Toename problemen door mycotoxinen

Achtergrond Melkvee Pieter Stokkermans 18 jan 2021 om 13:00uur

Hoewel de droge zomers dit niet doen vermoeden, neemt het aantal problemen als gevolg van mycotoxinen in mais toe. Uit maiskuilonderzoek blijkt dat dit jaar een aanzienlijk aantal melkveebedrijven hiermee te maken zal hebben, stelt Sander Janssen, salesmanager en dierenarts bij additievenproducent Biomin.

Mycotoxinen zijn gifstoffen die door schimmels worden geproduceerd. Een schimmel kan een groot aantal verschillende typen mycotoxinen produceren. Al voor de oogst vindt vooral bij plantstress en -schade schimmelgroei plaats waarbij de geproduceerde mycotoxinen het gewas op grote schaal besmetten.

Bij de oogst kan het gewas er nog prima uitzien, onder meer omdat mycotoxinen onzichtbaar, geur- en smaakloos zijn en schimmels niet eens in grote mate zichtbaar aanwezig hoeven te zijn. Klimaatverandering, zoals langdurige droogte in de zomer met plantstress en -schade, vormt aanleiding voor toenemende belasting van mycotoxinen in mais en andere gewassen.

Onderzoek Universiteit Gent

Dat blijkt ook uit onderzoek naar de aanwezigheid van 22 typen mycotoxinen in 257 snijmaiskuilen door de Universiteit Gent over de jaren 2016 tot en met 2018. Hier werden zelfs in het droge 2018 in bijna alle kuilen mycotoxinen aangetoond. Dit geldt niet voor de beruchte aflatoxine die streng gereguleerd is. Dat blijkt ook uit cijfers van SecureFeed, de controlewaakhond voor de mengvoerindustrie.

Vaak zie je dat het niet loopt met de koeien zonder aanwijsbare reden

Sander Janssen, salesmanager en dierenarts bij Biomin

Op veel andere mycotoxinen afkomstig van de fusariumschimmel wordt minder gecontroleerd, zoals deoxynivalenol (DON), nivalenol (NIV), 3-deoxynivalenol-glucoside (3-Gluc-DON) en zearalenon (ZEA). Terwijl juist deze directe negatieve impact hebben op de productie, afweer en gezondheid van melkvee.

Jammer, vindt Janssen. Zeker omdat dit ook weer naar voren komt uit de metingen bij ruim zestig Nederlandse snijmaiskuilen. De monsters zijn aangedragen door mengvoerleveranciers. 'Daarmee is het niet helemaal een steekproef, omdat er toch monsters zijn ingediend van bedrijven waar iets speelt. Uiteindelijk streven we naar minimaal honderd kuilanalyses.'

Opvallende uitslagen

De uitslagen van de proef waren wel opvallend, vooral als het gaat om ZEA, DON, NIV en 3-Gluc-DON. Deze werden frequent en met hoge waardes gevonden. Ook bleek geen enkele maiskuil vrij te zijn mycotoxinen. 'Op basis van de uitslagen blijkt dat 31 procent van de bedrijven een hoog en 48 procent een medium risico lopen, wanneer er 35 procent mais in het rantsoen wordt gevoerd. Op deze bedrijven is de kans groot op serieuze productie- en gezondheidsproblemen', zegt Janssen.

'Bijkomend nadeel van een besmetting met schimmels en mycotoxinen is dat deze de vertering van mais in de pens vermindert. Daardoor komen mycotoxinen nog sneller in de darm en richten schade aan. Ook leidt verminderde pensvertering sneller tot pensverzuring en vrijkomen van endotoxinen met extra bijkomende nadelige gevolgen voor melkvee.'

Niet altijd zichtbaar

Impact van mycotoxinen zijn niet altijd direct zichtbaar. 'Vaak merk je dat het niet loopt met de koeien zonder dat er een aanwijsbare reden is. De productiekengetallen, zoals melkproductie en vruchtbaarheid, zijn te laag ten opzichte van wat van de veestapel mag worden verwacht. Ook kunnen sluimerende klachten ontstaan, zoals een hoog celgetal en mastitis', zegt Janssen.

'Dan is het goed om te kijken naar de managementfactoren en waar dit wordt belemmerd. Denk aan mineralen of drinkwater. Als andere factoren goed zijn, er geen dierziekten worden gediagnosticeerd, dan is dit mogelijk het euvel.'

Verwerpen

Verder kent Janssen een aantal problemen, die door mycotoxinen kunnen worden veroorzaakt, zoals verwerpen. 'Ook kunnen DON en ZEA leiden tot aangetaste klauwen. Van ZEA is ook bekend dat dit de vruchtbaarheid aantast, omdat het zich bindt aan de oestrogeenreceptor.'

Wat adviseert de dierenarts bij problemen? 'Onderzoek het rantsoen op mycotoxinen, zodat duidelijk wordt of ze daadwerkelijk de oorzaak zijn. Eventueel kun je dan een mycotoxinedeactiveerder inzetten om daadwerkelijk de relevante mycotoxinen, zoals DON, NIV, 3-Gluc-DON en ZEA, die zich bijna niet laten binden door een mycotoxinebinder, door enzymatische deactivatie onschadelijk te maken in het dier.'

Stress door vocht en droogte

Doordat de zomers eerst vochtig zijn en daarna gedurende een lange periode droog, ontstaat als gevolg van stress plantschade. Dit maakt de maisplant bevattelijk voor schimmels en daarmee afzet van mycotoxinen in het gewas op het areaal. Uit onderzoek door de Universiteit Gent kwam naar voren dat één mycotoxine Nivalenol in 99 procent van de maiskuilen voorkomt. Een ander onderzoek liet zien dat wanneer één mycotoxine is aangetoond, er meestal zes tot acht aanwezig zijn. Zo kwamen uit het Gent-onderzoek de mycotoxinen deoxynivalenol (DON) in 86 procent van kuilen voor en was zearalenon (ZEA) in 50 procent van de maiskuilen aanwezig. Sommige onderzoekslaboratoria kunnen onderzoeken of deze gifstoffen in het diervoer aanwezig zijn en in welke hoeveelheid.