Besmetting met xylella raakt complete regio

De campagne in de boomkwekerij is een samenwerking van landelijke vakorganisaties, waaronder LTO Vakgroep Bomen, Vaste planten en Zomerbloemen, regionale kwekersorganisaties en Naktuinbouw. Samen proberen zij kwekers en handelaren meer bewust te maken van quarantaineorganismen die de sector bedreigen. Maar ook wat de gevolgen zijn van een besmetting met bijvoorbeeld Xylella fastidiosa.

Xylella vormt al jaren wereldwijd een bedreiging voor bomen en planten. Kortgeleden werd het scenario 'wat als' ook werkelijkheid in Nederland. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) ontving een melding uit Portugal van een partij rozemarijnplanten, waarin xylella bleek te zitten. Vanuit die partij waren planten geleverd aan twee Nederlandse bedrijven. De alarmbellen gingen direct af.

De NVWA nam direct de geldende Europese noodmaatregelen: de bewuste bedrijven op slot zetten, de verdachte planten en directe omgeving nader onderzoeken en de planten vervolgens vernietigen. De belangrijkste verspreiders van xylella zijn cicaden, maar deze spuugbeestjes werden niet gevonden. Volgens de NVWA was er daarom geen risico op verspreiding van de bacterieziekte. Ongetwijfeld tot opluchting van de sector en andere bedrijven.

Bufferzone op slot

Bij een werkelijke besmetting zijn de gevolgen groot. Dan wordt een bufferzone van 1 tot 2,5 kilometer rondom de besmetting ingesteld. De straal van die zone is afhankelijk van de gevonden ondersoort van xylella en de vatbare waardplanten. Vier jaar lang gaat de bufferzone op slot voor alle waardplanten. Het treft dan een hele productie- of handelsregio.

Zoiets overkwam sierteeltregio Boskoop in 2010, na ontdekking van twee levende larven van de Oost-Aziatische boktor die waren meegereisd met planten uit China. Boskoop kreeg te maken met een bufferzone van 2 kilometer, vlak voor de belangrijke voorjaarsafzet. De impact was groot op het Boskoopse bedrijfsleven.

De impact van een xylella-uitbraak is veel groter dan elk ander Q-organisme in de Europese Unie. Omdat xylella veel waardplanten heeft: het grootste deel van het boomkwekerijsortiment en ook fruit- en bloemisterijgewassen. De handelsbeperkingen duren bovendien vier jaar.

Rozamarijnplanten

Het risico op insleep van xylella blijft echter aanwezig, zie de recente vondst in de rozemarijnplanten. Het was ook niet de eerste keer dat die bacterieziekte opdook in Nederland. De NVWA ontdekte in 2018 per toeval xylella in een koffieplant die al negen jaar op een kantoor stond. De ziekte kwam ook in datzelfde jaar dichtbij Nederland, na de vondst in olijfbomen uit Spanje op een Vlaams handelsbedrijf.

Volgens de European and Mediterranean Plant Protection Organisation is xylella tot dusver alleen in Zuid-Europa op grote schaal uitgebroken. Dat gebeurde voor het eerst in 2013, in olijfbomen in Zuid-Italië. Daar zijn sindsdien zoveel olijfgaarden getroffen, dat de economische impact op de Italiaanse olijfindustrie oploopt tot in de miljarden euro's.

De Franse wijnindustrie vreest eenzelfde scenario, afgelopen jaren is xylella op diverse plekken in Zuid-Frankrijk uitgebroken. Gelukkig voor de Fransen niet in druivenstruiken, maar wel in sierplanten als Polygala en lavendel.

Risico van insleep

Nederland importeert altijd al diverse sierplanten en (olijf)bomen uit Zuid-Europa. Er zijn eerder campagnes gevoerd om kwekers en handelaren te wijzen op het risico van insleep via import, zoals de campagne 'Houd Nederland xylella-vrij' van de NVWA, LTO en andere vakorganisaties. De NVWA waarschuwt ook vakantiegangers om geen planten vanuit Zuid-Europa mee naar huis te nemen. Zo belandde xylella ooit in Duitsland.

De nieuwe campagne rondom het advies 'Handel nu, voorkom ziekte Q' moet ervoor zorgen dat kwekers en handelaren beseffen dat xylella of elk ander Q-organisme geen verleden tijd is. De campagne komt naar voren in nieuwsbrieven van diverse vakorganisaties.

Ook is er aandacht voor de actie gevraagd tijdens innovatiedagen in de boomkwekerij. Wat kunnen ondernemers doen aan preventie, hoe kunnen ze de risico's inschatten? Hiervoor staat nu op de site FytoCompass.nl een specifieke vragenlijst.

De preventie spitst zich toe op tracering en bedrijfshygiëne. Weet waar het plantmateriaal vandaan komt (aan de hand van het verplichte EU-plantenpaspoort), werk schoon, bestrijd cicaden en onkruiden.

Een oplossing voor het xylella-probleem is er nog niet. Ook niet in Noord- en Zuid-Amerika, waar de bacterieziekte zich al sinds 1892 manifesteert. Internationaal onderzoek richt zich op de aanpak van cicaden en, wat olijfbomen betreft, op de ontwikkeling van resistente olijfrassen. Het probleem voorkomen, werkt vooralsnog het best.