Boeren stoeien met teelt vanggewas

'Wanneer de meeste telers een vanggewas zaaien? Nou, dat is na de oogst van mais. Als nazaai dus. Dat geeft de meeste zekerheid van slagen', zegt bedrijfsadviseur Jan van Middelaar van PPP-Agro Advies. Volgens hem willen veel telers de grond na de maisoogst bovendien nog een keer lostrekken. En dat kan alleen bij nazaai.

'En de andere twee varianten zijn nog vrij onbekend. Je ziet wel dat boeren het vaker proberen, maar echt enthousiast zijn ze nog niet.' Van Middelaar doelt op onderzaai en op gelijkzaai, waarbij het vanggewas tegelijk met het maiszaad de grond ingaat. Dan zaai je het vanggewas als de mais op kniehoogte staat (vijfde- of zesdebladstadium).

Ook ruwvoerspecialist Leo Tjoonk van Agrifirm ziet dat nazaai het populairst is. Zeker in Zuid-Nederland. 'We horen het in het veld en zien het aan de hoeveelheid zaad die we verkopen.'

Opnieuw vanggewas zaaien

Bij onderzaai en gelijkzaai verdroogt het zaad snel of het komt niet op. En bij de maisoogst wordt het vanggewas nog weleens kapotgereden. Tjoonk: '26 procent van de telers moest in 2019 na de maisoogst opnieuw een vanggewas zaaien.'

Vooral in het noorden van Nederland is het voor maistelers op zand- en lössgrond lastig om het vanggewas voor 1 oktober te zaaien. 'Dat zie je dit jaar wederom', stelt Tjoonk. 'Op veel plaatsen moet er nog worden gehakseld. De roep om de zaaidatum op te schuiven naar 15 oktober wordt steeds groter.'

Ook bestuurslid Jos Verstraten van LTO-vakgroep Melkveehouderij krijgt die vraag heel vaak van zijn achterban. 'In de afgelopen drie droge jaren is de onderzaai inderdaad veel verdroogd. Maar teruggaan naar een uiterlijke zaaidatum van 15 oktober is geen optie, zeker niet in de kwetsbare uitspoelingsgevoelige regio's.'

LTO in discussie gegaan

Uit onderzoek blijkt namelijk dat er 35 kilo stikstof per hectare wordt vastgelegd, als je half september een vanggewas zaait. Terwijl dat bij zaaien in half oktober amper 10 kilo stikstof is. Verstraten: 'Daarop zei de overheid destijds dat boeren moesten gaan onderzaaien of uiterlijk 21 september moesten nazaaien. We zijn daarover in discussie gegaan. Toen werd het 1 oktober.'

Verstraten uit zijn zorgen over de nitraatuitspoeling. De nitraatconcentraties in het grondwater op zand- en lössgronden overschrijden namelijk de EU-Nitraatrichtlijn van 50 milligram per liter. Ondanks de verplichte vanggewassen op zand- en lössgrond dalen die concentraties nog niet.

'In tegendeel, we zien juist een stijging', zegt Verstraten. 'Door de droogte blijft er meer stikstof in de bodem achter en die komt in het najaar alsnog vrij. Alleen een tijdig, goed ontwikkeld vanggewas kan dit nog compenseren. Het is zorgelijk. Zeker nu de klimaatverandering structureel lijkt te worden.'

Wisselende resultaten

De resultaten met gelijkzaai of onderzaai zijn in Nederland wisselend. In het zuiden is onderzaai lastig. 'Het is er niet alleen droger, maar de latere maisrassen ontwikkelen zich ook massaler. Het iele gras kan daaronder verstikken', laat onderzoeker Jos Groten van Wageningen University & Research (WUR) weten. Gelijkzaai met het robuuste rietzwenkgras slaagt in het zuiden beter.

In het noorden is gelijkzaai lastiger. 'Het vanggewas groeit sneller dan de traaggroeiende vroege maisrassen. Onderzaai past hier dus beter', vervolgt Groten.

Moeilijkheid onderschat

Dat gelijkzaai of onderzaai moeilijk is, onderschatten veehouders nog weleens. 'Ze denken: 'Dat doen we wel even.' Maar het kan pas slagen als je het goed in de vingers hebt en het weer meewerkt', aldus de WUR-onderzoeker.

Wil je geen risico lopen op een slecht ontwikkelt vanggewas, dan adviseert Groten om voor een vroeg maisras te gaan, met een vanggewas als nazaai. 'Je oogst dan tijdig een mooi maisgewas. En daarna concentreer je je op de groenbemester.'

Een trend die volgens Tjoonk opvalt, is de vele reclame over voederrogge als vanggewas. Interessant bij een ruwvoertekort en extra eiwit van eigen land. 'Ook wij verkopen deze bladrogge. Je oogst het half april. Maar dat is naar mijn idee te laat, omdat je dan in de knel komt met je maisinzaai en de nodige bewerkingen ervoor.'

Slagingskans voederrogge

Voor een goede slagingskans van voederrogge is een vroeg maisras volgens Tjoonk de enige optie. Een ander aandachtspunt is dat rogge veel vocht onttrekt. En wil je voldoende eiwit in je bladrogge, dan moet je het ook nog bemesten.

Ook veredelingsbedrijf KWS ontwikkelde een voederrogge: Snelle Lente Rogge (SLR). Regiomanager Paul van den Biggelaar van KWS geeft toe dat gewas kunstmest nodig heeft. 'Daar moet je dus ruimte voor creëren.' Vorig jaar stond er in Nederland ruim 4.000 hectare SLR, nu verwacht KWS een areaal van 12.000 hectare.

Tjoonk merkt dat telers het vanggewas niet meer chemisch willen onderwerken. 'Ze maken het liever kapot en werken het daarna onder.' Met gras is dat lastig, omdat het snel weer opkomt en met mais concurreert. 'Geslaagde vanggewassen dien je dus extra mechanisch te bewerken om ze mooi onder te kunnen werken.'