Herenboerderij Breda maakt tongen los

Achtergrond Noord-Brabant Michiel Elands 12 sep 2019 om 08:21uur

Voor het Plattelandsdocument dompelt Nieuwe Oogst zich een dag onder in een boerengemeenschap. Dit keer gingen we naar buurtschap De Rith bij Breda. Hier wordt een Herenboerderij opgericht. Het maakt vooral de tongen los bij tuinders die hier de kost verdienen.

De coöperatie Herenboeren krijgt met hulp van de gemeente een plek in het Bredase buitengebied. Het initiatief, waarmee tweehonderd huishoudens zichzelf van voedsel willen voorzien, kan bij buurtbewoners op sympathie en gefronste wenkbrauwen rekenen.

Seizoensarbeiders breken de tunnelkassen af na een seizoen aardbeien in de vollegrond. Een gebruikelijk tafereel in West-Brabant hartje zomer. Fietsers en hardlopers maken een rondje in het buitengebied, voordat de hitte opsteekt.

Internationale markt

Welkom in De Rith, zoals het platteland hier in de volksmond heet. Op deze plek wordt van oudsher voedsel geleverd aan de stad Breda, maar nu bedienen boeren en tuinders een internationale markt.

Herenboeren is een geschikt concept om meer verbondenheid te creëren tussen stad en ommeland, maar slechts een puzzelstuk in een veel grotere puzzel

Paul de Beer, wethouder gemeente Breda

De glooiing in het landschap herinnert aan de turfvaart uit de 17de eeuw. In die tijd kreeg Jacob Beens de zeggenschap over het gebied. Door ontginning kon hij de pachtprijzen verhogen tot ontzetting van de plaatselijke boeren.

Twistpunt

Een kleine vier eeuwen later is pacht opnieuw een twistpunt in De Rith. Sinds begin deze eeuw is gemeente Breda eigenaar van een aantal percelen. Naar verluidt heeft de gemeente ruim 4 miljoen euro neergeteld voor in totaal een dikke 30 hectare landbouwgrond. Boeren en tuinders betalen nu boven de 2.000 euro per hectare aan pacht.

Een maand geleden maakte de gemeente bekend dat het landelijke initiatief Herenboeren 20 hectare in gebruik kan nemen om een gemengde boerderij te starten. Hoewel beide partijen nog geen pachtovereenkomst hebben getekend, rekent Herenboeren op een prijs van rond de 1.000 euro.

Plaatsnaambordje De Rith. © Michiel Elands

Derde generatie

Wie De Rith vanuit Breda binnenrijdt, stuit direct op de informatieborden van de familie Van Haperen. Sinds de jaren tachtig hebben René en Angela van Haperen, de derde generatie, het oorspronkelijk gemengde bedrijf verder gespecialiseerd richting zachtfuit. De boerderijwinkel zorgt voor aanvullende inkomsten.

Het echtpaar heeft van dichtbij meegemaakt hoe het agrarisch gebied grotendeels is 'weggesnoeid', met de komst van de hogesnelheidslijn en de ontwikkeling van de A16 tussen Rotterdam en Antwerpen. De familie Van Haperen koos eieren voor haar geld: verbreden in plaats van uitbreiden.

Informatieavonden

Via de informatieavonden van Herenboeren zijn de ondernemers op de hoogte van de komst van de nieuwe agrarische speler. 'Frappant dat deze grond in één keer beschikbaar is', vindt Angela van Haperen.

Zelf waren de tuinders jaren met de gemeente in gesprek om de boerderijwinkel naar de straatkant te verplaatsen, maar die plannen zijn bij de welstandscommissie gesneuveld. 'Hier zit wat boerenfrustratie: kleinschaligheid de kans geven, is prima. Maar doe dat dan ook voor de ondernemers ín het gebied.'

Verbinding maken lastig

De familie Van Haperen heeft gezien hoe lastig het is om met voedsel de verbinding te maken tussen binnenstad en buitengebied. Of het nu restauranthouders, leveranciers van maaltijdboxen of stedelingen zijn, ze komen en gaan weer. 'Dan heb je driehonderd bloemkolen vers van het land en dan willen mensen broccoli', zegt René van Haperen.

'We zijn benieuwd of Herenboeren hier kan slagen', zegt Angela van Haperen. 'Met de fipronilcrisis hebben we gezien hoe bang mensen worden dat er iets mis is met hun voedsel en afhaken. Aan de andere kant heeft Herenboeren gezegd in eerste instantie geen zachtfruit te verbouwen, dus hopelijk nemen de deelnemende gezinnen hier een bakje frambozen mee.'

Voedselverspilling

Direct naast de beschikbare grond voor Herenboeren ligt Camping Liesbos. Mede-eigenaar Koen Quicken kijkt uit naar de komst van de coöperatie. Hij ergert zich aan voedselverspilling en hoe allerlei agrarische producten in plastic verpakt in de supermarkt liggen.

Een initiatief als Herenboeren past volgens Quicken in een trend van bewustwording over voedsel. Tegelijkertijd kan hij zich de scepsis van agrarische ondernemers voorstellen. 'In mijn ogen hoort de tuinbouw in alle denkbare vormen bij dit gebied.'

Kassen of tunnels

Met kassen of tunnels in De Rith heeft de campingeigenaar weinig problemen. Campinggasten van heinde en verre genieten van de omgeving. 'Ga je naar de Canarische Eilanden, dan verbouwen ze daar bananen onder plastic. Wat is het verschil?'

Verantwoordelijk wethouder Paul de Beer (D66) laat weten dat hij Herenboeren 'van harte en actief' ondersteunt. 'Kleine gemengde bedrijven zijn goed voor de diversiteit en de kleinschaligheid in het buitengebied. Herenboeren is een geschikt concept om meer verbondenheid te creëren tussen stad en ommeland, maar slechts een puzzelstuk in een veel grotere puzzel.'

Via haar pachtbeleid stimuleert de gemeente duurzame voedselproductie. De Beer: 'Door aanvullende eisen te stellen, nemen pachtinkomsten licht af, maar worden maatschappelijke doelen direct gediend, zoals het gebruik van minder schadelijke stoffen.'

Werkwijze

In de avonduren verzamelen zich 8 kilometer verderop, in een wijkcentrum in Etten-Leur, een handjevol geïnteresseerde 'Herenboeren'. Ze worden bijgepraat over het ontstaan van het concept ('om meer grip te krijgen op ons voedselsysteem'), de werkwijze ('elke week groente, fruit en vlees op de locatie afhalen') en de kosten ('een eenmalige inleg van 2.000 euro per huishouden en 6 euro of 11 euro (met vlees) per gezinslid per week').

De start in Breda is volgens Herenboeren 'zo goed als zeker'. De kandidaat-boerin is de 35-jarige Margje van Schaik en ze volgt het interne opleidingstraject. Van Schaik, die nu als melker werkt, noemt het 'een hele uitdaging' om veehouderij te combineren met groenteteelt, fruitteelt en de geplande oogstmomenten.

Ingewikkeld

Van Schaik is zich bewust van de agrariërs in het gebied die over haar schouders meekijken. Ze wil middelengebruik tegengaan, maar ze is 'absoluut niet tegen gangbare landbouw'. 'Het is voor mij ook ingewikkeld om de ene partij juist de ruimte te geven en de andere allerlei regels op te leggen, maar ik ben blij dat we in Breda de mogelijkheid krijgen.'

Voorzitter Martijn Schouw van Herenboeren Breda. © Michiel Elands

'Alternatief voor boeren en burgers'

Martijn Schouw is vader van twee jonge dochters en woont in de Bredase wijk Haagse Beemden. Overdag werkt hij als advocaat, gespecialiseerd in ondernemingsrecht, op kantoor. Afgelopen najaar maakte hij op een informatieavond kennis met Herenboeren en nu is hij een van de plaatselijke kartrekkers. Bijna maandelijks spreken de Herenboeren buurtgenoten en potentiële coöperatieleden toe. De teller staat nu op een kleine honderd huishoudens. Dat de Herenboerderij in De Rith bij Breda daadwerkelijk van start gaat, is 'zo goed als zeker', ook al heeft de coöperatie nog tientallen leden nodig. Schouw vertelt dat hij is opgegroeid met gezonde voeding. 'Daarnaast volg ik de informatiestroom van de invloed van de mens op de natuur bij onze voedselvoorziening. Ik ben me steeds bewuster aan het worden van wat ervoor nodig is om voedsel op ons bord te krijgen, van welke impact het heeft op het milieu en de boer.' Met Herenboeren ziet Schouw de mogelijkheid om dicht bij huis zijn handen uit de mouwen te steken. 'We richten ons op de toename van biodiversiteit, herstel en verbetering van bodem en landschap. We hebben een sociale functie, doordat onze leden elkaar ontmoeten', licht hij toe. 'We sluiten verschillende kringlopen: zowel in de korte keten als met ons financiële plaatje én met nutriënten. We bieden een alternatief aan boeren, burgers en grondeigenaren. Dat spreekt mij allemaal aan.' De voorzitter van Herenboeren Breda verwacht dat een Herenboerderij voor 60 procent in het voedsel van de deelnemers voorziet. Zuivel is vanwege de regelgeving en hoge kosten geen optie. 'Leden, inclusief mijzelf, gaan dus straks nog gewoon naar de supermarkt. Bij Herenboeren betaal je iets meer voor producten, maar ben je goedkoper uit dan bij een biologische supermarkt. Een wormpje of wat zand in de sla neem je voor lief.'

Maria Rössler en Frans van Laer van Boerderij Moervliet in De Rith. © Michiel Elands

'20 hectare? Die wil ik ook wel'

Ga er maar aan staan: 20 hectare groenteteelt, fruitteelt en veehouderij in de benen gehouden door één boer. Volgens buurtbewoners Frans van Laer en Maria Rössler is het een haast onmogelijke opgave. Op Boerderij Moervliet in De Rith bij Breda combineren zij teelt, zorg en een boerderijwinkel op 6 hectare gepacht land. Jarenlang hebben de ondernemers via Zorgboerderij De Beukenhof voedselpakketten verzorgd. 'In de loop der jaren heb je een vaste kern klanten en in de buitenste ring vallen mensen af en dan moet je nieuwe klanten zien te werven', zegt Van Laer. 'We deden er tien jaar over om alles goed te organiseren.' De komst van Herenboeren maakt de tongen los in de agrarische gemeenschap, bevestigt de ondernemer. 'Ik gun het Herenboeren van harte, maar 20 hectare grond voor een lage pachtprijs, die wil ik ook wel. Wij boeren biologisch-dynamisch, terwijl Herenboeren dat niet van plan is.' In De Rith is het woekeren met de ruimte. 'Alles is hier duur: de huizen én de grond. Als buitenstaander kun je in De Rith niet van nul af aan beginnen. Zelfs kinderen van de families die hier altijd hebben gewoond, kunnen geen eigen woonruimte meer kopen.'

Bart Lauwen, burgerraadslid voor D66. © Michiel Elands

'Maatschappelijke beweging ruimte bieden'

Bart Lauwen woont in De Rith bij Breda in het ouderlijk huis. Zijn vader en moeder hebben een gemengd bedrijf en een boerderijwinkel aan de andere kant van de snelweg. 'Of ik mezelf aansluit bij de coöperatie Herenboeren?' glimlacht hij. 'Nee. Alles wat ik nodig heb, kan ik bij mijn ouders inslaan.' Lauwen is burgerraadslid voor D66. In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen heeft hij bij een presentatie in het stadhuis kennisgemaakt met Herenboeren. Hier werd hij bijgepraat over het plan. Tweehonderd huishoudens, samen vijfhonderd mensen, gaan met één boer een kleinschalige boerderij runnen. Al deze mensen hebben hetzelfde doel: zelf bepalen hoe hun voedsel wordt geproduceerd. Het gaat dan om groenten, aardappelen, fruit, eieren, rund-, varkens- en kippenvlees. Ieder huishouden dat deelneemt, investeert eenmalig 2.000 euro. Sinds die presentatie volgt Lauwen de ontwikkelingen op de voet. 'Ik dacht allereerst aan het financiële plaatje: wie gaat er 2.000 euro investeren in een boerderij? Dat vormt zeker een drempel.' De politicus spreekt veel boeren en tuinders in de omgeving en worstelt met de vraag hoeveel ruimte Herenboeren moet krijgen zonder oneerlijke concurrentie in de hand te werken. 'Het kan niet zo zijn dat de ene boer dingen mag en de ander niet.' Maar Lauwen ziet tegelijkertijd dat het concept 'de gunfactor heeft'. 'Het hogere doel is een maatschappelijke beweging ruimte bieden en vervolgens te inspireren. Het past in de tijdgeest waarin we kinderen duidelijk willen maken dat melk niet uit de fabriek komt en waar burgers een alternatief willen voor de supermarkt.' De politicus wijst op initiatieven op het gebied van lokaal voedsel telen: alle omliggende boerderijwinkels voorop. Net als veel buurtgenoten kijkt hij even de kat uit de boom: 'Eerst zien, dan geloven.'