De Varkenshoff: experimenteel onderkomen voor prinsjes en prinsesjes

Het erf van familie Noordman in het Overijsselse Lemelerveld bruist van actie. Een vrachtwagen levert materialen voor de nieuw te bouwen stal. Herbert Noordman rijdt die met de shovel naar de gewenste plek. Niels Noordman is in overleg op de bouwplaats en Annemarie Noordman schoffelt de tuin omdat er veel bezoek verwacht wordt. De Varkenshoff is een van de drie bedrijven in de dagtocht 'De boer op' van het blad Noaber.

Annemarie Noordman is actief als het gaat om de boer-burgerverbinding. De experimentele stal Varkenshoff speelt daarin een belangrijke rol. 'Vorig jaar tijdens de lockdown waren wij een van de weinige uitjes die gewoon open waren. Voor een bezoek en bigknuffelen vraag ik geld. Maar eigenlijk altijd ontstaan er mooie gesprekken over het hoe en waarom van het houden van varkens en de rol van vlees in onze voeding.'

Natuurlijke ventilatie

De Varkenshoff werd vijf jaar geleden in gebruik genomen. Een 18 meter brede, 47 meter lange en 7 meter hoge serrestal met een licht doorlatend dak en natuurlijke ventilatie. De stal is ingericht naar een idee van Jan Pape. Hij is ook de geestelijke vader van de koeientuin.

Vijf grote plantenbakken delen de stal op in vier segmenten. Onder één dak is er ruimte voor drachtige zeugen, kraamzeugen, speenbiggen en vleesvarkens. Het groen in de bakken had een dubbele functie: het is eetbaar en de planten houden de lucht zuiver.

Wat er in de plantenbakken bij de start van de stal er nog fris en groen uitzag, biedt nu een wat troosteloze aanblik. 'De gedachte was mooi', zegt Annemarie Noordman. 'Maar het stro en zaagsel in de stal zorgen voor veel stof en de bomen en planten kunnen daar niet tegen. We blijven zoeken naar een oplossing.'

Stal om te vertellen

Voor Noordman beantwoordt de Varkenshoff aan het ideaalbeeld van vroeger. 'Het is een stal van waaruit ik het verhaal over de varkenshouderij goed kan vertellen.' De meest uiteenlopende groepen weten de weg naar het bedrijf te vinden. Ook collega-varkenshouders. Al kwam van hun zijde in eerst instantie wel kritiek. Bang als ze waren dat de Varkenshoff de norm zou worden voor de toekomst.

'Nou, dat wordt het niet', zegt Annemarie Noordman op de voor haar zo kenmerkende directe manier van communiceren. Ze windt geen doekjes om de mooie en minder mooie kanten van het houden van varkens. Omdat het bij de Varkenshoff om een nieuw concept ging, deed Wageningen University & Research er onderzoek. Inmiddels is dat afgerond en het leverde nieuwe inzichten op.

Tien stappen en plassen

Zo zet een zeug maximaal tien stappen en dan poept of plast ze. 'Wil je het mestgedrag sturen, dan moet er dus binnen die actieradius een varkenstoilet zijn.'

Op de Varkenshoff werpen telkens ongeveer drie zeugen tegelijk. Hun biggen blijven hun hele leven bij elkaar. 'Bij de zeugen zie ik dat het gedrag veel competatiever is.' Als voorbeeld haalt Noordman een jonge zeug aan die dacht dat ze de baas was. Haar soortgenoten tolereerden dat twee dagen, daarna ging het mis.

'Iedereen vindt het altijd fantastisch dat de dieren in het stro liggen, maar wordt het iets te warm, dan liggen ze op de roosters.' Omgekeerd noemt Noordman de stal voor te koud in de wintermaanden. Op de vraag of dat wel echt zo is, want zo koud waren de afgelopen winters tenslotte niet, of het dus misschien menselijke perceptie is, luidt het antwoord: 'In deze stal doe ik mijn dieren 's winters echt te kort.'

'Goed zijn voor je dieren zit in het zorgende van de mens. Eten, drinken, een fijne slaapplek. Varkenshouders is zo geleerd om biggen in leven te houden.' Dus maakte Noordman afgelopen winterperiode voor de speenbiggen plastic tenten boven de hokken en creëerde zo een aangenamer microklimaat voor 'de prinsjes en prinsesjes'. Zo noemt de varkenshouder liefkozend het bonte spektakel dat de stal bevolkt en dat veel aandacht krijgt.

Om varkens te krijgen die wat beter bestand zijn tegen de houderij-omstandigheden in de Varkenshoff wordt gefokt op dieren met iets meer spek op de ribben en niet te grote tomen biggen. 'Wij kunnen namelijk geen pleegmoeders maken.'

Biggen roepen de moeder

De kraamzeugen hebben elk hun eigen kraamkamer in het grote groepshok. Een houten rand houdt de biggen de eerste dagen in het nest. 'Leg je een big over, dan gaat die roepen. De moeder reageert en dan heb je twee nesten verstoord. Een big heeft twee dagen nodig om zijn moeder te leren kennen', licht de varkenshouder toe.

'Ik heb in deze stal echt naar het gedrag van mijn dieren moeten leren kijken. Ik werkte jaren in de zorg met mensen met een beperking. Signalen lezen, daar ligt wel mijn hart.'

Innovaties meer delen

De nieuwe stal leverde haar mooie inzichten op, zegt Noordman. Die had ze graag gedeeld met ondernemers die met vergelijkbare initiatieven als de Varkenshoff aan de slag zijn. Als voorbeeld wordt ZonVarken in De Heurne genoemd.

Dat bedrijven met experimentele concepten niet intensiever met elkaar in contact worden gebracht, noemt de ondernemer een gemiste kans. Zou dat wel gebeuren dan kan één plus één drie worden. 'Er blijven nu mogelijkheden liggen.'

Eigen vlees afzet

Sinds een jaar of drie vermarkt Noordman het vlees van de varkens van de Varkenshoff zelf. Dat voegt weer een hele nieuwe dimensie toe aan het houden van varkens. 'Ik heb me nooit gerealiseerd dat je zoveel verschillende producten kunt maken van varkens. Er ging een wereld voor mij open. Ik snap steeds beter hoe verwaarden in elkaar steekt.'

Vlakbij de entree naar de bezoekersruimte staan twee grote diepvriezers en een vriescel. Het vlees wordt in pakketten verkocht. 'De hele wereld roept dat de schaal van de veehouderij anders moet. Wij doen dat, maar aan de verkoop van ons vlees is dat niet te merken', klinkt het commentaar. Er werd zelfs een marketingbedrijf in de arm genomen om de zichtbaarheid van vlees van de Varkenshoff te vergroten.

De vleesverkoop is met name een activiteit van de zoons Bart en Niels. Die steken er veel tijd en energie in en zetten de online-verkoop via een verkooporganisatie op de rails. 'Ik was allang gestopt', zegt Annemarie Noordman. De keerzijde is dat de vleesverkoop wel het bewustzijn heeft aangewakkerd dat in Nederland goed en veilig voedsel wordt gemaakt.

Noordman zegt – niet als enige – dat de gemiddelde Nederlander het gevoel bij voedsel is kwijtgeraakt. Waarom je beter geen gewassen aardappelen en wortelen kunt kopen of hoe je een schnitzel bakt. 'Vroeger was eten belangrijk, nu is het in veel huishoudens een sluitstuk. Primaire kennis over wat gezond voedsel is en de rol van dierlijke eiwitten daarin moeten we veel meer uitdragen.'

Wanneer Noordman daar kans toe ziet, laat zij die niet voorbij gaan. Of het nu bij bezoekers van de Varkenshoff is of bij studenten die op het bedrijf komen. 'Ik vertel ze het hele verhaal. Van de Varkenshoff, maar ook van ons vleesvarkensbedrijf Veldhoek Porc. Elk dier heeft recht op een goed leven. Ongeacht in welke houderij.'

Toekomst

Herbert en Annemarie Noordman hebben vier kinderen. Zoon Niels neemt het bedrijf over. Een volgende generatie die de schouders erbij onderzet, brengt verandering met zich mee. De bouwactiviteiten op het erf hangen daar ook mee samen.

Op de plaats waar het beton inmiddels is gestort, komt een serrestal met 3.000 plaatsen. De bestaande huisvesting van de vleesvarkens zijn ook serrestallen en het vele licht binnen ervaart de familie als positief voor de dieren en het werkt prettig.

Er zijn plannen het bedrijf weer gesloten te maken. 'Niels wil het bedrijf overnemen, maar geeft ook duidelijk aan het anders te willen doen dan Herbert en ik. 24 uur per dag zeven dagen in de week bezig zijn met je bedrijf is niet van deze tijd. Onze kinderen zijn trots op wat er staat, maar hebben er ook hun lessen uit getrokken.'

Bekijk meer over:

• dierenwelzijn
• imago
• stallenbouw