Boer is succesfactor in proef Spengen

Toen de bedrijvenproef 'Sturen met grondwater' begon, heette de toepassing nog onderwaterdrainage met drukdrains. Nu wordt gesproken van het actief waterinfiltratiesysteem (Awis).

Hiermee sturen boeren in samenwerking met het waterschap het grondwaterpeil op diverse percelen met als doel bodemdaling af te remmen en de landbouwpraktijk te vergemakkelijken.

Eindrapportage

De proef is onlangs afgesloten. In mei zijn de belangrijkste resultaten en geleerde lessen in een eindrapportage gepresenteerd door Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden dat de proef heeft opgezet en begeleid.

In de bedrijvenproef kregen zeven van de acht melkveehouders in een veenpolder een Awis op hun land. In totaal is zo 15 procent van de polder van drains voorzien. In Spengen werd voor het eerst op grote schaal gewerkt met actieve waterinfiltratie, een systeem dat bij het Veenweiden Innovatiecentrum in Zegveld is ontwikkeld. De financiering kwam van provincie Utrecht, Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden en de boeren.

Vervolginnovaties

De bedrijvenproef heeft een aantal vervolginnovaties opgeleverd, net als nieuwe inzichten en conclusies. 'Maar een definitieve conclusie over de afremming van de bodemdaling kunnen we helaas niet trekken. Daarom wordt de meetreeks aan bodemhoogte voortgezet tot en met 2026', zegt projectleider Annette van Schie.

'Het is goed dat we meten, maar de periode is wetenschappelijk gezien nog te kort. Er zaten een paar extreem droge jaren bij die het beeld scheeftrekken. De boeren vinden het jammer dat de harde conclusies nog uitblijven', weet de projectleider.

Maatschappelijke doelen

Duidelijk is al wel dat waterinfiltratie voornamelijk bijdraagt aan de genoemde maatschappelijke doelen, wat ook blijkt uit vergelijkbare projecten, stelt Van Schie. 'Vooraf was ook gehoopt op een betere grasopbrengst door vervroeging van het weide- en maaiseizoen. Maar dat komt er niet overtuigend uit.'

Wel herstelde het gras zich na de extreme droogte in 2018 sneller. Maar de gewasvoordelen zijn te beperkt om het een productieve maatregel te noemen voor het boerenbedrijf. 'Dit is jammer voor de kosten-batenverhouding.' In elke geval leveren de boeren niet in aan gewasgroei en -kwaliteit ten opzichte van de referentiepercelen, wat voor hen een voorwaarde was.

Hoger waterpeil

In vijf jaar tijd leverde de bedrijvenproef diverse nieuwe inzichten en innovaties op het gebied van bodemdaling op. 'Een echt grote verrassing voor ons is de mate waarin het grondwaterpeil schommelt door het jaar heen. Zo zie je hoe het sponseffect van een veenbodem werkt', meldt de projectleider.

In 2018 zat het er zelfs 10 centimeter verschil tussen de laagste en hoogste bodemhoogte. 'In het midden van percelen, veraf van de sloten blijkt het peil meer dan een meter uit te zakken', zegt Van Schie.

Verhoging grondwaterstand

Belangrijk is dat de schommelingen door het jaar heen op de geïnfiltreerde percelen minder groot zijn, wat te danken is aan de geslaagde verhoging van de grondwaterstand. In de periode 2018-2021 was het bereikte voorjaarspeil gemiddeld 16 centimeter hoger dan op normale percelen en in de zomer was dat zelfs 26 centimeter.

Bijzonder aan 'Sturen met grondwater' is de ruimte die de boeren hebben om zelf de waterstand te bepalen op hun proefpercelen. Volgens hoogheemraad Bert de Groot was het spannend om zoveel verantwoordelijkheid bij de boer neer te leggen. 'Door goed te communiceren, een stukje ruimte te geven en samenwerking op basis van vertrouwen lukt dit goed', zei hij bij de presentatie.

Ideeën en trucjes

Meer dan dat zelfs, vindt Van Schie. 'De grote rol voor de boeren is een succesfactor gebleken. Daardoor zijn zij gaan meedenken en kwamen ze ook met ideeën en trucjes om het beter te laten werken.'

Met het Awis sturen de boeren op een constante drooglegging van ongeveer 40 centimeter onder maaiveld. In droge periodes stuurden sommigen naar 30 centimeter. 'Deze grondwaterstand blijkt haalbaar. Je kunt dan nog met machines goed het land op. Wel is de bodem eerder verzadigd als er hevige neerslag valt na een droge periode', zegt Van Schie.

Dat weet ook melkveehouder André van Herk uit Kockengen. Hij is samen met zijn vader een van de deelnemende bedrijven. 'Je bent minder flexibel met hevige buien na een droge periode. Vooral in 2018 bleek dat. Omdat je de hele zomer het land natter houdt, ben je de buffer kwijt op je gedraineerde percelen.'

Sneller groen

Wel zag Van Herk het gras op de gedraineerde percelen veel sneller groen worden na droge zomers. 'Ook de onkruiddruk was minder. Dit een positief punt', vindt hij. Helaas leveren de drains geen aantoonbare verlenging van het weideseizoen op. Hooguit een dag, stelt de melkveehouder.

De ondernemer heeft goed leren werken met het actief waterinfiltratiesysteem. Op zijn land liggen drie volautomatische Awis-systemen op netstroom van 4,9 hectare in totaal.

'Als je het peil wilt aanpassen, dan kun je de instellingen veranderen. Dat is niet veel werk. Het wordt nog makkelijker nu een van onze drie pompputten is voorzien van een draaiknop. Dan zal ik het peil wel vaker aanpassen denk ik', zegt Van Herk.