Elektrische energie opslaan voor beter rendement

Veel agrarisch ondernemers hebben zonnepanelen op hun daken. Daarmee was De Jong geen uitzondering. Dat was hij wel toen hij in 2015 een batterij op zijn erf plaatste. Deze enorme accu speelde in op de onbalansmarkt. 'We wilden zo het rendement verhogen.'

De Jong werkt met een vaste energieleverancier, maar niet met een vast energiecontract. Met de accu kan hij stroom leveren op het moment dat de vraag groot is en het aanbod minder. 'De energieprijs verschilt per minuut en wij krijgen per kwartier afgerekend', legt de ondernemer uit. Hij laat op zijn telefoon zien hoe sterk de stroomprijs schommelt.

De schommelingen op de onbalansmarkt zijn het gevolg van de vooraf verwachte stroomvraag en daarop ingestelde productie, terwijl de afnemers door bijstelling van de vraag de 'bestelde' stroom niet afnemen. Wat er dan te veel op het net zit, kan zelfs een negatieve prijs krijgen. Op dagen met veel zon of wind kan de productie van zonne- en windstroom ook nog eens anders uitvallen. Bij die fluctuaties kan afname of afgifte door grote batterijen het net stabiliseren.

Kameel en dromedaris

Behalve de beschreven fluctuaties, zijn er ook nog dagelijkse schommelingen in vraag en aanbod. De Jong omschrijft dit verloop als de kameel en de dromedaris: 'De vraag van huishoudens zit vooral in de vroegere ochtend en in de avond. Dan zijn de mensen niet op hun werk of op school en dan nemen ze meer stroom af in de keuken en de rest van het huis. De twee bulten in de ochtend en avond zijn de kameel. Bij de productie van zonne-energie zie je de dromedaris: één bult midden op de dag.'

Zowel bij het gebruik van stroom als bij de levering kan De Jong momenten kiezen die prijsgunstig zijn, al wil dat niet altijd. 'We beregen op een groot deel van ons bedrijf elektrisch. Op zondag is de stroomprijs vaak laag. Dus dan zou je kunnen beregenen. In de praktijk kan dat niet altijd zo precies gepland worden. Als het echt droog is, zijn we soms continu bezig met het beregenen van de zetmeelaardappelen. Dan kunnen we ten hoogste, als de stroomprijs hoog is, kiezen voor de stroom uit de accu.'

Elektrisch beregen is prijstechnisch gunstig voor De Jong en het is technisch handig, omdat het water van grotere diepte wordt gehaald. Omdat dit dieper dan 10 meter is, werkt de akkerbouwer met drukpompen in de bronnen. Zuigpompen kunnen het water niet zo diep halen en elektrische drukpompen die in de grond zitten werken efficiënt.

Voor de verder gelegen percelen hebben De Jong en zijn vader Gooitsen een andere oplossing. 'We werken op de plekken waar we geen elektrische aansluitingen hebben met dieselaggregaten voor de stroom.' Rondom de bedrijfswoning kan de ondernemer overal met stroom van dak en net werken voor de beregening.

Uniek in Europa

'Wij waren de eerste in Europa met zo'n batterij. Het was erg hip en trok veel aandacht. Na die periode werd het jaren stil, tot vorig jaar. In 2015 en 2016 maakten we een periode mee met de laagste prijzen op de stroommarkt. Dat remde de ontwikkeling van de stroomopslag. De interesse bij boeren kwam terug door de problemen met overbelasting van het stroomnetwerk. Ze konden ze hun stroom niet meer altijd overal kwijt of ze hoopten er geld mee te verdienen. Daarnaast zie je wat de oorlog in Oekraïne met de energieprijzen doet', vertelt De Jong.

Als de wind niet waait en de zon niet schijnt, vervullen accu's een stabiliserende rol op het stroomnet, waaraan mogelijk geld te verdienen is. De Jong ziet dan ook een enorme toename van aanbieders van batterijsystemen. 'Toen wij begonnen, konden misschien 1 of 2 bedrijven dit. Nu zijn er 25 tot 30 leveranciers en gebeurt er van alles. Wij hebben daarvoor zeven jaar bijna alleen gestaan met dit systeem.'

Boeren hebben ruimte voor energieproductie en opslag. Toch denkt De Jong dat de vraag naar systemen voor stroomopslag niet is voorbehouden aan de agrarische sector. Andere bedrijven of burgers die een energieneutrale wijk willen, begeven zich op de markt. 'Het is een aparte wereld, waarin nog lang niet iedereen weet bij wie je moet zijn.'

Als boer wil De Jong niet continu bezig zijn met het in de gaten houden van de stroommarkt. Dat proces is geautomatiseerd voor zijn accu. Zo kan het gebeuren dat bij een negatieve stroomprijs de ventilatoren in de schuren aangaan en de beste momenten van laden en ontladen van de batterij zijn geautomatiseerd.

Voor de aardigheid staat er een stoplicht op de zeecontainer van de batterij. Rood is dure stroom, oranje is goedkoop en groen is gratis tot negatief geprijsde stroom. De familie De Jong kan de wasmachine aanzetten als het licht groen is, grapt de akkerbouwer.

Heen en weer belasting betalen

Het oude systeem van stroomprijsbepaling past de eigenaar van de accu niet helemaal. 'We betalen energiebelasting bij leveren en afnemen van stroom. Dat staat het rendement van de accu weleens in de weg. We sponsoren daarmee de staatskas, maar het is geen stimulans voor duurzaam handelen. Ook de netwerkkosten van Enexis zijn een enorme kostenpost voor ons. In plaats van heffen, zouden we beter kunnen kijken hoe boeren kunnen bijdragen aan de stabiliteit van het net. We moeten nadenken over hoe we dat gaan faciliteren.'

De Jong verwacht dat de landbouw een mooie rol kan gaan spelen bij de energietransitie naar meer groene elektrische energie. Hij spreekt erover met politici en beleidsmakers. 'De wetgeving van nu loopt achter op de praktijk en dat is jammer.'

Meer netcapaciteit

De vraag naar meer netcapaciteit hadden de overheid en netbeheerders eerder kunnen zien aankomen, denkt de akkerbouwer. 'Natuurlijk moeten we daar harder mee aan het werk. We kennen sinds 2008 subsidies op duurzame energie, maar beginnen nu pas aan capaciteitsverbetering op het netwerk. Natuurlijk zit de tijd niet altijd mee en komen we wel wat handjes tekort, maar waarom niet een beetje meer doorzetten?'

Luistert de politiek wel? De Jong vindt dat ze daar zeker hun goede kant in laten zien. 'Ja, want hier in Noordoost-Nederland zijn ze bereid te experimenteren en er zijn subsidies voor verduurzaming. De provincie is echter ook afhankelijk van Den Haag en de netwerkbeheerder. Ze zijn zich er terdege van bewust dat dingen uit het veld van waarde zijn.'

Elkaar helpen

Ondertussen zoeken partijen die bezig zijn met energie en verduurzaming kennis bij De Jong. Hij noemt als voorbeeld dat loonwerkorganisatie Cumela een bezoek bracht aan zijn bedrijf. 'Ik doe het niet meer voor niets, maar ik vind ook dat het goed is dat meer mensen zoiets gaan doen als wij met de batterij. Laten we elkaar daar wel bij helpen.'

De ondernemer volgt met belangstelling hoe Giga Storage bij Lelystad grote batterijen plaatst. 'De batterij wordt gevoed met zonne- en windenergie. De netwerkkosten zijn laag, omdat ze achter de meter werken.'

Hoewel De Jong qua wetgeving en rendement op zijn investeringen misschien wat voor de muziek uitliep, heeft hij geen spijt van zijn erfbatterij. Hij verwacht dat regelgeving, techniek en financiële afhandeling voor dergelijke systemen steeds beter op elkaar zullen aansluiten. 'Ik heb bijvoorbeeld een elektrische heftruck met een accu van 80 volt. Dat sluit niet aan op de normale intervallen van 12 volt op elektrische stroom. Die zijn dus steeds 12, 24, 36 volt en meer. Over tien jaar zal die standaard overal veel normaler zijn. Ik had erop kunnen wachten, maar ik heb toch maar gedaan wat ik wilde met de batterij.'