Duitse landbouwminister zoekt naar budget voor transitie

Cem Özdemir is nu ruim een maand in functie als Duitse minister van Landbouw. De Groenen-politicus is druk bezig zich in te werken in de hem relatief onbekende materie. Voor uitgewerkte beleidsplannen is het te vroeg, maar de nieuwe bewindsman ondernam toch al wat richtinggevende acties.

Zo had hij nog voor de kerst een uitvoerig gesprek met de leden van de Toekomstcommissie Landbouw. Die breed samengestelde commissie presenteerde afgelopen zomer een dik rapport met aanbevelingen voor de omslag naar een duurzamer landbouw- en voedselsysteem.

De soms vergaande voorstellen zijn een reactie op de toenemende onvrede in de Duitse samenleving over de intensivering in de landbouw en de gevolgen daarvan voor milieu en klimaat. Dat ze uiteindelijk door alle deelnemende partijen zijn ondertekend, is bijzonder in een land waar het 'poldermodel' een tamelijk onbekend fenomeen is.

Bij de presentatie van het regeerakkoord klonk kritiek op het ontbreken van verwijzingen naar dit rapport. Het leek erop dat de nieuwe coalitie zelf wel zou bepalen hoe de agrarische sector kan worden verduurzaamd.

Özdemir heeft dat beeld nadrukkelijk recht willen zetten. Dat blijkt uit zijn verklaring dat de commissie heeft aangetoond dat het mogelijk is om 'het ook op een zeer controversieel onderwerp eens te worden'. De gemeenschappelijke standpunten bieden volgens de bewindsman een goed uitgangspunt voor beleid. 'Nu gaat het erom dat beleid te gaan opzetten.'

Speerpunten nieuwe coalitie

Speerpunten voor de nieuwe coalitie zijn verbetering van het dierenwelzijn en terugdringing van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Daarvoor zijn niet makkelijk te realiseren maatregelen nodig die de boeren flink geld gaan kosten. Neem de aanpassing van stalsystemen in een situatie waarin bouwmaterialen erg duur zijn en het heel lastig is om de nodige vergunningen te krijgen.

De landbouwminister heeft inmiddels laten weten daar begrip voor te hebben. Hij vindt dat er geld moet komen om de boeren te ondersteunen. 'Als wij structurele veranderingen willen, moeten we de boeren financieel ondersteunen', zei Özdemir in een interview.

De vraag is waar dat geld vandaan moet komen. De nieuwe regering wil op veel beleidsterreinen gaan investeren, maar heeft ook afgesproken dat er geen belastingverhogingen komen. Dat zal leiden tot forse debatten in het kabinet over de beschikbare budgetten.

'Een nieuwe ecologische en sociale opzet van het landbouwbeleid kan niet gratis zijn. Als we het serieus menen, moeten we daarvoor ook de middelen beschikbaar stellen', aldus Özdemir. Hij voegde eraan toe dat het, in vergelijking met de omslag die nodig is in de automobielsector, om 'relatief bescheiden' bedragen gaat.

Samenleving moet meebetalen

De Toekomstcommissie Landbouw geeft aan dat ook de samenleving moet meebetalen aan de hogere kosten voor boeren. De prijzen voor levensmiddelen dienen 'een betere afspiegeling' te vormen van de productiekosten. Beloning van kwaliteit zou leidend moeten zijn, en niet massaproductie tegen zo laag mogelijke prijzen.

Onduidelijk is hoe dat kan worden gerealiseerd in een open markt als Duitsland. Bovendien wordt een belangrijk deel van de productie uitgevoerd. De vierde agrarische exporteur ter wereld moet kunnen concurreren op internationale markten.

De landbouwminister staat op het standpunt dat de levensmiddelenprijzen op een zodanig niveau moeten liggen dat boeren klimaatdoelstellingen kunnen realiseren, dierenwelzijn verbeteren en daarnaast ook een fatsoenlijk inkomen hebben. In Duitsland is vrij veel discussie over de verkoop van levensmiddelen tegen dumpprijzen.

Özdemir is blij met die discussie. 'Het draagt bij aan meer bewustwording over de herkomst van levensmiddelen en de prestatie die boeren daarvoor moeten verrichten.' Zelf gaat hij de mogelijkheden verkennen om te komen tot een verbod op de verkoop van levensmiddelen onder de kostprijs. Dat voornemen is ook vastgelegd in het regeerakkoord.

Wat de glastuinbouw betreft gaan er stemmen op om de sector extra te ontwikkelen in gebieden die lijden onder het stoppen met de bruinkoolwinning. Glastuinbouw kan bijdragen aan economische versterking. Nieuwe glasbedrijven passen de meest geavanceerde technische ontwikkelingen toe. Nederlandse kennis zou er uitstekend kunnen worden ingezet.

Kritiek op industrialisatie

Daar wringt het bij een deel van de Duitse samenleving. Eind september publiceerde het weekblad Die Zeit een groot artikel over de industriële opzet van de glastuinbouw in Nederland. Vastgesteld werd dat de Nederlandse tuinbouw modern en goed doordacht is, met hoge duurzaamheidseisen. Maar tegelijkertijd kwam het weekblad met de vraag: 'Wie viel Technik verträgt unser Essen?'

Hoeveel techniek verdraagt ons eten? Die vraag, waarop de auteur geen eenduidig antwoord kan geven, tekent de houding in Duitsland waar verduurzaming vaak wordt gekoppeld aan nostalgie, familiebedrijven en dicht bij huis. Daar moet Özdemir een weg in vinden bij het ontwikkelen van concrete plannen voor de 'Agrarwende', de ommekeer naar een duurzamere land- en tuinbouw in Duitsland.