Cees Veerman: 'De bodem is een gecompliceerd organisme'

De bodem verdient meer aandacht, stellen oud-landbouwminister Cees Veerman (CDA) en Johan Bouma, emeritus hoogleraar Bodemkunde bij Wageningen University & Research. Een gezonde bodem is van groot belang om ook in de toekomst voldoende voedsel te kunnen produceren. 'De bodem is essentieel voor ons bestaan', zegt Veerman. 'Het is de huid van de aarde, een gecompliceerd organisme. En we moeten het als zodanig behandelen.'

Veerman is de voorzitter van een denktank van de Europese Commissie, waarin ook Bouma zitting had. Deze groep van vijftien wetenschappers heeft een visie geschreven met ambities en duidelijke doelen voor de komende tien jaar. Deze 'Mission on Soil, Health and Food' richt zich grotendeels op de bodem. Ze leggen hun opzet uit in deze video.

Aanleiding voor de visie is de constatering dat de helft van de bodems in Europa nu ongezond is. Of een bodem gezond is, wordt afgemeten aan normen voor onder meer chemische verontreinigingen, organischestofgehalte en bodemleven. Het doel van de Europese Commissie is om naar 75 procent gezonde bodems te gaan.

Ecosysteemdiensten

Bouma: 'We definiëren bodemgezondheid als de blijvende capaciteit van een bodem om te functioneren, bijdragend aan de realisering van ecosysteemdiensten.' Deze diensten bestaan uit vier onderdelen: 1) het produceren van gezond voedsel, 2) het bevorderen van de kwaliteit van oppervlakte- en grondwater, 3) het binden van koolstof in de bodem en het beperken van de uitstoot van broeikasgassen uit de bodem, en 4) het handhaven en verbeteren van de biodiversiteit.

Deze diensten moeten worden betaald, vinden Veerman en Bouma. Bedrijven die bijdragen aan ecosysteemdiensten moeten daarvoor een vergoeding krijgen uit de Europese landbouwbegroting. Zij stellen dat duurzame bedrijfsvoering niet alleen betrekking heeft op de maatschappij en het milieu, maar ook op de economie.

Bouma en Veerman hebben zelf zeven uitgangspunten geformuleerd die als basis dienen voor de ombouw van de Europese land- en tuinbouw in de komende tien tot twintig jaar. Zij willen het definitieve oordeel niet alleen aan wetenschappers overlaten en zoeken daarom de verbinding met de praktijk. Ze roepen boeren, tuinders en andere bodemgebruikers op hun mening te geven via bodemgezondheid@gmail.com.

1. Dé oplossing voor de land- en tuinbouw bestaat niet

Ga uit van het beginsel dat het zoeken naar dé oplossing niet zinvol is, omdat die niet bestaat. Maar dat 'slechts' met behulp van veelsoortige vormen en vernieuwende creativiteit de veranderingen vorm kunnen krijgen. Dus niet: 'one size fits all', maar diversiteit en 'gissen en missen'.

2. Bodemgezondheid is een absolute voorwaarde

De gezondheid van de bodem is een absolute voorwaarde voor behoud van productievermogen van veilig voedsel, herstel en versterking van biodiversiteit en natuur, behoud van waardevolle landschappen en levendige plattelandsgemeenschappen.

3. Ruimtelijke scheiding op basis van intensiteit is noodzakelijk

Ruimtelijke scheiding – op basis van rijksplannen – van verschillende vormen van intensiteit van de diverse agrarische sectoren is noodzakelijk om de ontwikkeling van deze sectoren niet in de weg te staan. En om de andere maatschappelijke prioriteiten ruimte te bieden voor herstel, behoud of ontwikkeling. Inderdaad: 'Niet alles kan overal'. Maar waar dan wel en waar niet meer?

4. Zicht op een duurzaam inkomen is cruciaal

De sleutel voor het in gang zetten van de noodzakelijke veranderingen ligt in het perspectief op een bestendig inkomen voor boeren. Zonder dat gaat niemand bewegen, ontstaat geen nieuw elan en nieuwe ondernemingslust en blijven investeringen in harde en zachte vormen (techniek en opleiding) achterwege.

De dagelijkse financiële druk van het heden verlamt en sluit af. En dat terwijl er nieuwe verdienmodellen in het kader van bijvoorbeeld klimaatverandering (koolstofopslag in de bodem), waarin met name de grondgebonden landbouw een grote rol kan gaan spelen, zich duidelijk aftekenen.

5. Hervorming Gemeenschappelijk Landbouwbeleid is kans

Europa is het relevante kader voor de inbedding en oriëntatie van nieuwe vormen en activiteiten van agrarische bedrijvigheid. Daarom is de ophanden zijnde verdere hervorming van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, die in het teken staat van de Green Deal die de Europese Commissie heeft aangekondigd, een unieke kans.

Deze hervorming biedt de mogelijkheid de grote financiële middelenstroom die er is (de huidige hectarepremies) en die er staat te komen, aan te boren. Dat is nodig om deze grote transitie in de komende tien tot vijftien jaar vorm te geven. Want dat zijn de termijnen waaraan we moeten denken.

Kwaliteitsbeoordelingen in brede zin zullen toetssteen worden voor de markttoegang en niet alleen verschillen in internationale marktprijsniveaus. Niet een protectionistische koers, maar een scherp oog voor 'fair play' en voor de noden van boeren in andere werelddelen (Afrika).

6. Nationale overheid moet ruimte bieden voor verandering

De nationale overheid heeft in dit proces een wezenlijke rol. De overheid moet leiden door richting te geven en ruimte te bieden. Niet via voorschriften, zoals nu in de meeste gevallen gebeurt (denk aan het huidige voerdebat). Maar via doelvoorschriften die de creativiteit ombuigen van het zoeken van de gaatjes in de wet naar de ambitie om de doelen te halen. Daarbij hoort een bonus-malussysteem met passende beloningen en forse sancties.

7. Zonder boeren vindt er geen verandering plaats

Niet in de laatste plaats: zonder de boeren gaat het niet lukken. Niet in Nederland, niet in Europa. Daarom moet de relatie tussen overheden op alle niveaus worden hersteld en verdiept. Daarbij zal de spits van het beleid moeten worden gericht op de jongere generatie. Het is hun toekomst en zij zijn de hoofdrolspelers.