'De menselijke maat komt een beetje terug'

Ik zat tegenover drie rechters. Een van hen nam het woord en sprak de ambtenaren van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) vermanend toe. Volgens de rechter had de NVWA kennelijk weinig geleerd van een eerdere uitspraak waarin de NVWA een tik op de vingers kreeg. Bovendien kon de NVWA rekenen op een kritischere rechter.

Dat zit zo. Als je een overheidsbesluit bij de rechter aanvecht, is de rechter altijd wat terughoudend. Het is niet de bedoeling dat de rechter op de stoel van het bestuur gaat zitten. De rechter gaat bijvoorbeeld niet beoordelen hoe een bestemmingsplan moet worden ingevuld. Dat moet de gemeente doen. Het bestuur van de gemeente legt verantwoording af aan de democratisch gekozen raad, de rechter niet. De rechter kijkt vooral of het besluit van de overheid past binnen de spelregels.

De rechter kreeg de laatste jaren steeds meer kritiek op die terughoudende rol. In de toeslagenaffaire oordeelde de rechter bijvoorbeeld: in de wet staat dat je ook bij een kleine fout alle toeslagen moet terugbetalen. Dat is nu eenmaal de spelregel. Daar ga ik verder niet over.

Daar komt de rechter nu steeds meer op terug. Laatst oordeelde de Raad van State, een van de hoogste bestuursrechters in Nederland, dat de rechter strenger gaat toetsen aan het evenredigheidsbeginsel. In die zaak had de burgemeester een woning op slot gegooid. In dat huis woonde een moeder met zes kinderen. De oudste zoon bleek in drugs te handelen. Dat was voor de burgemeester reden om de woning zes maanden te sluiten. Daardoor kwam het desbetreffende gezin op straat te staan. De vraag was: gaat dat niet veel te ver?

Een terughoudende rechter zou zeggen: dit kan op basis van de wet en het past dus binnen de spelregels. De rechter is op advies van twee professoren kritischer gaan toetsen. De rechter kijkt nu of de consequenties van het besluit van de burgemeester niet te groot zijn voor dit gezin.

In mijn agrarische praktijk heb ik vooral met de NVWA en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland te maken en procedeer ik vooral bij het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb), een andere hoogste bestuursrechter. In de zitting die ik in het begin aanhaalde, wees de rechter de NVWA op de uitspraak van de woningsluiting. De rechter van het CBb gaf alvast een waarschuwing mee: net als de Raad van State gaat ook het CBb strenger toetsen. De menselijke maat komt dus een beetje terug.