De effecten van de turbulentie rondom de land- en tuinbouwpolitiek van de afgelopen jaren zijn duidelijk terug te zien in de antwoorden van het Nieuwe Oogst Opiniepanel. Ruim 40 procent is van plan dit jaar op een andere partij te stemmen dan bij de vorige verkiezingen.

Dit keer heeft de kiezer ook nog eens meer keuze dan ooit te voren. Vier jaar geleden deden 28 partijen mee, dit jaar zijn het er 37, met bij elkaar opgeteld 1.579 kandidaten. Deze 37 partijen doen niet in elke kieskring mee, want sommige zijn er niet in geslaagd in elke kring voldoende steunverklaringen te bemachtigen.

Onder de nieuwkomers bevinden zich een aantal partijen die op steun van boeren en tuinders kunnen rekenen. De BoerBurgerBeweging is onder agrarisch ondernemers een van de grootste partijen, zo blijkt uit de enquête van Nieuwe Oogst. Ook JA21 krijgt steun van betekenis.

Die steun gaat ten koste van de vier coalitiepartijen. VVD, CDA, D66 en ChristenUnie krijgen minder boerenstemmen dan bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen. De motieven om een partij te kiezen, lopen sterk uiteen, zo blijkt uit een steekproef onder zeven boeren en tuinders. ‘Ik hoop dat BBB een tegengeluid geeft’, zegt de een. ‘Bij de SGP voel ik vertrouwen in de sector’, laat een ander weten.

Wilbert van der Post, melkveehouder in Leiden

Melkveehouder Wilbert van der Post (49) in de gemeente Leiden kiest voor BoerBurgerBeweging (BBB). ‘Ik ben teleurgesteld in het CDA. Ik hoop dat BBB een harder tegengeluid geeft.’

De Leidenaar had gehoopt dat het CDA meer tegengas had kunnen geven aan bijvoorbeeld D66 en GroenLinks. Dat verwacht hij nu van BBB. Hij hoopt op een eerlijkere benadering van de landbouw.

Als voorbeeld noemt hij de stikstofkwestie. ‘Van 80 procent van de bedrijven en industrie is geen uitstoot bekend. Van vliegtuigen wordt alleen de uitstoot tot 900 meter hoogte meegerekend. Hoe kun je dan zeggen dat de meeste uitstoot uit de landbouw komt? Dat moet worden rechtgetrokken.’

Grotere druk op grond

Als inwoner van de Randstad ziet Van der Post de druk op de grond toenemen. Dat baart hem zorgen. ‘Er wordt gesproken over een miljoen nieuwe huizen, met wegen en faciliteiten. En er moet meer natuur bijkomen. Ik zie het niet gebeuren dat ze daar industrieterreinen voor gaan opruimen’, vervolgt Van der Post. ‘Dus het gaat allemaal ten koste van landbouwgrond en dat areaal is al afgenomen. Dat betekent ook minder voedselproductie.’

Van der Post hoopt dat de kloof tussen burger en boer de komende jaren wordt verkleind. ‘Burgers weten steeds minder van de agrarische sector en krijgen steeds vaker informatie van niet-agrariërs. Dat is hetzelfde als Spaans leren met Engelse boeken.’

Arie Hessels, akkerbouwer in Terheijden

Akkerbouwer Arie Hessels (56) uit het Noord-Brabantse Terheijden weet het 90 procent zeker, hij gaat op het CDA stemmen. ‘Er is op dit moment geen beter alternatief. Ik ga daarom ook met gemengde gevoelens naar de stembus.’

Hessels teelt granen en bieten. En hij verhuurt land voor uien en consumptie- en pootaardappelen. De Noord-Brabander is niet de man die verkiezingsprogramma’s uitpluist. ‘Dat is niet aan mij besteed. Ik stem vooral op de partij uit gewoonte. Mijn ouders stemden ook al op het CDA en haar voorgangers. In mijn leven heb ik misschien een of twee keer VVD gestemd. Het CDA is van oudsher de plattelandspartij voor de landbouw.’

Kleine partij

Of dat nog steeds zo is, daarover kun je discussiëren, stelt Hessels. ‘Misschien is de BoerBurgerBeweging nu wel meer een plattelandspartij, maar die partij is erg klein. Als ze een of twee zetels krijgen, is dat zo minimaal. Dan kun je naar mijn idee niet veel invloed uitoefenen.’

Het komende kabinet moet vooral aandacht schenken aan verruiming van de gebruiksnormen voor bemesting, vindt de akkerbouwer. ‘Ik wil heel graag stalmest vanuit de geitenhouderij gebruiken. Dat kan nu niet. Stalmest is voor de grond het allerbeste, dat weet iedereen.’ Daarnaast moet Den Haag ervoor waken dat ze niet te strenge gewasbeschermingsmiddeleneisen oplegt. ‘Het verbieden van middelen gaat naar mijn idee veel te snel.’

Leo Veenbrink, kerstbomenkweker en akkerbouwer in Ede

Eerlijk en boervriendelijk, zo omschrijft Leo Veenbrink (66) de SGP. Het is vrijwel zeker dat de kerstbomenkweker uit Ede bij de Tweede Kamerverkiezingen op de gereformeerde partij stemt. ‘Niet uit principe, maar bij de SGP voel ik vertrouwen in de agrarische sector.’

Op gemeentelijk niveau stemt Veenbrink, met zijn bedrijf Groot Haverkamp een grote speler in kerstbomen, altijd SGP. Bij landelijke verkiezingen kon het CDA ook weleens op zijn stem rekenen. ‘Als ik op een vrouw wilde stemmen.’ Dit jaar wordt het SGP.

De eerlijkheid van de partij spreekt Veenbrink aan. ‘Ik heb altijd het gevoel dat we als sector door de politiek worden gewantrouwd. Ik mis ook waardering. Door de burger worden we enorm gewaardeerd, elk jaar komen hier duizenden mensen hun kerstboom kopen. Maar uit de regelgeving die de politiek ons oplegt, blijkt die waardering niet.’

Buitenproportionele regelgeving

Veenbrink noemt de regelgeving op bepaalde vlakken buitenproportioneel. ‘Iedereen mag hier in de middelenkast komen kijken, ik gebruik niks wat niet mag. Maar dan komt de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit weer controleren en dan voel je het wantrouwen.’

Een ander aspect dat Veenbrink tegenstaat bij de landelijke politiek, is het gebrek aan mensen van buiten de Randstad. ‘Ik vind het heel bezwaarlijk dat de meerderheid uit de Randstad komt. Er is amper plek voor mensen uit andere provincies.’

Hans Wouters, schapenhouder in Grootegast

Schapenhouder Hans Wouters (55) uit het Groningse Grootegast stemt als ondernemer, vertelt hij. ‘En dan kom ik iedere keer als ik de Kieswijzer invul voor 90 procent bij de VVD uit. Dat gaat al jaren zo. Ik denk ook niet zo sterk in links of rechts, maar ga op mijn eigen gevoel af. Ik ben toch wel liberaal ingesteld en dan zit ik daar het beste.’

Voor Wouters is het zaak dat het land goed uit de coronacrisis komt. ‘Ik heb er nog een uitzendbureau naast en vind het belangrijk dat je op een normale manier moet kunnen ondernemen.’

Stikstofaanpak

Een ander heikel punt, de stikstofaanpak, moet de komende jaren ook goed worden geregeld. ‘Ik ben niet voor krimp van de veestapel. En in plaats van boeren opkopen, zou de overheid beter moeten nadenken over alternatieve verdienmodellen, bijvoorbeeld de bosbouw. Je kunt de boer niet zomaar zijn land afnemen. En zo’n omschakeling stimuleert ook het ondernemerschap.’

Voor Wouters mag de samenleving best wel wat veiliger worden. ‘En dan bedoel ik niet dat ik bang ben dat de Russen of de Engelsen hier binnenvallen, maar ik heb het over cyberveiligheid. Je ziet op dat vlak toch overal bedreigingen om je heen.’ Hij vindt vrij ondernemerschap en dat iedereen zijn geld kan verdienen essentieel. ‘Zo min mogelijk beperkingen. Mensen moeten mijn producten toch kunnen betalen.’

Fred Hendriks, melkveehouder in Angerlo

De PVV moet niet in de regering, maar kan vanuit de oppositie wel een sterk tegengeluid laten horen, zegt melkveehouder Fred Hendriks (55) uit Angerlo. ‘Geert Wilders kan geluiden vanuit de regering die niet deugen, corrigeren.’

Bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen stemde de Gelderse veehouder nog op de ChristenUnie. Dat beviel hem slecht. ‘Als je ziet welke minister ze leverden. Al hebben ze ook goede dingen, zoals elke partij goede en minder goede punten heeft.’

Hendriks vindt het een slechte zaak dat de PVV al bij voorbaat wordt uitgesloten door andere partijen. Het is niet voor niets dat Wilders met zijn partij goed scoort in de peilingen, redeneert hij. ‘Er is onvrede onder de mensen, dat kun je niet ontkennen.’

Oppositiepartij

Maar de melkveehouder ziet voor Wilders vooral een rol in de oppositie. ‘Als hij het voor het zeggen heeft, komt het ook niet goed. Ik ben het bijvoorbeeld niet eens met zijn opvattingen over migratie. In de oppositie kan hij van zich laten horen en geluiden vanuit de regering die niet deugen, corrigeren.’

Een nieuw kabinet moet zich volgens Hendriks richten op het verdienmodel van de gemiddelde boer. ‘Die duurzame ontwikkelingen zoals kringlooplandbouw zijn echt een machtig mooi streven, maar het moet wel betaalbaar zijn voor de boer. Kijk wat er nu gebeurt met PlanetProof-melk. Een leuk initiatief, maar als de burger het even niet oppakt, heeft de boer gewoon pech.’

Peter Rombouts, zorgboer in Eersel

Peter Rombouts (66) werkt op Zorgboerderij Weidezicht in Eersel voornamelijk met mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt of een achtergrond in de psychiatrie. Als zorgboer kijkt hij sterk naar de zorgparagraaf van politieke partijen en zo heeft hij ook zijn keuze gemaakt voor de SP.

‘De SP is voor deze mensen de beste partij die je kunt kiezen’, stelt Rombouts. ‘In de zorg lopen ze voorop. Ik stem er al jaren op.’ Het is niet de eerste partij waar boeren aan denken, erkent de Brabantse ondernemer. ‘Maar ze zijn zeker niet tegen de boer. Zij staan er niet zo scherp in als bijvoorbeeld GroenLinks.’

Krimp veestapel

Het SP-standpunt om de intensieve veehouderij te beteugelen, kan de Brabander ook wel begrijpen. ‘Als ik lees dat er meer varkens dan mensen zijn in Oost-Brabant, snap ik dat het een keer ophoudt. Ik vind niet dat die mensen met hun bedrijf moeten stoppen, maar de groei kan niet altijd doorgaan. We hoeven niet wereldwijd te exporteren.’

Rombouts hoopt dat de coronacrisis een kantelpunt is. ‘Het zou mooi zijn als we straks naar een meer natuurlijkvriendelijke manier van boeren gaan. Daar moet dan ook een eerlijke prijs voor worden betaald.’
En het mag wel wat kleinschaliger. ‘De grote bedrijven zijn voor jonge boeren bijna niet over te nemen zonder financiële constructies. We moeten juist het familiebedrijf behouden.’

Jos Heermans, akkerbouwer in Middenmeer

Akkerbouwer Jos Heermans (57) uit het Noord-Hollandse Middenmeer weet nog niet op welke partij hij gaat stemmen. ‘Vroeger stemde ik VVD. Dat was appeltje-eitje. Nu ligt alles nog open.’

De ondernemer heeft altijd op de liberale partij gestemd. ‘Het was een echte ondernemerspartij. Een no-nonsensepartij. Ik vind dat de VVD niet meer ondernemersvriendelijk is. Ze waaien erg met de wind mee en doen heel populair.’

Heermans vult stemwijzers in om te kijken welke partij het beste bij hem past. ‘Daar kwam laatst SGP uit. Hun standpunt over de verhouding tussen man en vrouw deel ik niet, maar ze hebben wel landbouwpunten die mij aanspreken.’

Weldoordachte stem

Ook CDA en JA21 scoren hoog. ‘Ik verwacht dat ik op het laatste moment een knoop doorhak. Ik ga voor een weldoordachte stem. Ik volg het nieuws goed. Het is jammer dat de sociale activiteiten zijn geschrapt. In de derde helft van de bijeenkomsten besprak ik dit nog weleens met collega’s.’

Heermans hoopt dat de nieuw gekozen politici minder hijgerig zijn dan de huidige. ‘De inkt van het ene plan is nog niet droog, of het andere is alweer bedacht. Landbouw is net een mammoettanker, die moet je ook tijd geven om van koers te veranderen.’

Wat de landbouw volgens de Noord-Hollandse akkerbouwer nodig heeft, is rust en realisme. Vroeger liep ik nog weleens voorop. Maar die tijd heb ik gehad, dat loont gewoon niet.’