Goede kuil voorkomt narigheid

Mycotoxinen kunnen een behoorlijke bedreiging vormen voor de diergezondheid. Het zijn natuurlijke gifstoffen die worden geproduceerd door schimmels. Ze kunnen zowel op het land als tijdens opslag worden gevormd.

Vanwege de schadelijkheid zijn er limieten vastgelegd in de Europese wetgeving. Maar ook op het boerenerf kan het misgaan. Bij het opslaan van losse grondstoffen, of bij het in- en uitkuilen.

Aan het voer is vaak niets te zien, maar dat betekent niet dat het voer vrij is van mycotoxinen. 'En die krijg je er niet zomaar uit', zegt André van Lankveld van het Oostenrijkse veevoederbedrijf Biomin. Voer dat besmet is, kan de boer veel geld kosten. 'De dieren presteren minder of worden ziek.'

Varkens en kippen zijn gevoeliger voor mycotoxinen dan rundvee. De gifstoffen beschadigen voornamelijk weefsel (necrose) en organen, zoals lever (vette lever), darmen (diarree) en nieren. Dit leidt tot verminderde prestaties en hogere gevoeligheid voor ziekteverwekkers. Het gevolg is vaak een verminderde voeropname en vruchtbaarheidsproblemen.

Grond moet gezond

Mycotoxinen tijdens de opslag ontstaan meestal door een verkeerde bewaring. Belangrijke risicofactoren op melkveebedrijven zijn slecht aangereden kuilen en een lage voersnelheid. De meeste mycotoxinen in voer (95 procent) zijn echter geproduceerd op het veld. Van de veldschimmel is fusarium het meest bekend.

'Vochtig weer rondom de bloei is kritiek', zegt Van Lankveld. 'En ook bij mais dat lang op het land blijft staan, is het risico groter. Door vorst gaan sommige schimmels namelijk meer toxines produceren.'

Ook wordt mycotoxinevorming bevorderd door insecten en plantenstress. Omploegen, rotatieteelt en groenbemesters zijn technische maatregelen om de ziektedruk te verlagen. 'Als je twintig jaar mais op dezelfde plek teelt, is het altijd prijs.' Schimmels die eenmaal in de kringloop zitten, komen via het dier en de mest op het land en belanden weer in de kuil. 'De grond moet gezond zijn, daar begint het', vervolgt Van Lankveld.

Bij een vermoeden van een toxineprobleem kan de kuil worden bemonsterd en geanalyseerd. 'Om een goed mengmonster te krijgen is het belangrijk om goed verdeeld monsters te nemen', zegt Van Lankveld. 'Bij een verkeerde analyse gaat het in 88 procent van de gevallen al fout bij de monstername.'

Aantasting van schimmels komt pleksgewijs voor, waardoor mycotoxinen vaak in haarden zitten. 'Op 5 meter binnen een perceel kun je al grote verschillen hebben. Hotspots kunnen ontstaan waar het net iets droger of natter is.'

Testmethodes

Om het risiconiveau vast te stellen zijn er diverse testmethodes. Sneltesten (Elisa) maken een snelle inschatting van de besmetting van een partij. Dit kunnen veel mengvoerbedrijven zelf. De test geeft aan of er wel of geen mycotoxinen in het monster zitten, maar niet welke soort en in welke hoeveelheid.

De HPLC en LC-MS-methode zijn nauwkeuriger en geven ook informatie over de soort mycotoxinen. HPLC meet vanaf 25 ppb (parts per billion) en LC-MS/MS zelfs vanaf 2,5 ppb. Deze testen kosten meer tijd en zijn relatief duur.

Bij mycotoxinen in het voer kan een mycotoxinebinder worden bijgevoerd. 'Aflotoxine kun je absorberen met een additief met kleimineralen. Bij de meeste andere mycotoxinen werken myxotoxinebinders niet en is een additief nodig dat mycotoxine via enzymatische processen minder giftig maakt. Een product als Mycofix pakt veel micotoxinen aan', legt Van Lankveldt uit.

Gezonde koeien

Gezonde koeien zijn overigens in staat om mycotoxinen af te breken. Maar bij een rantsoen voor hoogproductieve koeien neemt de detoxificatiecapaciteit af door de hoge fermentatie en passagesnelheid. In de droogstand liggen de fermentatie- en passagesnelheid veel lager. Hierdoor neemt de capaciteit om toxinen te neutraliseren toe. Maar voor bepaalde mycotoxinen zoals zearalenone is dit juist weer negatief.

Daarnaast is een heel gamma aan mycotoxinen antibioticagericht. 'Penicilline bijvoorbeeld wordt ook door een schimmel geproduceerd', vertelt Kristof van Hoye van DMV. Dat heeft een negatief effect op de samenstelling van de pensflora.

'De pens-pH daalt, de pensflora veranderen en de detoxificatiecapaciteit valt weg. Hierdoor is de pens niet meer in staat mycotoxinen af te breken.'

Onder stressvolle omstandigheden, wanneer de weerstand van de koeien minder is, zoals bij verse koeien, is de kans op schade door mycotoxinen in het voer extra groot. 'Als meer dan 12 procent van de koeien een onregelmatige cyclus heeft, denk dan altijd aan zearalenone. Vaak zie je dan dat de koe op het moment van insemineren niet meer tochtig is', aldus Van Hoye.