daarmee 60.000 kilo stikstof gereduceerd, maar innovatie is ook belangrijk. We zijn met 250 veehouders in gesprek over managementmaatregelen.'

De sprekers pleiten vrijwel allemaal voor de oprichting van gebiedsfondsen waaruit ook regionaal stikstofruimte kan worden uitgegeven. Nu gaat onder regie van het ministerie 30 procent naar natuurversterking. Lokale overheden zouden zelf ook stikstofruimte willen toewijzen aan lokale woningbouwprojecten of jonge boeren die een bedrijf willen overnemen. Landelijke projecten, zoals snelwegen of Schiphol, zouden ook uit die gebiedsfondsen moeten putten. Want dan is daar controle op, is de gedachte.

Schiphol biedt meer

'Als ik nu bij een boer op de koffie kom, dan hoor ik dat Rijkswaterstaat en Schiphol meer te bieden hebben. Er zijn genoeg boeren die ruimte willen maken voor stikstof voor woningbouw even verderop, maar niet voor een snelweg elders. Want dan kan zoon of dochter in het dorp blijven wonen. De overheid moet hierop acteren', zegt CDA-wethouder Jan Pieter van der Schans van de Gelderse gemeente Ede.

De Edese gemeentebestuurder maakt zich gezien de hoge leeftijd van veel boeren geen zorgen of er wel genoeg vrijwillige stoppers zijn in de Gelderse Vallei. 'De stikstof ligt daar voor het oprapen.' Wel vindt hij dat de overheid snel aan de slag moet om het vertrouwen bij boeren te herstellen. 'Ik maak me eerder zorgen of we over twintig jaar nog wel boeren hebben.'

Het stikstofkaartje dat op 10 juni werd gepresenteerd door minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof) heeft veel kwaad bloed gezet ervaren betrokkenen bij de gebiedsprocessen. Ook de door haar aangekondigde 'woest aantrekkelijke' opkoopregeling heeft lopende onderhandelingen met boeren verstoord.

Teleurstelling en wantrouwen

Rond de Zuid-Hollandse Nieuwkoopse Plassen zijn 72 keukentafelgesprekken gevoerd. Daarbij stond de 'teleurstelling en wantrouwen in de politiek met stip bovenaan', zegt Robbert Jan van Duijn, burgemeester van Nieuwkoop en tevens voorzitter van de Begeleidingscommissie uitvoering beheerplan Natura 2000-gebied Nieuwkoopse Plassen en De Haeck.

Van Duijn ziet dat boeren wel aan de slag willen, maar worstelen met hun verdienmodel. 'Ze zien hun inkomen achteruitgaan en daarmee hun bestaanszekerheid. Er moeten echte nieuwe verdienmodellen komen. Ze willen echt ondernemen en niet aan een subsidie-infuus hangen.'

De duivel zit 'm in details

Jack Rijlaarsdam uit het Noord-Hollandse Stompetoren is de enige melkveehouder die tijdens het rondetafelgesprek zijn zegje mag doen. Als themahouder Ruimtelijke Ordening bij LTO Noord West is hij betrokken bij gebiedsprocessen in Noord-Holland. 'De duivel zit 'm in de details', leert hem de ervaring daar.

De melkveehouder meldt dat van een derde van de stikstofdepositie in dat gebied de oorsprong niet bekend is. Komt het uit zee? Daarover zijn experts het niet eens. 'Daar moet wel duidelijkheid over komen, anders hoef je bij boeren niet aan te komen met gebiedsprocessen', zegt Rijlaarsdam.

Stikstofopgave

Nog zo'n praktijkvoorbeeld dat kan tegenzitten in een gebied. Door beter beheer is het areaal veenmosrietland in een van de Natura 2000-gebieden vertienvoudigd. Hierdoor verzwaart de stikstofopgave in het gebied. 'De natuur dijt uit en daarmee verschuift de opgave en opeens ben je met je bedrijf piekbelaster geworden. Dat kun je niet uitleggen in een gebiedsproces.'