Bij verduurzaming is financiering het knelpunt

In opdracht van landbouwminister Carola Schouten stelde Wageningen Economic Research het rapport 'Financiering transitie naar duurzame landbouw' op. Daaruit blijkt dat boeren en tuinders die de omslag naar een duurzamer bedrijfsmodel willen maken, de financiering daarvan moeilijk rondkrijgen.

Zowel Rabobank als ABN Amro herkent dit beeld. Banken zien een dergelijke omschakeling vaak nog als te risicovol. Volgens Pierre Berntsen, directeur agrarische bedrijven ABN Amro, moet dit gezien worden als een belangrijk signaal. 'Banken willen juist graag de verduurzaming financieren, maar het feit dat ze daar terughoudend in zijn, is een belangrijke boodschap. Zij wijzen de overheid en de sector daarmee op een pijnlijke plek.'

Hogere kostprijs

Verduurzaming zorgt er volgens Berntsen vaak voor dat de kostprijs hoger wordt, terwijl de opbrengsten niet per definitie toenemen. 'Dan worden de marges dus kleiner. Die staan in de agrarische sector toch al vaak onder druk. Dat gaat ten koste van de financiële robuustheid en het verdienmodel van bedrijven.'

Het financiële risico van verduurzaming zou wat Berntsen betreft niet alleen bij de primaire producent, boeren en tuinders, moeten te liggen. 'Het is beter om dat risico in de keten te verdelen. Daardoor creëer je ook betrokkenheid bij alle schakels in de keten.'

Moeizaam

Ook Rabobank ziet in de praktijk dat het financieren van verduurzaming in de agrarische sector moeizaam verloopt. 'Als de marges te klein zijn, weerhoudt dat bedrijven ervan om te investeren in duurzaamheid en banken om dat te financieren', stelt Carin van Huët, directeur food & agri Nederland bij Rabobank.

Van Huët legt ook een verantwoordelijkheid bij de regering. 'De overheid trekt veel geld uit voor sanerings- en stoppersregelingen, maar dat geld vloeit nu weg uit de sector. De stoppers nemen dat mee. Het is verstandiger om dat geld te investeren in de sector. Dat is veel efficiënter. En geef boeren verduurzamingsdoelen voor de lange termijn.'

Doelenbeleid

Rabobank is al langer voorstander van doelenbeleid. Dat staat zelfs centraal in de toekomstvisie van de Nederlandse landbouw van de bank. Van Huët: 'Dus kom niet telkens met nieuwe voorschriften, maar schets het toekomstperspectief waar boeren naartoe kunnen werken. Wij denken dat die verduurzaming dan veel sneller zal verlopen, doordat boeren de ruimte krijgen op hun manier invulling te geven aan die verduurzaming. Dat leidt tot meer ondernemerschap en innovatie. En schep dan als overheid de kaders.'

Daarbij moet wat haar betreft niet alleen aan biologisch worden gedacht. 'Juist met de verduurzaming van de gangbare landbouw sla je een grote slag. Die gaat ook verduurzamen. Het is natuurlijk ook maar net hoe je duurzaamheid definieert. Heb je het dan over dierenwelzijn, biodiversiteit, CO2-reductie of nog iets anders? Per bedrijf zullen de keuzes daar anders in zijn.'

Risico te groot

Als een bank een duurzaamheidsinvestering niet wil financieren, zou een agrarisch ondernemer volgens Berntsen er zelf ook over na moeten denken of het wel verstandig is. 'Een bank zegt het liefst 'ja'. Het is ons werk en ons doel om door middel van financiering ontwikkelingen mogelijk te maken. Een bank zegt niet zomaar 'nee'. Dan is het financiële risico in onze ogen te groot.'

Berntsen stelt daar wel een kanttekening bij. 'Banken zijn per definitie voorzichtig, zeker met nieuwe businessmodellen die zich nog niet hebben bewezen in de praktijk. Dat vraagt soms ook om creativiteit. Ik vind zelf Kipster een voorbeeld. Het meest bijzondere aan het Kipsterconcept vind ik niet de wijze van produceren, maar dat ze met Lidl voor vijf jaar de afzet van eieren hebben afgesproken. Dat geeft financiële zekerheid en dan zal een bank ook durven in te stappen.'

Vier routes

Voor verduurzaming in de agrarische sector ziet Berntsen vier routes om dat financieel mogelijk te maken. De 'koninklijke route', de belangrijkste, is volgens hem dat de meerprijs van verduurzaming wordt doorberekend in de prijs van producten. Voorwaarde is dan wel dat die meerprijs bij de primaire producent terechtkomt die die extra kosten maakt.

Een andere route is die van 'meer met minder' in de visie van Berntsen. 'Dan ligt de focus op het efficiënter produceren via innovaties als sensoren, drones, en slimmer gebruik van data. Verduurzaming en een efficiencyslag via innovaties kunnen prima samengaan.'

Zorgvuldig boeren

De derde route is die van 'anders werken'. Daarbij wordt een verduurzamingsslag gemaakt door in te zetten op het vakmanschap van de ondernemer. Zorgvuldig boeren. Bijvoorbeeld hoge gezondheid, weinig antibiotica en chemische hulpmiddelen, hoge leeftijd van koeien, lage uitval, maar ook bedrijfsuitstraling.

De vierde route is die van 'stimuleringsmaatregelen'. Dat kunnen subsidies zijn vanuit de Europese of landelijke overheid, maar ook financiële prikkels vanuit provincies of landeigenaren als Staatsbosbeheer behoren daartoe. Berntsen: 'Bijvoorbeeld als een boer een lagere pachtprijs krijgt, als hij gaat werken met kruidenrijk grasland en later maait. Veel bedrijven zullen kiezen voor een mix van deze vier routes. Bovendien moet ze passen bij het bedrijf. Wat op het ene bedrijf werkt, hoeft ergens anders niet te werken. Dat hangt van de omstandigheden af.'

Richtlijn banken

Rabobank heeft nog een groot zorgpunt voor de financiering van verduurzaming in de agrarische sector. De Europese Unie wil een nieuwe richtlijn introduceren voor de banken, de Basel IV-richtlijn. Van Huët: 'In de agrarische sector zit over het algemeen veel waarde in de grond die als onderpand kan dienen voor financiering. Dat mag straks minder zwaar meewegen in de beoordeling van financieringsaanvragen.'

Dat is volgens haar echt een probleem. 'Juist ook voor die verduurzaming. De Nederlandse overheid wil grondgebondenheid stimuleren. Dat is ook van betekenis voor het vergroten van de biodiversiteit.'

Basel

Volgens Schouten is het is nu nog te vroeg om te bepalen of deze zorg terecht is. De kern van het Basel-raamwerk is dat banken genoeg kapitaal moeten aanhouden voor de risico's die ze lopen. De richtlijn bepaalt niet wat wel en niet te financieren is. Naar verwachting komt de Europese Commissie in de eerste helft van 2021 met een voorstel voor de toepassing van de richtlijnen. De regels gaan op zijn vroegst vanaf 2023 in.