Projectleider Markemodel: 'Niet straffen maar belonen'

Achtergrond Melkvee Mariska Bloemberg-van der Hulst 25 nov 2021 om 15:30uur

De stapel aan regels en wetten wordt alsmaar groter. Boeren moeten dit en dan weer dat. Het beleid zorgt voor veel weerstand en ongenoegen. 'Kan het niet anders?', vraagt projectleider Carel de Vries. 'Waarom niet belonen en waarderen?' Boeren in de Achterhoek gaan experimenteren met het Markemodel, een nieuw motiverend landbouwsysteem.

Projectleider+Markemodel%3A+%27Niet+straffen+maar+belonen%27

'Niemand kan de nauwelijks handhaafbare spaghetti aan regelgeving meer overzien. Het vertrouwen van boeren in de sturende ketenpartijen en overheden is op een dieptepunt beland', zegt projectleider Carel de Vries van het Markemodel.

Het huidige landbouwmodel heeft volgens De Vries bewezen niet meer te functioneren. Overheid en sector verliezen in snel tempo draagvlak in de samenleving en politiek. 'Het trieste is dat de partijen die de rekening betalen van het huidige falende sturingsmodel de zwakste zijn in het systeem: natuur, milieu en de boer.'

In opdracht van het ministerie van LNV werkt de projectleider samen met andere partijen en boeren aan een nieuw sturingsmodel: het Markemodel. Hierin worden melkveehouders beloond voor de kwaliteitsdoelen die ze behalen. Denk aan hun bijdrage aan schoon water, biodiversiteit, het verminderen van de ammoniak- en nitraatuitstoot of agrarisch natuurbeheer. Voorbeelden van beloningen zijn toegang tot grond, rentekorting bij banken, beloningen uit regionale fondsen of ontwikkelruimte binnen gemeenten.

Je zorgt voor schoon water, daar mag toch iets tegenover staan?

Joan Beernink, veehouder en bestuurslid Vruchtbare Kringloop Achterhoek

Wensen van boeren

Het Markemodel is ontstaan in de boerenpraktijk. Het is gebaseerd op de wensen van de driehonderd leden van boerenvereniging Vruchtbare Kringloop Achterhoek (VKA). Samen met de Vereniging Agrarisch Landschap Achterhoek is het concept uitgewerkt. Voor de verdere doorontwikkeling hebben FrieslandCampina, Waterschap Rijn en IJssel, Rabobank en provincie Gelderland zich bij het Markemodel aangesloten.

Veehouder Joan Beernink in Beltrum is bestuurslid bij VKA en vanaf het begin betrokken bij het project. Met de Kringloopwijzer haalt hij goede scores. 'Je spant je in voor schoon water en doet je best om koolstof vast te leggen in de bodem. Waarom staat daar niets tegenover?' Hij verwijst naar het systeem PlanetProof waar veehouders aan extra eisen voldoen en worden beloond met een plusje van 2 cent op de reguliere melkprijs.

Tekst gaat verder onder video.

Het Markemodel brengt met het sturen op kwaliteitsdoelen het vakmanschap van de boer naar een hoger peil. 'De voorlopers worden beloond. Ze zullen hun prestaties steeds verder verbeteren en daardoor stijgt het gemiddelde van alle deelnemende bedrijven ook mee. Het is een zelfstimulerend systeem', schetst de Gelderse veehouder.

Nu zijn de maatregelen generiek, individuele prestaties worden niet beloond. 'En dat kan anders', aldus Beernink.

Geen stok maar wortel

In het Markemodel wordt de stok vervangen door de wortel. Ofwel, een bevel of verbod wordt vervangen door beloning en waardering. De Vries: 'Het huidige landbouwsysteem is volledig gericht op controle en handhaving. In het Markemodel ligt het accent op leren en ontwikkelen.'

De Vries voegt daar aan toe dat monitoring, borging, controle en handhaving uiteraard wel nodig zijn, omdat je wilt gaan sturen met belonen. En die beloning moet te verantwoorden zijn. 'Maar leren en ontwikkelen prevaleert!'

Ook het waterschap denkt mee binnen het Markemodel. Volgens heemraad Peter Schrijver van Waterschap Rijn en IJssel is het de grootste uitdaging om het eens te worden met elkaar. 'We zullen het systeem voor alle betrokkenen motiverend moeten houden.'

Stapeling aan beloningen en prikkels

Ook in Overijssel draait een project waarbij boeren worden beloond. Dertig melkveehouders werken mee aan het experiment LandvanWaarde. In ruil voor hun inspanningen op het gebied van natuur, landschap en biodiversiteit krijgen ze een stapeling aan beloningen en prikkels. Deze beloningen ontvangen ze bijvoorbeeld in de vorm van subsidies, extra vergoedingen voor aanleg van landschapselementen en toegang tot grond onder gunstige pachtvoorwaarden.

Door mee te doen aan LandvanWaarde kan een melkveehouder daarnaast gemakkelijker voldoen aan het duurzaamheidsprogramma van zijn zuivelverwerker. Verder moet het voor de boer makkelijker worden deze beloningen uit diverse hoeken te innen zonder veel administratieve rompslomp en diverse adviseurs en controleurs.

• Lees ook: LandvanWaarde: 'Fondsen voor structurele beloning duurzaamheid'

Melkveehouder Beernink verwacht dat het Markemodel ook toepasbaar kan zijn in andere regio's in Nederland. 'De vertrekpunten zijn overal hetzelfde', zegt hij. 'Belangrijk is dat de gemeenschapszin in de regio groot moet zijn. Je dient iets voor elkaar over te hebben, je moet het samen doen.'

Het ontwerp voor het Markemodel is gereed. Het is nu wachten tot het ministerie van LNV toestemming geeft om de pilot in 2022 en 2023 te gaan testen in de Achterhoek.

De Vries is optimistisch. 'Trekkers die oprukken naar Den Haag moet een rariteit uit het verleden worden. We gaan van negatief naar positief en van gefrustreerd naar enthousiast, omdat biodiversiteit, milieu, en boerengezinnen floreren', besluit hij.

‘Het werkt alleen als er een wederkerig belang is’

Het Markemodel wil geen bureaucratisch, systeemgestuurd model zijn, legt Carel de Vries uit. Ze wil sturen op waarden die in de regio worden gedeeld door samenleving, bestuurders en boeren. ‘Vrijwel geen enkele boer is tegen schoon grond- en oppervlaktewater, een rijke biodiversiteit, een fraai landschap of het bijdragen aan de oplossing van het klimaatvraagstuk’, benadrukt hij. De dialoog wordt gevoerd tussen de Boerenraad en de Markeraad. In de Markeraad zitten sturende partijen zoals FrieslandCampina, Rabobank, Provincie, waterschap en het rijk. De Markeraad start de dialoog met een voorstel dat ze voorlegt aan de Boerenraad. ‘Het model werkt alleen als er een gezamenlijk en wederkerig belang is’, zegt Hans van de Guchte, algemeen directeur van Rabobank Noor- en Oost-Achterhoek. ‘En het dient voor iedereen aantrekkelijk te zijn. Het mooie is dat de sector zélf de verantwoordelijkheid pakt.’ Het inkomen en bedrijfsperspectief van de boer zijn een belangrijk uitgangspunt in het Markemodel. Leren en ontwikkelen staan centraal waardoor het vakmanschap van de boer leidend is. ‘We gaan de boer niet voorschrijven wat hij wel of niet moet doen. Hij is de vakman en dat moet worden gewaardeerd’, verduidelijkt De Vries. ‘Er is ruimte voor zijn praktische boerenwijsheid, want dat is essentieel voor succes.’ Het Markemodel ondersteunt hem daarin met kennisontwikkeling, dataverwerking, lerende netwerken en innovatie. Voorbeeld voor kwaliteitsdoelen zijn de bekende in (inter)nationale regels en afspraken vastgelegde kwaliteitsdoelen voor water, lucht (broeikasgassen, ammoniak), biodiversiteit, natuur en landschap.