Het landelijk gebied in Noord-Limburg verandert langzaam door de sanering van tientallen varkenshouderijen. Er wordt volop gedemonteerd en gesloopt. Gemeenten worstelen met de vraag hoe ze het platteland leefbaar en aantrekkelijk kunnen houden. 'Een garage past hier niet.'

Wie door het buitengebied van Noord-Limburg rijdt, ziet een grote verscheidenheid aan agrarische bedrijven. Naast pluimveehouderijen, tuin- en akkerbouwbedrijven en een enkel melkveebedrijf is vooral de varkenshouderij er sterk vertegenwoordigd.

Exacte cijfers zijn nog niet bekend, maar zeker is dat in deze regio tientallen ondernemers meedoen aan de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen (Srv) om geuroverlast te beperken. Wat opvalt is dat juist jonge varkensstallen uit het landschap verdwijnen.

'Wij hadden verwacht dat vooral de versleten stallen zouden worden afgebroken. Maar de moderne bedrijven van varkenshouders tussen de veertig en vijftig jaar gaan weg. Dat is voor velen slikken. Het zijn vaak de koplopers. Doordat zij jonge stallen hebben, is de regeling voor deze boeren aantrekkelijk', zegt bestuurslid Frank Vissers van Vereniging Innovatief Platteland.

Lucas Mooren uit Meerlo is een van de stoppers. Op zijn erf is het sinds enige tijd stil. Hij is druk met het demonteren van zijn stallen, het asbest is eind mei verwijderd. De nieuwste prefabstal uit 2012 gaat naar een varkensboer in Noord-Brabant. De voersilo's verkocht hij via het internet. 'Handel is mooi werk', glundert de oud-varkenshouder. De oudere stallen gaan komende maand tegen de vlakte.

Mooren stond erop zijn stallen zelf te slopen. 'Sommige collega's hebben het laten doen. Die hebben daar nu achteraf spijt van. Het slopen gaat gemakkelijker dan ik dacht. Het is heel goed voor de verwerking.'

Laatste vrachtauto

In december 2019 hakte het jonge gezin de knoop door om mee te doen aan de Srv. In april dit jaar zwaaiden Mooren, zijn vrouw Mieke en hun twee kleine kinderen de laatste vrachtauto met vleesvarkens uit. De zeugenstal was eind januari leeg. 'Zeugen houden, dat was mijn ding. Maar ondernemen is ook stoppen. Ik wil heel graag varkenshouder zijn, maar niet ten koste van alles', zegt de Limburger.

De afgelopen jaren dubde Mooren samen met zijn vrouw over de toekomstplannen. Zouden ze het doen? Nog een keer uitbreiden van 280 naar 450 zeugen? Technisch draaide het bedrijf goed, maar financieel was het een stuk lastiger. 'De kostprijs wordt steeds hoger, ook in jaren met slechte varkensprijzen. Wanneer is het dan genoeg? Ook de continu wijzigende wet- en regelgeving, zoals het eerder verplicht stellen van luchtwassers in Noord-Brabant, zorgde ervoor dat ik ging twijfelen.'

Maar de druppel was voor Mooren de kritiek op de varkenssector. 'We worden afgeschilderd als vleesfabrieken met donkere hokken. Daar ben ik wel gevoelig voor. Ik kreeg energie in de stal, maar daarbuiten was dat snel weg.'

Op dezelfde plek blijven wonen

Voor de Limburger stond het als een paal boven water dat hij na de beëindiging van het bedrijf op dezelfde plek wil blijven wonen. 'Dat hebben wij als voorwaarde gesteld. Wij wonen hier op de allermooiste plek van Meerlo en zijn sociaal verbonden met het dorp. De oude meander Het Schuitwater stroomt hier. Als de stallen straks weg zijn, hebben wij daar een heel mooi weids uitzicht op.'

Mooren heeft de bouw van een zorgboerderij overwogen op zijn erf. 'We hebben onderzoek gedaan. Maar de markt is redelijk verzadigd. Mieke werkt als klantadviseur bij ABN Amro in de agrarische sector. Ik ga straks eerst als zzp'er aan de slag. Er is meer dan genoeg werk.'

Het bouwblok behoudt zijn agrarische bestemming. Gemeente Horst aan de Maas maakte splitsing van de kavel mogelijk. Mooren onderhandelt met een tuinbouwbedrijf over de verkoop van een deel van het bouwblok. 'Doordat we een stuk grond kunnen verkopen, is stoppen voor ons ook financieel haalbaar. Ik vind het heel mooi dat de gemeente bedrijvigheid op het platteland op deze manier blijft stimuleren.'

Aantrekkelijkheid voorop

Ook naburige gemeente Venray denkt volop na over het leefbaar houden van het buitengebied. Aantrekkelijkheid staat hierbij voorop, stelt wethouder Jan Jenneskens (D66). Venray is de gemeente met de hoogste varkensdichtheid van Limburg. Bijna de helft van de 389 agrarische bedrijven in deze gemeente is een varkensbedrijf. Twintig daarvan doen mee aan de saneringsregeling.

Op de locatie van de voormalige varkenshouderijen passen geen nieuwe loodgietersbedrijven of garages, vindt de wethouder. Een bed and breakfast, paardenpension, of extra woning is in de nieuwe omgevingsvisie van de gemeente wel toegestaan. 'Wij zijn trots op het landelijk gebied. Dat willen we niet verrommelen', verklaart Jenneskens.

Gemeente Venray kijkt naar een beter evenwicht tussen wonen en ondernemen, geeft de wethouder aan. 'Veel varkenshouderijen liggen dicht bij de dorpen. Zij breiden uit. We krijgen het ene principeverzoek na het andere. Daardoor zijn wij verrast. We onderzoeken of we deze bedrijven kunnen verplaatsen. Eind dit jaar willen we een toekomstplan hebben.'

Oog hebben voor ruimtelijke kwaliteit

De Natuur en Milieufederatie Limburg roept gemeenten op om meer aandacht te besteden aan wat er op de plek van voormalige varkenshouderijen komt. 'Dat moet wel van toegevoegde waarde zijn, passend in het landschap. Hier is weinig aandacht voor geweest. Alles lijkt op elkaar. Ook varkensbedrijven zien er allemaal hetzelfde uit. Dat is eeuwig zonde. Oog hebben voor ruimtelijke kwaliteit is een vak apart', zegt directeur Ton Hermanussen.

Oplossingen liggen volgens Hermanussen vooral in duurzame woningbouw voor stellen en jonge gezinnen en herstel van landschap en biodiversiteit. 'De plekken zijn fantastisch voor kleine nieuwe buurtschappen, via bijvoorbeeld het tiny-house-concept. Als belastingbetaler stoppen we veel geld in de saneringsregeling. We moeten voorkomen dat we over vijftien jaar spijt hebben van wat er voor de varkensstallen is teruggekomen.'

Vitelia Voeders: 'Keihard werken om nieuw evenwicht te vinden'

Vitelia Voeders verwacht door de stoppersregeling in de varkenshouderij een krimp van 5 tot 10 procent in afzet van varkensvoer.

‘Het is een utopie om te denken dat we de afzet van de leden-varkenshouders die we kwijtraken op een andere manier weer kunnen binnenhalen. We moeten keihard werken om een nieuw evenwicht te vinden’, stelt commercieel directeur Edward Smedts van Vitelia Voeders op het kantoor van de 100-jarige coöperatie in Oirlo. De afzet van varkensvoer is met 35 procent ruim een derde van de totaalafzet.

Smedts windt er geen doekjes om, de varkenssanering treft ook de aanverwante sectoren hard. ‘De concurrentie is fors. De markt is extra hectisch vanwege de hoge grondstofprijzen, waardoor de prijs van kracht- en mengvoer is gestegen. De mengvoersector kent een overcapaciteit. We kunnen nog bijsturen omdat we de krimp zagen aankomen. Een van de oplossingen is dat we verloop niet opvullen, mensen die weggaan vanwege pensioen worden niet per definitie vervangen.’

'Navenante vergoeding'

Dat de stoppende varkenshouders een ‘navenante vergoeding’ krijgen, zo’n 151 euro per varkensrecht, vindt Smedts terecht. ‘Het laat ook zien dat het de regering menens is.’

Maar dat geen rekening wordt gehouden met de impact voor de periferie, steekt Smedts. ‘De stoppersregeling in combinatie met de dunne marges zorgt voor druk op de rentabiliteit binnen de mengvoersector. Je merkt dat iedereen bezig is zijn of haar positie in de markt te herdefiniëren.’

Toch biedt de regeling ook kansen, bijvoorbeeld in samenwerking met stakeholders. Concrete voorbeelden heeft Smedts hier nog niet van. ‘We gaan meer op zoek naar innovatie. We zijn een echte rechttoe-rechtaancoöperatie die veel opties openhoudt doordat zaken veranderen. Zo heeft circulariteit op dit moment meer dan gemiddeld onze aandacht.’

AdVee dierenartsen: 'Klantrelatie is heel waardevol'

Het is doorwerken voor veeartsen Marlida Giesen en Otto Schreurs van AdVee dierenartsen in Ysselsteyn. Open vacatures zorgen ervoor dat ze veel werk hebben.

‘Jonge dierenartsen melden zich niet snel meer aan’, stelt Giesen. ‘Opleidingen voor landbouwhuisdieren lopen leeg. Het imago van de varkenshouderij is matig, terwijl het hartstikke leuk werk is. Komend jaar beginnen gelukkig twee nieuwe dierenartsen, dat geeft weer lucht.’

Enkele varkenshouders in hun praktijk doen mee aan de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen. ‘De parels verdwijnen. Ik snap dat ze voor de regeling kiezen. Als je 55 bent en je kunt 1,5 miljoen euro ontvangen om te saneren, ben je gek als je het niet doet’, reageert Schreurs.

Contact goed afsluiten

Schreurs steekt er veel energie in om het contact goed af te sluiten. ‘De klantrelatie is heel waardevol. We zien mensen op boerderijen geboren worden en doodgaan. We proberen nog een paar keer aan te wippen. Dan praten we even, doen we een bakje koffie en geven we hun een relatiegeschenk.’

Een Nederland zonder varkens kunnen de veeartsen zich niet voorstellen. ‘De overheid moet de duimschroeven niet verder aandraaien. Als er nog veel meer saneringen volgen, raken wij ook kennis kwijt. Dat beseft de politiek niet.’

Electro Gommans: 'De ontwikkelingen in onze branche gaan snel'

Trots laat eigenaar Jan Gommans van installatiebedrijf Electro Gommans in Oirlo de nieuwe expeditieruimte zien. Deze is vorig jaar gerealiseerd met het oog op een effectievere doorstroming van goederen. Met 37 FTE is het familiebedrijf de laatste jaren flink gegroeid. ‘De ontwikkelingen in onze branche gaan erg snel, misschien wel te snel.’

Buiten wijst Gommans aan waar varkensbedrijven zijn verdwenen. Binnen zichtafstand kan hij er zo een stuk of acht opnoemen.

‘De varkenshouderij verandert in rap tempo. Veel gepensioneerde varkenshouders zien hun opvolgers stoppen met het bedrijf waar zij hun hart en ziel in hebben gestopt. Dit valt hen erg zwaar, merk ik in gesprekken. Ik probeer de zaken dan te relativeren en ze ervan te overtuigen dat het met de huidige regelgeving niet meevalt een varkenshouderij draaiende te houden.’

De vader van de Noord-Limburgse ondernemer, Johan Gommans, zag in de tachtiger jaren van de vorige eeuw brood in de varkenshouderij. Varkensbedrijven werden groter, installaties werden complexer en ventilatie werd een ‘hot item’. In de loop der jaren specialiseerde Electro Gommans zich steeds meer in de agrarische sector.

Digitalisering

Ondanks het dalende aantal varkenshouders is het werk er niet minder op geworden, stelt de eigenaar van het installatiebedrijf. ‘De verkoop van alarm- en klimaatsystemen heeft een vlucht genomen. Alles wordt digitaal en van afstand regel- en controleerbaar. Onderhoud en service zijn van groot belang. Dat gaat 24/7 door.’

Electro Gommans staat voor een overname. Binnenkort nemen schoonzoon Sjoerd Claassens en neef Romé Huibers het stokje over van Gommans. ‘Zij hebben me benaderd met de vraag om het bedrijf samen voort te zetten. Voor een familiebedrijf is er natuurlijk niets mooiers dan het aan de vierde generatie over te dragen.’