Nederlandse topambtenaren van verschillende ministeries, wetenschappers, economen en zakenlieden hielden vorige maand een dialoog over mogelijke oplossingen voor hongersnood in het kader van de Food Systems Summit (FSS) die van 26 tot 28 juli in Rome plaatsvindt.

Voor die dialoog gaf bestuursvoorzitter Louise Fresco van Wageningen University & Research een voorzet. Zij is lid van een select groepje gerenommeerde internationale wetenschappers die op uitnodiging van de VN voor de FSS-top hebben geprobeerd samenhang te vinden voor de aanpak van het voedsel- en hongerprobleem.

Beter en anders

Al eerder pleitte Fresco ervoor de oplossing niet te zoeken in meer voedselproductie, maar in het beter en anders. En vooral: in het anders organiseren en aanpakken van zo'n wereldwijd vraagstuk. Dat heeft niet alleen betrekking op andere landen, maar ook op Nederland.

Onderzoeker Bart de Steenhuijsen Piters van Wageningen Economic Research houdt zich al jaren bezig met 'de politieke economie van de landbouw'. Hij werkt onder andere aan transformaties van voedselsystemen. Onlangs heeft hij een reeks artikelen gepubliceerd over de veerkracht van voedselsystemen en problemen met betrekking tot het beheren en besturen van voedselsystemen.

Verschillende generaties

'Onze opa's produceerden in de jaren vijftig en zestig voedsel voor heel Nederland. Onze ouders produceerden in de jaren zeventig en tachtig voor de hele wereld. De huidige generatie boeren verhoogden in de jaren negentig nog meer de kwaliteit en export. Maar sinds de eeuwwisseling lopen onze opvolgers aan tegen milieu, klimaat, duurzaamheid, stikstof, lucht- en bodemvervuiling en noem maar op', zegt De Steenhuijsen Piters.

De onderzoeker wijst erop dat Nederland weliswaar over de hele wereld hoogwaardig voedsel levert, maar dat dat 'kleine stukje aarde' wel blijft zitten met mestoverschotten, dierenleed, lucht- en bodemvervuiling.

Samenspel

'Onze opa's hadden nog greep en zeggenschap over hun eigen productie en hun prijzen. Maar door groei en schaalvergroting worden prijzen en volumes, vraag en aanbod, tegenwoordig bepaald in een samenspel tussen voedselaars, agrofoodindustrie en de grote retailers', stelt Steenhuijsen Piters.

Weliswaar hebben boeren in eigen coöperaties op de jaarvergadering nog een stem en bij sommige concerns nog een zetel in de raad van bestuur, maar eigenlijk zitten ze niet meer aan de onderhandelingstafels waar de besluiten worden genomen, constateert de onderzoeker.

Meerdere vergadertafels

Volgens Steenhuijsen Piters is er bovendien niet sprake van één vergadertafel, maar worden er aan meerdere tafels – door meerdere partijen, met vaak tegengestelde belangen – meerdere besluiten genomen. Besluiten die vervolgens op elkaar inwerken en elkaar beïnvloeden, zeker op wereldschaal.

'Voor onze boeren is het lastig dat er niet één instituut of één minister of één organisatie is die aan alle knoppen draait en geïntegreerd beleid maakt waarin de belangen van onze boeren en anderen, zoals consumenten, beter worden afgewogen.'

Governance

Net als Fresco ziet De Steenhuijsen Piters een rol weggelegd voor 'governance' van het voedselvraagstuk door een groep onafhankelijke wetenschappers. Met dat moeilijk vertaalbare Engelse begrip wordt 'het besturen' of het 'regelen' of het 'afhandelen' aangeduid.

Met governance bedoelt de onderzoeker een model waarin alle belanghebbenden deelnemen in het sturen van ons voedselsysteem in gewenste richtingen. Dit model kan worden ondersteund door een onafhankelijke instelling die geen belangen heeft bij de uitkomst.

Structuur

'Er zijn te veel belanghebbenden, te veel tegengestelde belangen, te grote verschillen; er is een verbindende governance nodig om de besluitvorming de goede kant op te sturen. Het gaat niet om deelbelangen, maar om de samenhang. Daar moet structuur in komen. Daarom moet het niet alleen gaan om landbouw, maar om voedselbeleid en om voedselsystemen', luidt het advies van Steenhuijsen Piters.

Nederland: denk minder in hokjes

Een Nederlandse delegatie bepleit volgende week op de Pre-Summit van de Food Systems Summit in Rome vooral dat voedsel, gezondheid, duurzaamheid, veiligheid en de zeventien VN-millenniumdoelstellingen in de praktijk onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden.

Kern van de Nederlandse opvatting is dat wat je eet, invloed heeft op hoe gezond je bent. Dat wat je koopt, heeft invloed op wat en hoe het wordt geproduceerd. De nieuwe VN-benadering van voedselsysteem houdt rekening met deze samenhangen. Denken en handelen in hokjes wordt daarmee verminderd.

De ministeries van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), Buitenlandse Zaken (BZ) en Volksgezondheid, Welzijn en Sport organiseerden vorige maand ter voorbereiding op de top een Nationale Dialoog. Daar werd onder meer geconstateerd dat in Nederland 40 procent van het akkerland wordt gebruikt voor het produceren van diervoeder.

Groente, fruit en granen

Een groot deel van die akkers zou je ook kunnen gebruiken voor voedselproductie voor mensen, zoals groente, fruit en granen. Tegelijkertijd ligt driekwart van het landgebruik voor Nederlandse consumptie buiten ons land.

Een delegatie van de ministeries van LNV en BZ gaat naar de bijeenkomst in Rome. Vanuit LNV is Marije Beens, directeur-generaal Agro aanwezig. Minister Sigrid Kaag van BZ levert een videoboodschap.

Rabobank: duurzaamheid in lening

Rabobank presenteert in Rome een 'dashboard' over de financiering van duurzame bedrijven en producten. Het nieuwe dashboard laat zien hoe het aandeel van duurzaamheidsleningen zich verhoudt tot andere leningen.

Rabobank vindt dat duurzaamheid het 'nieuwe normaal' kan worden in leningen in de voedsel- en landbouwsector. De bank zegt dat dit soort leningen bedrijven in de voedsel-en landbouwsector helpen toekomstbestendiger te maken. Financiering is een essentiële aanjager in de voedseltransitie. Daarom is het een belangrijk gespreksonderwerp voor de Food Systems Summit.

Een voorbeeld daarvan is de duurzaamheidslening die de biologische supermarkt Ekoplaza onlangs als eerste afsloot. De essentie van dit type lening is simpel: hoe minder je verspilt, hoe minder rente je betaalt. Daarbij wordt onder meer samengewerkt met stichting Samen Tegen Voedselverspilling.

Private sector

Bestuursvoorzitter Wiebe Draijer van Rabobank zal als een van de tien CEO's in Rome de private sector vertegenwoordigen. Hij legt de verbinding tussen voedselsystemen en financiering, bijvoorbeeld via oplossingen die in Rome en New York moeten worden bedacht op het gebied van bodembiodiversiteit en koolstofvastlegging.

Zo heeft Rabobank onlangs de Rabo Carbon Bank opgericht met nieuwe businessmodellen voor koolstofopslag.

De Verenigde en Verdeelde Naties

Er bestaan aparte VN-instanties voor landbouw (FAO), voedsel (WFP), landbouwontwikkeling (Ifad) en gezondheid (WHO), maar de VN slaagt er niet in om greep op de hongerbestrijding te krijgen of er samenhang in aan te brengen.

Secretaris-generaal António Guterres van de VN houdt daarom dit najaar in New York een topconferentie over voedselsystemen. Deze United Nations Food Systems Summit (UNFSS) wordt komende week in Rome al voorbereid door tientallen regeringsleiders, ministers, deskundigen en toplieden uit het bedrijfsleven tijdens de Pre-Summit.

Vanwege coronareisbeperkingen krijgen alleen ongeveer vijftig regeringsdelegaties, tientallen captains of industry en enkele geselecteerde lobbyisten daadwerkelijk toegang tot het FAO-hoofdkantoor in Rome.

Vernieuwde opzet

De voorbereiding kende bovendien een vernieuwde opzet vergeleken met andere toppen: het is een 'people's summit'. Ideeën voor het verbeteren van voedselsystemen zijn door iedereen ingebracht.

Jan en alleman mocht zijn of haar zegje doen en er waren separate praat- en vergadersessies die allemaal hun eindverslag moesten indienen. Ter ondersteuning mogen de deelnemers videopresentaties van 45 minuten presenteren, die komende week in de wandelgangen rond de top worden afgespeeld.