Roep om de Markerwaard steeds luider

Haast terloops bracht Grinwis het idee voor landwinning ter sprake, tijdens zijn bijdrage aan een commissiedebat in de Tweede Kamer over ruimtelijke ordening. 'Staren we ons niet te veel blind op de bestaande postzegel? Waarom blazen we onze poldertraditie niet nieuw leven in en polderen we het Markermeer niet in voor natuur, wonen en landbouw?', suggereerde Grinwis over het vraagstuk hoe de beperkte ruimte in Nederland moet worden ingevuld.

Zijn GroenLinks-collega Laura Bromet verwierp de suggestie direct, maar de opmerking van Grinwis komt niet uit de lucht vallen. Hij is ook zeker niet de eerste uit de Haagse politiek die recent het idee van inpolderen op tafel heeft gelegd. JA21-fractievoorzitter Joost Eerdmans zei vorig jaar nog 'zeer enthousiast' te zijn over het inpolderen van de Markerwaard. En ook Daniel Koerhuis, VVD-Kamerlid, gaf destijds aan dat alle opties moeten worden opengehouden, dus ook vergaande plannen als het (deels) inpolderen van de Markerwaard.

Zoals het ooit ook de bedoeling was, toen werd aangevangen met het realiseren van wat later de provincie Flevoland zou worden. Deze maand is het tachtig jaar geleden dat de Noordoostpolder officieel droogviel en daarmee was het de eerste grote polder in het Zuiderzeegebied die werd drooggemaakt. Oostelijk en Zuidelijk Flevoland volgden in de decennia daarna. De Markerwaard of het Markermeer zou het sluitstuk moeten zijn van de grootschalige inpoldering.

Met de aanleg van de Houtribdijk, tussen Lelystad en Enkhuizen, werd weliswaar een eerste stap gezet om het Markermeer droog te leggen, maar tot voltooiing kwam het nooit. Al vanaf het begin was er protest tegen het plan, omdat droogleggen ecologisch ongunstig zou zijn en zou leiden tot verdroging van het vasteland. In de jaren tachtig werd definitief besloten het Markermeer open te houden.

Nu de druk op de ruimte enorm is, klinkt de roep om de Markerwaard opnieuw. Het woningtekort, ruimte voor duurzame energie en extensivering van de landbouw nopen de politiek tot nadenken over dergelijke drastische ingrijpen. Ook landbouworganisaties als LTO Nederland en NAJK tonen zich enthousiast over het idee van landwinning, al dan niet in de Markerwaard.

LTO stelt voor serieus en grondig te onderzoeken hoe verder te gaan nu het alweer een halve eeuw geleden is dat de laatste Flevopolder werd drooggelegd. 'De geschiedenis van Nederland is een geschiedenis van nieuw land aanwinnen. Landwinning in bijvoorbeeld de Noordzee hoeft niet alleen ten dienste van de land- en tuinbouw te staan. Ook stedenbouw, recreatie en natuur zullen er wel bij varen', verklaarde LTO in haar Grondvisie 2021.

Dat de landbouwsector positief staat tegenover het idee van landwinning, mag geen verrassing heten. De in Flevoland gewonnen gebieden zijn momenteel goed voor ongeveer 6 procent van de Nederlandse landbouwgrond. Met name de Noordoostpolder was bedoeld als landbouwgebied en werd ook zo ingericht.

Oostelijk Flevoland bestaat voor 75 procent uit landbouwgrond, Zuidelijk voor de helft. Dat was nog meer in de oorspronkelijke plannen, maar tussen de start van de drooglegging en de voltooiing werd bedacht dat de Flevopolders ook moesten helpen de verstedelijkingsdruk in de Randstad te verlichten.

Areaal landbouwgrond gedaald

De laatste decennia is het areaal landbouwgrond in de jonge provincie Flevoland ook weer gekrompen, met name ten gunste van woningbouw. In 1981 kende Flevoland volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) nog 113.000 hectare landbouwgrond, in 2017 was dit 106.000. Desondanks is het aandeel dat de landbouw bijdraagt aan de economie in de Noordoostpolder en Urk, de sterkst agrarische gebieden, met 16 procent wel fors hoger dan de rest van Nederland.

Een nieuw stuk gewonnen land, vanaf nul in te richten, kan het onder druk staande landbouwareaal lucht geven. Bovendien is deze potentiële landbouwgrond ook mondiaal gezien hard nodig, betoogt architect en stedenbouwkundige Leo Onderwater. Volgens hem kan Nederland een toonaangevende rol spelen in de door de Verenigde Naties beoogde 70 procent stijging van de voedselproductie tot 2050.

'Met de investering van enkele miljarden euro's in de Markerwaard, met een oppervlakte van 40.000 hectare, kan 20.000 hectare relatief goedkope vruchtbare landbouwgrond worden aangelegd', rekende Onderwater al eens voor in Nieuwe Oogst.

Rol in mondiale voedselproductie

Volgens Onderwater kan Nederland, gezien de gunstige klimatologische, agrogeologische en geohydrologische omstandigheden, een toonaangevende rol blijven spelen in de mondiale voedselproductie. Bovendien kunnen landbouwbedrijven, die nu op de hogere zandgronden lijden onder droogte, worden verplaatst naar de Markerwaard. De hoger gelegen zandgronden van Noord-Limburg, Oost-Brabant en Gelderland kunnen vervolgens worden gebruikt voor woningbouw, stelt hij.

De Markerwaard kan volgens de ideeën van Onderwater ook twee steden herbergen, voorzien in recreatiestranden. Een deel moet worden ingeruimd als inundatiegebied en er is plek voor bosbouw. 'Als er ooit de noodzaak was voor landaanwinning, dan is het nu.'

Meer ideeën voor creëren van extra ruimte

De Markerwaard is niet de enige plek waarover ideeën bestaan om extra oppervlakte te realiseren voor de ruimtelijke opgaven in Nederland. Zo opperde de BoerBurgerBeweging (BBB) in aanloop naar de laatste Tweede Kamerverkiezingen om natuurgebied de Oostvaardersplassen in Zuidelijk Flevoland in te zetten als grootschalige woningbouwlocatie.

Achterliggende gedachte van dit plan is om landbouwgrond elders te behouden en zo 'onherstelbare schade' aan het platteland te voorkomen. Op de in de woorden van de BBB 'uitgemergelde toendra' die de Oostvaardersplassen heet, moet ruimte komen voor 300.000 woningen, waarvan een groot deel hoogbouw. Het watergebied kan worden behouden voor de watervogels.

Zoetwaterreservoir

BBB-voorvrouw Caroline van der Plas liet zich eerder ook ontvallen geen voorstander te zijn van drooglegging van de Markerwaard, omdat dit gebied een belangrijke rol speelt als zoetwaterreservoir. Dat is ook de visie van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, het waterschap waarin het gebied zich bevindt.

In antwoord op schriftelijke vragen gaf het waterschapsbestuur in 2021 aan dat de functies van het Markermeer als zoetwater- en drinkwaterbuffer 'onaantastbaar' zijn. Het bestuur stelt dat het 'alert is op de verlanding van het IJsselmeergebied'.

Overigens zit aan het droogleggen van de Markerwaard nog een bezwaar. In een deel van het meer wordt momenteel natuurgebied Marker Wadden aangelegd. Inpoldering of gedeeltelijke drooglegging kan derhalve op veel weerstand rekenen bij natuurorganisaties.