Koester gezonde pensflora bij melkkoeien

'Het liep niet overal lekker. We zagen wisselende melkgiften en de mestconsistentie week nogal eens af.' Dierenarts Gijs Hofstraat van Dierenkliniek Wolvega zag zeker in het begin van het stalseizoen wat bedrijven met pensverzuring. De snelle en suikerrijke voorjaarskuilen speelden een rol. Inmiddels zijn de meeste rantsoenen geoptimaliseerd en ziet hij minder klachten, maar alertheid blijft nodig.

Pensverzuring ontstaat bij een te snel verteerbaar rantsoen, met veel snel fermenteerbare koolhydraten of door een tekort aan structuur. De zuurgraad in de pens daalt, waardoor de vezels trager worden verteerd. Daardoor vreet een koe minder en daalt de melkproductie. Op lange termijn kan de weerstand verminderen en brokkelt ook de conditie af.

'Let dus op de signalen van pensverzuring op koppel- en dierniveau', zegt dierenarts Marieke Kooman van Van Stad tot Wad Dierenartsen. Ze sprak eind januari op het webinar Pensverzuring van kennis- en praktijkcentrum VKON.

Dunne, zure mest

Is de pens van streek, dan herkauwen koeien minder en daalt het aantal pensbewegingen. Je merkt dat aan de mest. Die is dun, ruikt zuur en bevat veel onverteerde, lange delen. Kooman: 'Vooral verse koeien zijn gevoelig, omdat zij vaak een uitdagende voerovergang moeten doorstaan. Bij hen verwacht je ook vaker problemen als slepende melkziekte of baarmoederontsteking.'

De dierenarts snapt dat boeren hun verse koeien hard voeren om zo een negatieve energiebalans te voorkomen. 'Maar vergeet daarbij niet het totaalplaatje van het rantsoen. Wees kritisch op je voermanagement en compenseer waar nodig.'

Ook ziet Kooman nogal eens pensverzuring bij koeien die niet fit zijn. 'Ze lopen vaak alleen even naar de krachtvoerbox. Ze krijgen dus relatief veel brok binnen en dus veel fermenteerbare koolhydraten.'

Gezonde pensflora

Bij het bestrijden van pensverzuring is veel ruwvoer gewenst. Dan functioneert de penswand het best. Hofstraat: 'De bacteriën in de pens, de pensflora, zijn tevreden en zetten koolhydraten om in vluchtige vetzuren. Deze komen via de penswand in het bloed en leveren goede voedingsstoffen voor de koe.'

Maar bij te veel vetzuren, door bijvoorbeeld veel brok, raakt de pens geïrriteerd. Er ontstaan te veel vluchtige vetzuren en de pens wordt zuurder. Het zuur kan de penswand zo beschadigen dat de pensflora afsterft. Bacteriën en gifstoffen kunnen via de pens in het bloed komen, met leverabcessen en klauwproblemen als mogelijk gevolg.

'Eigenlijk voer je de pensflora, die dien je te vriend houden', zegt Hofstraat. Bij voedingsproblemen raadt hij boeren een driehoeksgesprek aan met de veevoerleverancier en dierenarts. 'Maak samen een plan.'

Bekijk MPR-voeding op koppelniveau

De MPR-voeding geeft volgens Kooman een goed beeld van pensverzuring in de koppel. Schiet het vetgehalte van een koe onder het eiwitgehalte en ligt haar vetgehalte daarbij onder de 4 procent, dan is ze verdacht. Een heel laag vetpercentage kan een signaal zijn van pensverzuring. De dierenarts raadt vooral aan om de MPR-voeding op koppelniveau te bekijken, dat geeft het beste inzicht.

In een goed werkende pens ligt de zuurgraad tussen de 5,6 en 6,5. Gedurende de dag schommelt deze. Hoe meer de koe herkauwt, hoe meer speeksel ze aanmaakt en hoe beter de pens neutraliseert. Ruwvoer activeert het speekselen. Vreet een koe bijvoorbeeld de hele dag alleen maar ruwvoer, dan produceert ze die dag 150 liter speeksel. Bij opname van alleen brok is dat slechts 40 liter per dag.

'Kijk daarbij goed naar de VCOS van je graskuil', tipt Kooman. 'Hoe hoger die is, hoe sneller een kuil verteert.' Bij een VCOS hoger dan 79 is het oppassen geblazen. Zeker als de graskuil veel suiker bevat. 'Voer dan trage producten bij.'

Kwalitatief goed kuilgras of hooi

Trage, structuurrijke producten brengen balans in een zure pens. Volgens Hofstraat is kwalitatief goed kuilgras of hooi een vereiste. 'Maar let op, een overmaat kan de fermentatie vertragen en dat is ongunstig voor de melkgift.'

Stro heeft niet altijd de voorkeur, vooral vanwege de lage voederwaarde. 'Er zijn veehouders die per koe wel 1 kilo stro aan het basisrantsoen toevoegen. Dat haalt de energetische waarde van het totale rantsoen naar beneden', legt Hofstraat uit. 'Maatwerk is hierbij belangrijk.'

Grof hakselen

Mais is volgens de dierenarts een goede tegenhanger van snelle graskuilen. Bij maisrijke rantsoenen kan het helpen de mais langer te hakselen, bijvoorbeeld op 15 millimeter. Ook met bijproducten als perspulp of bierbostel voeg je structuur toe. Verder is het zinvol om bij de krachtvoerkeuze goed op de ingrediëntenlijst van de voerbon te kijken. Want het ene brok verteert sneller dan het andere.

'De grondstoffen die vooraan staan vormen de hoofdbestanddelen van een brok', zegt Hofstraat. 'CCM en gemalen tarwe fermenteren sneller. Terwijl maismeel en palmpitschilfers bijvoorbeeld wat trager zijn.'