Voor de uitvoering van de ambitieuze vergroeningsagenda van Rutte IV wordt een Nationaal Programma Landelijk Gebied opgericht. Hieraan is een volgens de coalitie 'ruimhartig' transitiefonds gekoppeld van in totaal 25 miljard euro.

Het fonds dient als pijler onder het gewenste langjarige, voorspelbare en coherente beleid dat voor de omschakeling noodzakelijk is. Het Rijk gaat met de provincies afspraken maken over het vrijgeven van de transitiebudgetten.

De opsomming van voornemens en plannen ontbeert een nadere uitwerking. Veel zal moeten worden uitgewerkt in de gebiedsprocessen. Concrete nieuwe maatregelen voor de land- en tuinbouw ontbreken. Een nieuwe wetenschappelijke ecologische autoriteit maakt de analyses op basis waarvan opgaven voor natuurherstel, klimaat en water worden bepaald en gehaald.

In vijf thema's worden de ambities van het nieuwe kabinet voor de landbouw nader toegelicht.

1. Stikstofaanpak

Met het naar voren halen van de stikstofdoelstellingen van 2035 naar 2030 en het hogere reductiedoel van 50 procent komt het nieuwe kabinet tegemoet aan de adviezen van de commissie-Remkes. Alle sectoren moeten daaraan een evenredige reductiebijdrage leveren. Ook in Europees verband zet het kabinet zich in voor stikstofreductie.

De gebiedsgerichte aanpak van de stikstofcrisis richt zich op extensivering, omschakeling, innovatie, legalisering en verplaatsing van bedrijven. Onteigening wordt niet letterlijk genoemd. Wel staat in het akkoord dat als vrijwilligheid geen oplossing biedt in een gebied 'het gesprek wordt aangaan om samen te zoeken naar de mogelijkheden'. Een groot deel van het transitiefonds is daarop gericht: 7,4 miljard euro voor de opkoop van veehouders en nog eens 6,9 miljard euro voor de afwaardering van landbouwgrond.

Die afwaardering past ook bij een ander voornemen: het creëren van een tussenvorm van natuur- en landbouwgrond, de zogeheten landschapsgrond. Hierop moet onder voorwaarde een natuurinclusieve of extensieve vorm van landbouw mogelijk blijven. Uit een nog op te richten grondbank wordt vrijkomende grond uitgegeven voor het extensiveren, omvormen en verplaatsen van bedrijven en natuurontwikkeling. Voor kennisontwikkeling, innovatie en de aanpassing van stalsystemen is tot en met 2035 3,6 miljard euro beschikbaar.

2. Klimaatbeleid

Om uiterlijk in 2050 klimaatneutraal te zijn, wordt het doel voor 2030 in de Klimaatwet aangescherpt tot tenminste 55 procent CO2-reductie. Voor de klimaataanpak is een tweede fonds van 35 miljard euro beschikbaar. Voor 2035 moet het CO2-reductiedoel van 70 procent oplopen naar 80 procent in 2040.

Er komt een minister voor Klimaat en Energie die regie voert over het beleid en het klimaatfonds. Het kabinet wil het aanbod van hernieuwbare energiebronnen stimuleren. Dat betekent dat extra wordt ingezet op wind op zee, zon op dak, aardwarmte, groen gas en aquathermie. Het gebruik van fossiele brandstoffen en biomassa voor energieopwekking wordt afgebouwd.

Het kabinet is van plan extra te investeren in het Deltafonds om achterstanden op het gebied van waterhuishouding weg te werken en de uitvoering van het Nationale Deltaprogramma te versnellen. Daarbij gaat het vooral om waterveiligheid en voldoende zoetwater. Water en bodem worden sturend bij de ruimtelijke planvorming.

3. Verdienmodellen

Er worden nieuwe verdienmodellen gestimuleerd rond 'biobased' bouwmaterialen, carbon credits en stikstofbinding. Met langjarige overeenkomsten en een passende vergoeding worden de mogelijkheden voor (agrarisch) natuur en landschapsbeheer vergroot.

Samen met ketenpartijen en de Autoriteit Consument en Markt (ACM) maakt de overheid bindende afspraken om de positie van de boer in de keten te versterken. De vier coalitiepartijen verwachten een niet-vrijblijvende bijdrage van banken, toeleveranciers, verwerkende industrie en detailhandel. Het kabinet verwacht van supermarkten transparantie over prijsopbouw en verduurzaming, inclusief duurzaam inkoopgedrag en een eerlijke prijs voor boeren.

4. Voedselbeleid

Het nieuwe kabinet gaat onderzoek doen naar de wijze waarop consumenten kunnen bijdragen aan de verduurzaming van de landbouw. Om bewuste keuzes te stimuleren wordt in Nederland geproduceerd voedsel voorzien van een herkomstetiket. Daarnaast gaat de belasting op suikerhoudende dranken en tabak omhoog en wil de coalitie bindende afspraken maken met de industrie over gezondere voedingsmiddelen. Naar een eventuele suikerbelasting en de verlaging van de btw op groenten en fruit naar 0 procent wordt onderzoek gedaan.

5. Sectorplannen

De koers naar kringlooplandbouw wordt door het nieuwe kabinet voortgezet. De kringloop van voer en mest moet met een grondgebonden melkveehouderij worden gesloten. In het coalitieakkoord wordt de rol hierin van toeleveranciers en de verwerkende industrie nadrukkelijk benoemd.

Op het gebied van dierenwelzijn volgt de coalitie een advies van de Raad voor Dieraangelegenheden. Dat pleit voor de ontwikkeling van een convenant voor 'een dierwaardige veehouderij in balans met de volksgezondheid'.

De potentie van de glastuinbouw om koploper te zijn in energiezuinige en circulaire productie moet worden aangeboord. Het nieuwe kabinet gaat deze overstap stimuleren in plaats van ontmoedigen.

De ingezette omslag naar geïntegreerde gewasbescherming wordt geïntensiveerd door het stellen van tussendoelen, bevorderen van innovatie en precisielandbouw, stimuleren van groene alternatieven en loskoppelen van verkoop en advies.

---

Oppositie

^{Foto: Dirk Hol}

Laura Bromet (GroenLinks)

Tweede Kamerlid Laura Bromet van GroenLinks is naar eigen zeggen ‘positief-kritisch’ over het coalitieakkoord. Ze vindt het echter opvallend dat er niks in staat over de omvang van de veestapel en onteigening.

Bromet vermoedt dat dit komt doordat enerzijds VVD en CDA, en anderzijds D66 ‘wezenlijk anders’ over deze zaken denken.

‘Het kan twee dingen betekenen. Of we gaan weer doormodderen zoals in de afgelopen vier jaar, of deze partijen zijn niet eerlijk richting boeren. Het laatste zou heel kwalijk zijn’, geeft het Tweede Kamerlid aan.

Er zijn volgens Bromet nu eenmaal gebieden waar de veedichtheid te hoog is om natuurherstel te kunnen realiseren. ‘Met 25 miljard is natuurlijk wel heel veel mogelijk, dus ik ben wel benieuwd naar hoe dit gaat uitwerken’, besluit de GroenLinks-politicus.

^{Foto: Dirk Hol}

Roelof Bisschop (SGP)

Tweede Kamerlid Roelof Bisschop van de SGP maakt zich grote zorgen over de aanscherping van het stikstofreductiedoel. Dat wordt in het coalitieakkoord verhoogd van 26 naar 50 procent emissiereductie in 2030.

Bisschop: ‘Waarom wordt er relatief zo weinig uitgegeven aan innovatie en zo veel aan uitkoop?’
‘Als je boeren uitkoopt, breng je het geld niet in de sector maar naar de bankrekening van de stoppers. Als je meer investeert in innovatie kun je ook heel veel stikstof reduceren en zorg je meteen voor een financieel gezondere sector.’

Met 25 miljard euro kun je volgens de SGP’er ontzettend veel doen. ‘Maar het kan ook gebeuren dat je na tien jaar zegt: ‘Waar zijn al die miljarden nu gebleven en de natuur is er niet eens beter van geworden.’ Het hangt sterk af van de uitwerking.’

^{Foto: Dirk Hol}

Caroline van der Plas (BBB)

‘Het is positief dat het nieuwe kabinet, net als BBB, ook strijdt tegen de verrommeling van onze leefomgeving en wil stoppen met megazonneparken’, stelt fractievoorzitter Caroline van der Plas van BoerBurgerBeweging (BBB).

‘Gezien de grote problemen die de stikstofaanpak nu al veroorzaakt vind ik het wel dom om deze ook nog te versnellen. Wat betekent dit voor het verbeteren van de infrastructuur en de woningbouw? Of zal de boer hier ook weer aan het kortste eind trekken?’, vraagt Van der Plas.

‘Het akkoord spreekt over ‘de ontwikkeling naar een dierwaardige veehouderij’. Dit is een regelrechte schoffering van onze veehouders die tot de wereldtop op het gebied van dierenwelzijn behoren’, zegt het Tweede Kamerlid. ‘Blijkbaar hebben de coalitiepartijen geen specialisten meer met kennis van de landbouw.’

^{Foto: Europese Unie}

Derk Jan Eppink (JA21)

‘Ik vraag me af hoe dit kabinet de hogere stikstof- en klimaatdoelen denkt te halen. Na zo’n lange formatieonderhandeling, waarbij zoveel te doen is over de landbouwsector, hadden ze met een beter plan moeten komen’, zegt Derk Jan Eppink van JA21.

‘Hoe ze het gaan doen staat niet in het akkoord. Er staat ook niets in over de rechtszekerheid voor boeren. Als een Kamerlid met een plan komt waar geen dekking voor is, verdwijnt dat in de prullenbak’, aldus het Tweede Kamerlid.

‘Hoe het kabinet die 25 miljard denkt te financieren is nog onduidelijk’, vervolgt Eppink. ‘De belastingbetaler is hier de grote verliezer. Die wordt straks geconfronteerd met heffingen en hogere accijnzen. Het kabinet is het contact met het platteland verloren. En dat zal ook met de middenklasse gebeuren als de belastingen worden verhoogd.’

---

Kamerleden

Derk Boswijk (CDA)

Landschapsgrond gaat belangrijk worden voor de landbouwtransitie en zeker voor boeren die dicht bij Natura 2000-gebieden zitten. Dat zegt Tweede Kamerlid Derk Boswijk van het CDA.

‘Ik denk dat dit kan zorgen voor nieuwe verdienmodellen.’ Landschapsgrond staat in het coalitieakkoord van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie als een tussenvorm van natuur- en landbouwgrond.

Boswijk vindt landschapsgrond een kans en bescherming voor boeren. ‘Vroeger werden natuurgebieden aangewezen. Na verloop werd dan gezegd: ‘We moeten de natuur beter beschermen, we maken het natuurgebied iets groter’. Door zo’n bufferzone aan te wijzen, wordt niet iedere keer die salamitactiek toegepast waarmee het natuurareaal nog groter wordt ten koste van landbouwgrond.’

Pieter Grinwis (ChristenUnie)

Het coalitieakkoord is volgens Tweede Kamerlid Pieter Grinwis van ChristenUnie geen blauwdruk waarin precies staat beschreven wat er de komende jaren gebeurt. ‘Niet met gij zult dit en gij zult dat. Dit is een uitnodiging aan de sector. We gaan het samen doen.’

Grinwis hoopt op een frisse nieuwe start van een weliswaar vertrouwde coalitie. ‘Hierin laten de coalitiepartijen zien dat ze het goede met de sector voor hebben. Ja, er zijn opgaven waar we linksom of rechtsom aan moeten voldoen. Anders zet de rechter je vroeg of laat op je plek.’

De politicus van ChristenUnie is blij dat er plek is voor landschapsgrond. ‘Extensief boeren op grond van 80.000 euro per hectare is onmogelijk. Daar zul je de grond voor moeten afwaarderen. Dan kun je er wel een verdienmodel uithalen.’

Tjeerd de Groot (D66)

D66-Tweede Kamerlid Tjeerd de Groot is gelukkig met het coalitieakkoord dat voorligt. Volgens hem is dit akkoord goed nieuws voor zowel boeren als de natuur.

‘Met dit coalitieakkoord kun je de verbinding tussen de landbouw en natuur gaan herstellen. Je geeft boeren toekomstperspectief en we gaan de natuur in goede staat brengen zodat we er allemaal weer van kunnen genieten’, geeft De Groot aan.

De D66’er wil niet dat boeren elke vier jaar opnieuw worden lastiggevallen met nieuwe regels. Daarom is het volgens hem goed dat stikstof, klimaat en water tegelijkertijd worden aangepakt.

De Groot: ‘Vier jaar geleden hadden we het over fosfaat, nu hebben we het over stikstof, in 2027 wordt het water en in 2030 hebben we een klimaatissue. Laten we het nu in een keer goed doen.’

Thom van Campen (VVD)

De landbouw gaat de komende jaren grote veranderingen tegemoet. Het goede nieuws is volgens Tweede Kamerlid Thom van Campen van de VVD dat hier veel geld tegenover staat: 25 miljard euro.

‘Dit gaat zorgen voor verduurzaming van de landbouw’, stelt Van Campen. ‘Niet alleen voor een landbouw die in goede harmonie is met de omgeving, maar ook voor een sector waarin agrariërs een goede boterham kunnen verdienen. En waarin ze een eerlijk gesprek kunnen voeren als de zoon of dochter het bedrijf wil overnemen.’

De nieuwe coalitie wil volgens Van Campen ‘rust op het boerenerf’ creëren. ‘Daar moet het toe leiden.’ De ambities zijn hoog, erkent Van Campen. ‘Maar we gaan het zo doen dat mensen het kunnen meemaken.’